سید محسن حسینی، کارشناس شرکت آب منطقه ای گلستان، معاون سابق بهره برداری این شرکت و دبیر سابق کارگروه سیل استان و کمیته رودخانه های مرزی، گفت: همان روزی که هواشناسی گزارش خود را در ارتباط با بارش ها ارائه کرد و اخطار داد، جلسه کمیته بحران شرکت آب منطقه ای استان گلستان برگزار شد. شاید برخی بگویند بعد از واقعه به جای گشتن به دنبال مقصر و علل و ریشه ها به فکر حل مشکلات باشیم، اما واقعیت این است که سیل اخیر آق قلا و گمیشان و منطقه ای به وسعت نزدیک به ۳۰۰ هزار هکتار از اراضی دشت گرگان بازهم تکرار شد

به گزارش زیست آنلاین، آنچه در زیر می خوانید گفتگویی است که با سید محسن حسینی که سابقه ۲۵ سال کار کارشناسی در شرکت آب منطقه ای گلستان داشته، زمانی معاون بهره برداری این شرکت بود و ۱۷ سال هم دبیری کارگروه سیل استان و دبیری کمیته رودخانه های مرزی را بر عهده داشت، انجام شده است.

وی پاسخ به سوالات ایرنا را در ارتباط با سیل اخیر با روایتی از روزها و ساعات قبل از سیل شروع کرد، اینگونه؛
همان روزی که هواشناسی گزارش خود را در ارتباط با بارش ها ارائه کرد و اخطار داد، جلسه کمیته بحران شرکت آب منطقه ای استان گلستان برگزار شد.

برای اطمینان بیشتر از شرایط پیش بینی شده، به منابع و مراجع دیگری هم رجوع شد. ریز پیش بینی هایی که کارشناسان آب منطقه ای از منابع مختلف کسب کردند؛ به ترتیب زیر بود:
- بندر ترکمن می بایست ۱۲۰ میلی متر می بارید که این رقم به ۱۲۲ میلی متر رسید. کردکوی ۱۲۰ میلی متر اعلام شد که همان ۱۲۰ میلی متر بود و گرگان فقط یک میلی متر اختلاف داشت یعنی ۱۲۰ اعلام شد و ۱۲۱ میلی متر بارید.

- شهر آق قلا که براساس پیش بینی هواشناسی قرار بود ۱۳۰ میلی متر ببارد، ۱۵۲ میلی متر باران را تحمل کرد که این حجم عملا قدرت خود را در پایین دست گرگان رود که از وسط این شهر می گذرد، به رخ کشید.

- علی آبادکتول ۱۴۰ پیش بینی شده بود که تا ۱۳۷ میلی متر بیشتر نبارید، اما در شرق گلستان چه اتفاقی رخ داد؟

- فقط در شهر گنبدکاووس که پیش بینی شده بود ۱۲۰ میلی متر می بارد ، ۱۸۰ میلی متر باران آمد و مراوه تپه و رامیان هم ۱۴۵ و ۲۴۴ میلی متر باران را تجربه کردند که این بارش غیرقابل انتظار بود.

- مینودشت ۲۶۱ میلی متر، آزادشهر ۲۳۳ میلی متر، کلاله ۲۱۷ میلی متر و مینودشت ۲۶۱ میلی متر و در ایستگاه توسکاچال مینودشت ۳۱۸ میلی متر. و همه اینها ظرف مدت کوتاهی با بارش سنگین به سطح زمین رسید

حسینی در ادامه می گوید، این آمار و ارقام بسیار غیر معمول و حدود ۶۰ درصد بارش کل سال در سالهای نرمال بود و باید بر اساس آن تصمیم گیری می شد. به عبارت دیگر علت اصلی وقوع سیل، شدت زیاد بارش و مدت نامتعارف آن بود. و بقیه عوامل کم و بیش در تشدید سیل نقش داشته اند که برخی قابل پیشگیری و بخشی غیرقابل پیشگیری بودند.
از وی پرسیدیم، آیا با تخلیه این سدها در بالا دست گرگان رود که تعدادشان کم هم نیست، نمی شد از حجم آب ورودی به این رود جلوگیری کرد؟

