خلیج فارس به عنوان سومین خلیج بزرگ جهان با وسعت ۲۴۰ هزار کیلومتر به دلیل موقعیت جغرافیایی و دسترسی به آب های آزاد جهان، اهمیت بسزایی نزد کشورها و دولت های گوناگون دارد.

به گزارش زیست آنلاین، این خلیج بزرگ جزایر ایرانی از جمله «خارک، بوموسی ، تنب بزرگ، تنب کوچک، کیش، قشم و لاوان و خارک » را در خود جای داده است از اینرواهمیت استراتژیک خلیج فارس و جزایر آن باعث شده است تا همواره برخی کشورها با تحریف نام خلیج فارس در پی اهداف سیاسی و مصادره آثار فرهنگی و تاریخی ایران باشند.

دهم اردیبهشت سالروز اخراج پرتغالی ها از تنگه هرمز و آزاد سازی جزیره هرمز از اشغال بیگانگان به وسیله امام قلی خان در دوره صفویه، به عنوان روز ملی خلیج فارس بهانه ای شد تا گزارشی پیرامون چگونگی شکل گیری خلیج فارس در طی دوران زمین شناسی و اهمیت تاریخی، فرهنگی و استراتژیکی آن ترتیب دهیم.

گواهی تاریخ بر دریای پارساز دوران پیش از امپراتوری پارسی، تاریخ و فرهنگ شفاهی نشان می‌ دهد که ایرانیان پیش از هخامنش نیز آب‌های جنوب ایران را « دریای جم »، » دریای ایران» و« دریای پارس» می ‌گفتند و حتی در سفرنامه فیثاغورس نیز نام «دریای پارسی» نوشته شده است. نوشته دیگر این دوران، سنگ نوشته های داریوش بزرگ در مصر است که یکی از آنها درباره کندن « کانال نیل» یا « کانال سوئز»از سده پنج پیش از میلاد است.

جغرافی دانان وجهانگردان بسیاری از جمله « تالس ملیتی» ، « آناکسی ماندر» ، «هرودوت »،« تزیاس» ، « گزنوفون» و«بطلمیوس » به گونه ای به نام خلیج فارس اشاره کرده اند.

واژگان پارس، دریای پارس و خلیج فارس در زبان های جهان به گونه‌هایی چون در عربی «خلیج الفارسی»، در انگلیسی «پرشین گلف»، در چینی «بوشی وان »، به اسپانیایی ، پرتغالی و ایتالیایی « گلفو پرسیکو» و در یونانی «پرسیکوس سینوس» نامیده است. در آغاز دوران اسلامی، دانشمندان عرب، آب‌های جنوب ایران را به « بحر فارس» می ‌نامیدند و در پاسداری از این نام کوشش داشتند.

ژوزه مانوئل گارسیا استاد وعضو جامعه جغرافیایی پرتغال نیز درمقاله پژوهشی نوشته است که ترسیم نخستین نقشه ها به روش تازه به سال ۱۵۰۱ میلادی بازمی گردد واز آن زمان تاکنون همواره نام این دریا در نوشته‌ها و اسناد رسمی و غیر پرتغالی خلیج فارس آمده است. پس از پرتغالی ها ، هلندی‌ها در خلیج فارس حضور داشتند و در تمامی نامه‌ نگاری‌های این دوره همواره از نام درست خلیج‌ فارس بهره ‌گیری شده است.

سند های موجود در کتابخانه‌ها و آرشیوهای جهان از جمله اسکندریه، قاهره، کلیسای سنت پیتر واتیکان و ۳۰ هزار لوح گلی پرسپولیس نشان می ‌دهد که واژه خلیج فارس از آغاز تمدن در همه منابع وجود داشته است.



