تحلیل وقایع سیل اخیر در ایران
4 ارديبهشت 1398 ساعت 1:00
در نشست بررسی تحلیلی وقایع سیل اخیر در ایران که عصر روز گذشته در دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد، رییس پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری از نبود مدیریت یکپارچه حوضه‌های آبخیز انتقاد کرد و بهلول علیجانی، اقلیم شناس، یکی از ویژگی‌های تغییر اقلیم را افزایش پدیده‌های «فرین» (حوادث جوی نادر) دانست.
به گزارش زیست آنلاین، بهلول علیجانی در نشست بررسی تحلیلی وقایع سیل اخیر در ایران که عصر روز گذشته در دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد، گفت: به اضافه بارشی که پس از نفوذ ، تبخیر و نگهداشت در سطح زمین جاری می‌شود، سیل گفته می‌شود. سیل زمانی خطرناک می‌شود که بستر عادی رودخانه توان کشش آب را نداشته باشد.
سیل امسال نشاندهنده افزایش پدیده‌های جوی نادر استوی با بیان اینکه یکی از ویژگی‌های تغییر اقلیم افزایش پدیده‌های «فرین» (حوادث جوی نادر) است،اظهارکرد: سیل گرگان در سال ۱۳۸۰، سرمای شدید سال ۱۳۸۶، تابستان گرم دو سال گذشته همچنین بارش‌های امسال پدیده‌های «فرین»هستند.
این اقلیم شناس با بیان اینکه برای بروز بارش باید رطوبت وجود داشته باشد،اظهارکرد: بیشترین رطوبتی که باعث ایجاد سامانه‌های بارشی در ایران می‌شود، از سوی دریای مدیترانه می‌آید. افزون بر این برای وقوع بارش به عامل صعود نیز نیاز داریم که بادهای غربی مهمترین عامل صعود و ایجاد بارش‌ها در ایران است.
این استاد جغرافیای طبیعی دانشگاه خوارزمی با اشاره به ویژگی‌های بارش ایران، تصریح کرد: عمده بارش‌های کشور ما در دوره سرد سال متمرکز است که از آبان ماه تا اواخر اردیبهشت ماه رخ می‌دهد. همچنین ایران یک کشور نیمه خشک است و معمولا بارش‌ها از نظر مکانی و زمانی بی‌نظم هستند. افزون بر این بارش‌های رگباری از ویژگی‌های بارندگی‌های ایران است و جزو ماهیت بارش‌های ایران «رگباری» بودن است.
علیجانی در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: وقوع بارش‌های رگباری جزو ویژگی‌های این کشور است و غیر عادی نیست. شرایط نشاندهنده این است که بارندگی ها در کشور ایران کاهش یافته است و این را به حساب تغییر اقلیم می‌گذاریم. تغییر اقلیم نیز به معنای تغییر میانگین‌ها در درازمدت ۳۰ ساله است.
این اقلیم شناس تاکید کرد : روند کلی بارش‌ها نشاندهنده این است که از سال ۱۹۵۰ به بعد، بارش‌ها روند کاهشی داشته‌اند و در دوره تغییر اقلیم بوده‌ایم. در حال حاضر نیز در شرایط تغییر اقلیم قرار داریم.
علیجانی با طرح این سوال که تغییر اقلیم چه مشکلاتی را ایجاد خواهد کرد، گفت: در سال‌های اخیر کمربند بادهای غربی عقب نشینی کرده است و اگر پیش از این در مدار ۲۵ تا ۳۰ درجه قرار داشتند، در حال حاضر به مدارهای بالا حرکت کرده‌اند. به همین دلیل بیشتر سامانه‌هایی که از مدیترانه وارد ایران می‌شد،وارد کشور نمی‌شوند.
وی ضمن تحلیل بارش‌های اخیر ایران اظهارکرد: امسال بادهای غربی در اقیانوس اطلس دو شاخه شده است. یکی از آن‌ها به سمت ایران آمد و باعث انتقال چند سامانه فعال به کشور ما شد که آخرین سامانه آن بارش برف در آذربایجان شرقی را موجب شد.