وی پاسخ داد: در مسیر حرکت آب سد بوستان در پایین دست شهر کلاله وجود دارد که در هنگام بارندگی ها ۷۰ درصد آن پر و ظرفیت خالی آن تا تراز سرریز ۳۰ درصد بود و بالا دست شهر گنبدکاووس هم سد گلستان از بارندگی های قبلی کاملا پر و درحال سرریز بود. در مسیر بالادست آق قلا هم سد وشمگیر قرار دارد که سد قدیمی است که عمر ۳۰ ساله اش نزدیک به ۲۰ سال است پایان یافته ، مشکل دریچه های تخلیه را داشت و در حال تعمیر است و حدود ۲۰ درصد ظرفیت خالی داشت و سد نیمه کاره نرماب در مینودشت و سد نگارستان را هم در متطقه کبودوال علی آبادکتول قرار دارد.
&#۳۹;باید برای دادن قدرت مانور بیشتر به مدیریت مخازن سدها حجم آب پشت سدها کم می شد با اینحال تا شروع باران های رگباری در ۲۸ اسفند تنها ۲۴ ساعت وقت بود. در این مدت ۱۰ درصد از آب سد گلستان کاهش داده شد اما با شروع باران ها بدلیل عدم تلاقی سیل طبیعی و آب رها شده و تشدید اثرات سیل دوباره دریچه ها بسته شد.
سد نیمه کاره نرماب در مینودشت هم دریچه ندارد و فقط به عنوان سد تاخیری عمل کرد. سد نگارستان علی آباد کتول هم ظاهرا مقداری تخلیه شد اما زمان برای انجام کامل عملیات کافی نبود&#۳۹;.

عملیات پیشگیری چگونه مدیریت شد؟در این خصوص چند روش هست یکی علاج بخشی سدهاست که به دلیل رسوبات زیاد طی سالیان، در ذخیره سازی آب مشکل دارند اما رسوب برداری یا لایروبی در حجم وسیع توجیه اقتصادی ندارد.
روش دیگر ترفیع سدهاست، به این معنا که دیواره ها را از ارتفاع افزایش دهیم تا ظرفیت مخزن سد افزایش یابد. در این ارتباط برای سد وشمگیر ۲۷۰ میلیارد تومان اعتبار تصویب شد اما در عمل این بودجه بیش از ۵ درصد تامین نشده است.

روش دیگر هم تخلیه مدیریت شده آب پشت سدها در چنین مواقعی است که در این خصوص باید دریچه ها بازشود اما به دلیل فرسودگی تاسیسات سد وشمگیر که در حال تعمیر است ، این موضوع امکان ندارد و فقط از طریق دریچه موسوم به سه درب و مخازن فرعی امکان خروج حدود ۱۵ متر مکعب بر ثانیه فراهم شد در حالی که ورودی آب به سد وشمگیر ۶۹۰ متر مکعب در ثانیه بود.

در خصوص دریچه ها حرف و حدیث زیاد است، برخی که معلوم نبود به طنز یا جدی در منطقه می گفتند قیمت دریچه ها ۴۵ میلیون تومان بوده ! این مساله را با حسینی در میان گذاشتیم، آیا واقعا چنین بود؟

حسینی با رد این ادعاها می گوید: قیمت دریچه ها قبل از نوسانات ارزی سال گذشته بیش از یک میلیارد تومان بود.
او با توضیح روند بودجه ریزی در بخش های جاری و عمرانی کشور و مصوبات و تخصیصات سرانجام به اینجا می رسد که بودجه لازم محقق نشد و حتی سد وشمگیر در بخش تعمیرات و نگهداری بدهکار نیز هست.

دوباره برگردیم به سدهاحسینی با خط کشی هایی روی کاغذ و ترسیم نقشه ای از سدها و منطقه و با محاسبات عددی سعی کرد، عملکرد آب منطقه ای استان را توضیح دهد، از جمله اینکه؛
طی یکی دو روز ۲۵ میلیون متر مکعب آب وارد سد بوستان شد در حالی که ظرفیت سد ۳۳ میلیون متر مکعب است، بنابراین مازاد آن سرریز شد.
حسینی در توضیح بیشتر گفت: دبی ورودی به سد بوستان در اوج خود ۲۳۰ متر مکعب بر ثانیه بود و این عدد بزرگی برای سد بوستان بود اما اتفاقی که افتاد این بود که سد بوستان این عدد ۲۳۰ را به ۱۰۲ متر مکعب بر ثانیه حین خروج از سد تبدیل کرد و این اتفاق بزرگی بود.

&#۳۹;سد گلستان هم تنها ۱۰ درصد ظرفیت خالی داشت بنابراین آب این سد هم سرزیر کرد البته با این تفاوت که دبی ورودی ۸۲۹ متر مکعب را به خروجی ۵۴۵ متر مکعب تبدیل کرد. در طول یکی دو روز ۱۰۰ میلیون متر مکعب آب وارد سد گلستان شد درحالی که ظرفیت آن تنها ۴۷ میلیون متر مکعب است پس ۶۵ میلیون متر مکعب آب از این سد تخلیه شد اما با دبی ۵۴۵ مترمکعب بر ثانیه عملا تعدیل شد و اگر این دو سد نبودند دبی ورودی به شهر گنبد به جای حدود ۵۴۰ مترمکعب در ثانیه از هزار متر مکعب در ثانیه هم فراتر می رفت از همین رو می توان گفت ۱۲۵ میلیون مترمکعب آب بدون مانع به سمت گنبد سرازیر می شد&#۳۹;.
حسینی، در عین اینکه از چرایی تخلیه سد در فصول گذشته اطلاعاتی نداشت اما به این نکته تاکید داشت که سد گلستان منطقه را نجات داده است.
به گفته وی آب منطقه ای توانسته ۱۰ درصد سیلاب را در ۲۴ ساعت کاهش دهد، &#۳۹;حال اگر یک هفته فرصت داشت، این رقم به ۵۰ تا ۶۰ درصد هم افزایش می یافت&#۳۹;.

او اعتقاد دارد اگر هواشناسی بتواند تنها یک هفته قبل از بارش ها میزان، مکان، شدت و تداوم بارش ها را اعلام کند، بهتر می توان تصمیم گیری کرد.
این البته نظری است که هواشناسی قبول ندارد چرا که آنها می گویند از روز ۲۳ اسفند یعنی درست ۵ روز قبل از بارش ها، هشدارهای لازم و حتی اخطاریه ها را هم به دستگاه های متولی و هم برای عموم مردم اعلام کرده اند.

همه باید پاسخگو باشندحسینی در ادامه بحث در خصوص نقش شرکت آب منطقه ای گلستان در مواجهه با سیل می گوید: این فقط شرکت آب منطقه ای نیست که مسوول و پاسخگو باید باشد، همه دستگاه های دولتی، نهادهای غیر دولتی و حتی مردم هم در این ارتباط مسوول هستند و باید پاسخگو باشند.
وی توضیح می دهد: سیل فرایندی است که مدیریت آن باید جامع باشد بطوری که از هواشناسی شروع می شود، ارگانی که موظف است پیش بینی های لازم در ارتباط با تحولات آب وهوایی را اعلام کند.

بعد منابع طبیعی و کشاورزی در ارتباط با طرح های آبخیزداری و زهکشی و ... مسوول و پاسخگو هستند و به همین ترتیب وزارت کشاورزی، شیلات و سازمان محیط زیست و وزارت راه و شهرسازی و در ادامه می رسد به سازمان برنامه و بودجه ، وزارت کشور ، شهرداری ها و حتی خود مردم و وزارت نیرو یکی از حلقه های این مدل مدیریتی جامع سیل است.

این کارشناس حوزه آب استان گلستان معتقد است، در این ارتباط همه مسوولیت دارند؛ من باب مثال اگر با تخصیص بودجه سد نرماب تکمیل شده بود، اگر کمربندی آق قلا به جای بخش بخش غربی در بخش شرقی احداث می شد، اگر جاده ها و پل ها مهندسی ساخته می شد، اگر عملیات آبخیزداری در حوضه ها تکمیل شده بود و اگر در پروژه های شهری به توصیه های مهندسی مانند اجباری کردن پایان کار در شهرها یا ایجاد یک چاه جاذب برای آب باران (به غیر از فاضلاب) و الگوهای مدیریت سیلاب شهری عمل می شد، خسارات سیل کاهش می یافت. در این خصوص ۳۰ نکته وجود دارد که بایستی قبل از وقوع هر سیل مراعات شود که برعهده تک تک دستگاهها و مردم است.

او بعد هم اضافه کرد: عدم پیش بینی کارشناسی یکی از مشکلات است درحالی که پول هم هست اما یک جاهایی خرج نمی شود مثلا هنگام ساخت یک پل گفته شد طول ۲۰ متر ارتفاع باید ۳ متر باشد، اما گفتند گران تمام می شود!
وی دست آخر نیز گفت: پیشنهاد من این است که در ارتباط با سیل گلستان کمیته های کارشناسی وارد عمل شوند و بررسی کنند؛ قطعا می شود در مدیریت و کنترل سیل بهتر عمل کرد.

رودخانه های قره سو وگرگان رود، پیوسته به لایروبی نیاز داردفرماندار گرگان با اشاره به جاری شدن سیل های اخیر در منطقه گلستان گفت: رودخانه های قره سو و گرگان رود در این استان پیوسته به لایروبی نیاز دارد.