این استاد جغرافیای طبیعی دانشگاه خوارزمی در پاسخ به این پرسش که آیا این الگو در سال‌های بعد نیز تکرار خواهد شد، گفت: با شرایطی که امسال اتفاق افتاد می‌توانیم بگویم که وارد ترسالی شدیم، اما اگر ادامه نیابد نشانه تغییر اقلیم است چون یکی از نشانه های تغییر اقلیم، بی‌نظمی در اقلیم است.
وی با بیان اینکه یکی از ویژگی‌های تغییر اقلیم افزایش پدیده‌های «فرین» (حوادث جوی نادر) است،اظهارکرد: سیل گرگان در سال ۱۳۸۰، سرمای شدید سال ۱۳۸۶، تابستان گرم دو سال گذشته همچنین بارش‌های امسال پدیده‌های «فرین»هستند. در دهه اخیر سیلابها افزایش یافته‌اند که نشاندهنده فرایند تغییر اقلیم است. اگر روال کنونی ادامه داشته باشد کمربند اقلیمی کشور ما تغییر می‌کند.
علیجانی با اشاره به این که در سال‌های گذشته در بسیاری از روزها در برخی از مناطق بارش بیشتر از ۶۰ میلیمتر داشته‌ایم، گفت: این که چرا در آن زمان بارش‌ها منجر به سیل نشده است، یا اندازه تخریب‌ها به حد امسال نبوده است، جای سوال دارد. در سال‌های گذشته بارش‌های مشابه امسال را داشتیم اما این که چرا در آن زمان تبدیل به سیل نشده است و چرا سیل خسارات کمتری وارد کرده است سوالی است که باید مورد بررسی قرار گیرد.
این اقلیم شناس در پایان با اشاره به این که تنها راه چاره سیل مدیریت علمی است، گفت: با این که تغییر اقلیم جهانی است، اما چاره کار برای کاهش خسارات سیل محلی است.
اطلس سیل خاک می‌خوردرییس پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری از نبود مدیریت یکپارچه حوضه‌های آبخیز انتقاد کرد و گفت: اطلس سیل که نشان دهنده پهنه‌بندی سیلاب در «حوضه‌های آبی» مختلف کشور است، سال‌ها است که خاک می‌خورد.
به گزارش ایسنا، داوود نیک کامی در این نشست، اظهار کرد: اگر مقدار جریان آب از ظرف محدود آب بیشتر باشد، آب وارد قسمت‌های مجاور می‌شود که به آن «سیل» اطلاق می‌کنیم.
وی اضافه کرد: باران جذب گیاهان و خاک می‌شود و بخشی از آن تبخیر و باقی‌مانده روی زمین جاری می‌شود. زمانی که خاک و گیاه نتوانند روان‌آب را جذب کند و کانال رودخانه‌ها توان و ظرفیت نگهداشت آب را نداشته باشند، سیل ایجاد می‌شود.
رییس پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری در بخش دیگری از صحبت‌های خود با بیان اینکه تخریب پوشش گیاهی باعث تولید روان‌آب بیشتر و تبدیل آن به سیل می‌شود،توضیح داد: میزان جذب باران توسط درختان و گیاهان مختلف شناسایی و مشخص شده‌اند. برای مثال بلوط ایرانی تا ۳۵.۸ درصد باران را جذب می‌کند و مانند یک اسفنج عمل می‌کند، به‌طوری که حجم زیادی از آب را جذب و به‌تدریج آن را خارج می‌کند همچنین جذب باران در درخت کاج ۵۹.۹ درصد است. افزون بر اینها گیاهانی همچون «ورک»، «اسفند» و «زبان گنجشک» در جذب باران تاثیرگذار هستند.
نیک کامی با اشاره به این که با مداخلات انسانی تنوع زیستی تغییر کرده است، گفت: بررسی وقایع سیل از دهه ۴۰ تا دهه ۹۰ نشاندهنده این است که در دهه ۴۰ ، ۱۹۳ واقعه سیل رخ داده است و در دهه‌های ۵۰، ۶۰ و ۷۰ تعداد وقایع به‌ترتیب ۲۵۱، ۴۴۰ و ۱۲۲۶ بود. افزون بر این در دهه ۸۰ ، ۱۳۴۶ واقعه سیل و در دهه ۹۰ که هنوز به اتمام نرسیده است، تاکنون ۲۰۰۰ واقعه سیل رخ داده است.