«ابوالقاسم صفوی» روز یکشنبه در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا افزود: با توجه به فاصله بسیار کم بین کوه و رودخانه در این استان و به واسطه ورود رسوبات از بالادست رودخانه به بستر دریا، به طور طبیعی همیشه رودخانه های این استان رسوب داشته و استان با خطر سیل مواجه است.
وی بیان کرد: در این استان تمام رسوبات از بالادست وارد جریان آب رودخانه می شود، این رسوبات وقتی که در رودخانه قرار می گیرد، فاصله این رسوبات با دریا کم و ثانیا شیب رودخانه نسبت به دریا ۲ در ۱۰ هزار است، به این معنی که آب با یک جریان آرام به سمت دریا حرکت می کند و این زمانی صورت می گیرد که مصب دریا خالی باشد.
صفوی ادامه داد: متاسفانه درمصب دریای خزر با توجه به شرایط توپوگرافی که هم از ناحیه روسیه و هم از ناحیه آستارا، گیلان و مازندران وجود دارد، جریان رسوب آب به سمت روستای گمیشان و بندر ترکمن است.
وی با اشاره به اینکه به طور طبیعی ما همیشه در رودخانه های این استان رسوب داریم، گفت: در این استان دو رودخانه بسیار مهم گرگان رود با سرشاخه های بسیار و قره سو وجود دارد .در زمان بارندگی وقتی آب این رودخانه ها به سمت دریا هدایت می شود با سد رسوبات دریای خزرمواجه می شود.
صفوی ادامه داد: کل مسیر رودخانه های گرگان رود و قره سو همیشه دارای رسوب است و این بستر را آماده می کند که با ورود حجم بالای آب، یک سیلاب زمین های حواشی خود را که دارای محصولات استراتژیک مثل گندم و جو است را از دسترس خارج کند.
وی اضافه کرد: این رسوب ها موجب می شود که زمین هایی که منبع قوت لایموت مردم است و حتی شهرها و روستاهایی مثل آق قلا و گمیشان که در مسیر و حواشی رودخانه قرار داشته اند، را به زیر آب ببرد.

۲۵۰ هزار هکتار زمین در گرگان زیر آب رفته استصفوی با اشاره به اینکه درسیل های اخیر روستاها و زمین های کشاورزی بسیار زیادی حدود۲۵۰ هزار هکتار زمین در گرگان زیر آب رفته است، افزود: غنی ترین گندم کشور در گرگان وجود دارد و گندم این استان به استان های خوزستان و فارس ارسال می شود که امسال متاسفانه با سیل های اخیر آسیب جدی دیده است.
وی با بیان اینکه سیل های اخیر پیامی برای مدیران کشور داشت، تاکید کرد: پیوسته باید این رودخانه ها درحال لایروبی باشند، در ۱۵ سال گذشته متاسفانه این رودخانه ها لایروبی نشده اند، اگر لایروبی انجام می شد قطعا این خسارت ها به حداقل می رسید.
فرماندار گرگان گفت: در حال حاضر وسایل لایروبی توسط نیروی دریایی ارتش، سپاه پاسداران و سازمان بنادر به منطقه ارسال شده است اما این وسایل موقتی است و بعد خروج از این بحران این وسایل بازگشت داده می شود، در حالی که منطقه مانند سایر سواحل جنوبی و بنادر کشور پیوسته به وسایل لایروبی نیاز دارد.
وی با بیان این که شرایط ما درشمال نسبت به سواحل جنوبی کشور بحرانی تراست اظهارداشت: در سواحل جنوبی گرفت آب بالاست اما در منطقه گرگان گرفت آب بسیارپایین است و همه حوزه های اقتصادی ما را تحت الشعاع قرار می دهد چرا که به واسطه این سیلاب ها ما نمی توانیم فعالیت اقتصادی انجام دهیم و لازم است که جریان آب ساری و جاری باشد تا بتوانیم شکوفایی اقتصادی در این جامعه داشته باشیم.

جهت مشاهده مهمترین مطالب مرتبط می توانید بر روی هر یک از عناوین زیر کلیک کنید:

بررسی عملکرد سیمره در کاهش خسارت‌های سیلاب‌های فروردین ۹۷عامل انسان ساخت عامل سیل شیراز عملکرد سدها در سیلاب عظیم خوزستان تهیه‌کنندگان «اطلس سیل » از بی‌توجهی به هشدارها انتقاد کردندآیا در سیلهای اخیر توان جمع آوری سیلابها را داشتیم؟