وی در ادامه اظهاراتش در این نشست تاکید کرد: سیل فرسایش خاک را افزایش می‌دهد و باعث لطمه به کیفیت و کمیت خاک می‌شود. بر اساس بررسی‌های صورت گرفته در مورد سیل مازندران، این سیل در بالادست از نوع تندسیلاب و در پایین دست آبگرفتگی بوده است. در بالادست سیل باعث فرسایش و انباشت رسوبات به ضخامت ۸۰ سانتیمتر شده است.
رییس پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری ادامه داد: بررسی‌های سیل گلستان نیز نشان می‌دهد که سیل از نوع تند سیلاب در بالادست و آبگرفتگی در مناطق آق قلا، گومیشان ، گنبد و ... بوده که سیل گرفتگی در طول ۱۵۰ کیلومتر رخ داده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که اثرگذاری عملیات آبخیزداری در غرب استان گلستان و زیر حوضه‌های گرگان‌رود مثبت بوده است.
نیک کامی با اشاره به نتایج بررسی سیل لرستان اظهارکرد: از ۴ تا ۹ فروردین ماه در حوضه کشکان ۱۳۷ میلیمتر به‌طور میانگین بارش رخ داد و از ۱۱ تا ۱۳ فروردین ماه در این همین حوضه ۱۵۳ میلیمتر بود. بررسی‌ها نشاندهنده این است که نقش تداوم بارش پر رنگ‌تر از شدت بارش بوده است.
وی اضافه کرد: بررسی‌ها نشان می‌دهد که خسارات سیل در حوزه کشاورزی ۱۳ هزار میلیارد تومان است البته شیوع بیماری‌های عفونی و انگلی از جمله خطرات پیش رو ناشی از سیل است. همچنین بر اثر فرسایش خاک ناشی از سیل میزان رسوبات به ۱.۲ میلیارد مترمکعب رسیده است.
رییس پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری با انتقاد از بی‌توجهی به برنامه‌های مدیریت یکپارچه حوضه‌های آبخیز طی سال‌های گذشته گفت: متاسفانه توجه کافی به این موضوع صورت نگرفته و از تغییر کاربری‌های نادرست جلوگیری به عمل نیامده و مدیریت صحیح از اراضی صورت نگرفته است. همچنین در احیای پوشش گیاهی جنگل‌ها و مراتع، احداث سیل‌بندها و حفر کانال‌های سیلاب‌بر اهتمام جدی صورت نگرفته است.
وی در پایان صحبت‌های خود با اشاره به تهیه اطلس «سیمای حوضه‌های آبخیز» کشور گفت: پهنه‌بندی سیلاب در حوضه‌های مختلف و نقشه مناطق سیل خیز تهیه شده است اما متاسفانه این اطلس خاک می خورد.
سیل‌های ایران مناقشه سیاسیون را آشکار کردیک جامعه‌شناس در تحلیل سیل‌های اخیر ایران، ضمن انتقاد از تقسیم‌بندی سیاسیون به خودی و غیر خودی در جریان مدیریت سیلابها گفت: منافشه سیاسی به حدی بالا گرفته که حتی سیل هم سیاسی شده است که این وضع ریشه‌های اعتماد و سرمایه‌های اجتماعی ایران را نشانه رفته است.
به گزارش ایسنا، دکتر محمد فاضلی در نشست بررسی تحلیلی سیل اخیر ایران که عصر روز گذشته در دانشگاه بهشتی برگزار شد، گفت: به دلیل چند وجهی و پیچیده بودن سیل، قضاوت در مورد وقایع اخیر زود است و باید منتظر نتایج بررسی عوامل وقوع سیل از سوی کمیته بررسی سیلاب باشیم.
تقسیم سیاسیون به خودی و غیر خودی در جریان سیل‌های اخیروی با طرح این گزاره که سیلابها آئینه ایران هستند، تصریح کرد: سیلابها که در حالت طبیعی خاک‌ها را می‌شویند و ممکن است باعث پیدا شدن فسیل‌ها و گنج‌ها بشوند می‌توانند به همان میزان لایه‌رویی جامعه را بشویند و مواردی را از جامعه آشکار کنند.
فاضلی افزود که سیلاب‌های اخیر، جامعه ایران را آشکار کرد و نشان داد که سطح مناقشه سیاسی به‌قدری بالاست که حتی در مدیریت یک پدیده طبیعی مثل سیلاب هم مشکلات زیادی داریم.
او اضافه کرد: در جریان مدیریت سیل‌های اخیر، نخبگان سیاسی به دو گروه خودی و غیرخودی تقسیم شدند و به‌سرعت دولت در دسته ضعیف، ناتوان و غیر خودی قرار گرفت و بقیه هم در دسته خودی، توانمند و دلسوز و متعهد قرار گرفت.
این جامعه‌شناس با بیان اینکه در همان موقع یادداشتی نوشته و در آن اعلام کرده بهتر است این تقسیم‌بندی‌ها را انجام ندهیم، گفت: برآوردها نشان می‌داد که سیلابها از سطح مازندران و گلستان گسترش می‌یابد. در چنین شرایطی اگر به دنبال این باشیم که نشان دهیم که یک دولتی در اداره کردن امور و کمک‌رسانی ضعیف است اگر سیلاب مناطق بیشتری از کشور را در بربگیرد نشان می‌دهد که همه با هم نمی‌توانیم کاری برای امدادرسانی بکنیم و در این صورت، علاوه بر دولت، کل سیستم زیر سوال می‌رود.
فاضلی با اشاره به اینکه مناقشه سیاسی به‌حدی بالا گرفته که حتی سیل هم سیاسی شده است، گفت: این مناقشه سیاسی در حدی است که ریشه‌های اعتماد و سرمایه‌های اجتماعی ایران را بسوزاند. عملکرد سیاسی در قبال سیلاب به سمتی رفته که سرمایه‌های اجتماعی را نشانه گرفته است.
وی ادامه داد: در فاصله زمانی کوتاهی ۴۰۰۰ روستا آب و برق خود را از دست دادند و در یک بازه زمانی کمتر از یک تا دو هفته آب و برق پایدار برای ۹۹.۵ درصد روستاها برگشت ولی اثری از این کار مثبت دیده نمی‌شود و این نشان می‌دهد که گویا جامعه یک تیشه دست گرفته و به ریشه توانمندی‌های خود می‌زند. این روال تاب‌آوری جامعه را به شکل خطرناکی به خطر می‌اندازد که پیامد این وضعیت بی‌اعتمادی هستی‌شناختی است.
این استاد دانشگاه شهید بهشتی با تاکید بر اینکه اعتمادسوزی خصیصه سیاست در جامعه ایران است، گفت: وقتی تلاش می‌شود یک کشور را با همه توانایی‌ها ناتوان نشان دهیم؛ ساختار اعتماد در کشور نابود می‌شود؛ بنابراین مناقشه سیاسی اعتمادسوز، عاقبت خطرناکی برای کشور دارد و در نتیجه چنین وضعی، بی‌اعتمادی به شکل‌های مختلف خود را نشان می‌دهد؛ برای مثال اخبار دروغین برخی شبکه‌ها برای جامعه باورپذیر می‌شود.
فاضلی در ادامه گفت: در عرصه سیاست امروز همگان فقط امروز را می‌بینند و برای رسیدن به اهداف کوتاه‌مدت، سرمایه‌های ایجاد شده نابود و تخریب می‌شود.
تک بعدی بودن ویژگی جامعه سیاسی ایرانوی با اشاره به اینکه سیل‌های اخیر وجه دیگری از ذهن سیاسیون ایران که ذهن تک‌علت‌اندیش است را آشکار کرد، تصریح کرد: این در حالیست که فرآیند مدیریت سیل یک دایره بزرگ شامل پیش‌بینی و هشدار، بیمه و مدیریت ریسک، اقتصاد سیلاب، آماده شدن در برابر سیلاب، کیفیت زیرساخت و … است. در جامعه سیاست‌زده ایران می‌بینیم بعد از سیل یقه سازمان هواشناسی را می‌گیرند و همه تقصیرها را گردن این سازمان می‌اندازند، یا عده‌ای سیل را به طور کامل گردن مدیریت سدها و عده‌ای دیگر سیل را به گردن تخریب جنگل‌ها و مراتع می‌اندازند. شاید در وقوع سیل مجموعه‌ای از این عوامل تأثیرگذار بوده اما سیل به عنوان یک پدیده چند وجهی و پیچیده تبدیل به یک پدیده تک واحدی برای تسویه‌حساب و منفعتی فردی کوتاه‌مدت می‌شود.
فاتحه اخلاق سیاسی در ایران خوانده شده استاین جامعه‌شناس در ادامه با بیان اینکه در چنین ساختار سیاسی کوتاه‌مدت‌نگری، فاتحه اخلاق سیاسی ایران هم خوانده شده است، به نمونه‌هایی اشاره کرد: گفت: مثلاً شاهد افرادی بودیم که از اتهامات سیاسی شروع کردند تا نماینده مجلسی که ادعا کرد من یک سیلی به گوش وزیر می‌زدم. اگر با سیلی‌زدن می‌شود کارها را درست کرد در کنار استیضاح وزرا یک بخش فلک وزرا هم بگذاریم.
فاضلی همچنین تاکید کرد: وقایع اخیر سیل نشان می‌دهد که جامعه ایران فاقد یک استراتژی رسانه‌ای بحران است. سازمان هواشناسی جهانی برای مواقع بروز حوادث طبیعی دستورالعمل‌هایی را ارائه داده است که حتی در آن پروتکل‌هایی برای نحوه ارائه گزارش‌های هواشناسی وجود دارد. در جریان سیلاب مشخص شد که استراتژی رسانه‌ای سیلاب نداریم.
حریم‌دری یا حریم‌داری؟وی در ادامه با اشاره به تجاوزات متعدد به حریم رودخانه‌ها گفت: ما که باید حریم‌داری می‌کردیم به حریم‌دری رسیدیم و شاهد تغییر کاربری و بهره‌برداری ناصحیح از جنگل‌ها و مراتع هستیم که نشاندهنده ویژگی کوتاه‌مدت‌نگر بودن جامعه ایران است و این را هم سیل‌های اخیر آشکار کرد. با اینکه همه نوع بشر کوتاه‌مدت‌نگر است اما جامعه نباید کوتاه‌مدت‌نگر باشد. چرا در مقابل پدیده‌های طبیعی مثل جنگل کوتاه مدت نگر شده‌ایم؟
این استاد دانشگاه بهشتی با اشاره به ضرورت برنامه‌ریزی محلی برای حکمرانی آب گفت: هیچکس نمی‌تواند مسئله آب را در مازندران همان‌گونه حل کند که در یزد می‌توان حل کرد. وقتی مسئله آب محلی است مسئله سیلاب هم محلی است و به مدیریت محلی نیاز دارد بنابراین نمی‌توان برای مدیریت سیلاب در مناطق مختلف کشور یک دستورالعمل یکسان از سیلاب ارائه داد.
فاضلی با اشاره به اینکه اقتصاد سیاسی سیلاب یکی از عناصر مهم در واقعه سیل اخیر است، گفت: در طول تاریخ کسانی که ارتباطی با قدرت داشته‌اند، توانسته‌اند بهره‌برداری‌هایی از طبیعت داشته باشند که نسل بعد که اتفاقاً بهره‌بردار از طبیعت هم نبودند خسارت آن را پس داده‌اندد؛ مسیل‌هایی که فروخته شده و خانه‌ها، رستوران‌ها و هتل‌هایی که روی مسیل‌ها ساخته و سکونت‌گاه‌هایی که در حریم رودخانه‌ها ایجاد شده، نمونه‌ای از این بهره‌برداری‌ها است.
این جامعه‌شناس در پایان با اشاره به گزاره‌ای از ماکس وبر- جامعه‌شناس و استاد اقتصاد سیاسی - مبنی بر اینکه «بودجه نشاندهنده نهایت عقلانیت یک جامعه است» گفت: اگر بودجه جنگلداری و حفظ محیط زیست کمتر از فوتبال است یک جایی از عقلانیت مشکل دارد. تحلیل اقتصاد سیاسی بودجه و تاریخ بودجه محیط زیست بخشی از داستان سیلاب اخیر و درسی است که باید از این سیل بگیریم.
جهت مشاهده مهمترین مطالب مرتبط می توانید بر روی هر یک از عناوین زیر کلیک کنید:
از دست دادن خاک بسیار مرغوب کشور در سیلابفرسایش خاک امنیت غذایی را تهدید می کندخاک حتی از آب هم مهمتر استروند فرسایش خاک در ایران رو به افزایش استاز بین بردن پوشش گیاهی مهمترین چالش سرزمین
کد مطلب: 80578