خلیج فارس؛ مهد تمدن‌هاخلیج فارس علاوه بر داشتن منابع عظیم انرژی و اهمیت اقتصادی، از تاریخ و فرهنگی کهن و منحصر بفرد برخوردار است. منوچهر جهانیان، رییس دانشکده علوم گردشگری دانشگاه علم و فرهنگ، خلیج فارس را مهد فرهنگ‌ها و تمدن‌های کهن و باستانی جهان برشمرد و در این خصوص گفت: خلیج فارس از بدو پیدایش تا زمان حاضر بستری جغرافیایی در شکل‌دهی روابط فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و تجاری ملل مختلف جهان با محوریت توسعه روابط فرهنگی، اجتماعی و تعامل مثبت و سازنده بوده است و بسترها و زمینه‌های همکاری و گسترش فعالیت‌های تجاری و اقتصادی منطقه خلیج فارس و جهان را به دنبال داشته است.

وی افزود: برنامه‌های علمی و فرهنگی با رویکرد شناخت و آگاهی بخشی در حوزه میراث فرهنگی و گردشگری منطقه خلیج فارس می‌تواند بستری را برای تحقق زمینه‌های مناسب در خصوص معرفی فرهنگ، تاریخ و تمدن ایران اسلامی، جاذبه‌های متنوع و بی نظیر سواحل و کرانه‌های خلیج فارس، دانش دریانوردی، عشق و مهمان نوازی مردمان سواحل و کرانه‌های منطقه خلیج فارس به سایر مردمان جهان فراهم کرده و گام مهم و ارزشمندی در جهت اعتلای نام خلیج فارس به عنوان مهد و گهواره فرهنگ‌ها و تمدن‌های بشری جهان بردارد.

به گفته وی، امروزه گردشگری به عنوان ابزاری در جهت گسترش صلح و دوستی، تعمیق روابط فرهنگی، اجتماعی و تعامل میان مردمان و دولت‌ها به شمار می‌آید، که می‌تواند نقش بسیار سازنده و تاثیر گذاری در جهت همگرایی و توسعه روابط و همکاری های مشترک میان مردمان و دولت‌های منطقه خلیج فارس ایفا کند. از اینرو لازم است دولت‌های منطقه بر اساس اشتراکات فرهنگی، تمدنی و همچنین علاقمندی‌ها و پیوندهای عمیق و ریشه دار فرهنگی زمینه‌های حضور مردمان سایر مناطق را برای بازدید و آشنایی بیشتر با میراث کهن و باستانی آن فراهم کنند. این امر می‌تواند رونق و شکوفایی اقتصادی منطقه، انسجام اجتماعی و زمینه‌های همکاری بیشتر و تعامل منطقه‌ای را فراهم آورد.

خلیج فارس از منظر زمین شناسی

خلیج فارس در گذشته بسیار دوربخشی از یک اقیانوس بزرگ به وسعت منطقه زاگرس و ترکیه کنونی بوده است. شاخه‌ای از آن اقیانوس به خلیج فارس و دریای عمان کنونی و شاخه دیگر آن نیز به دریای خزر و دریاچه آرال در شمال ختم می‌شده است. طی گذشت میلیون‌ها سال و با نزدیک‌شدن دو صفحه ایران و عربستان به یکدیگر، این اقیانوس حدود ده میلیون سال پیش کاملا دگرگون شد و خشکی‌هایی از دل آن بیرون آمد که فلات کنونی ایران بخشی از آن است.

گفته می‌شود حدود ۱۵ تا ۱۶ هزار سال پیش، درست زمانی که یخبندان در قطب شمال گسترش پیدا کرده بود، منطقه خلیج فارس کاملا خشک بوده و تنها دو رودخانه بزرگ، یکی از شمال خوزستان و دیگری از طریق استان بوشهر و هرمزگان در سرزمینی که اکنون خلیج فارس در آن قرار دارد به هم می‌پیوست و به صورت آبشار از تنگه هرمز به دریای عمان می‌ریخت، اما بار دیگر و در ادامه فعالیت‌های زمین‌شناسی، در حدود ۱۲ هزار سال پیش این حوضه دوباره به زیر آب رفت. امروزه نیز این فعالیت‌های زمین‌شناسی ادامه دارد به طوری که پیش‌بینی می‌شود در آینده دریای عمان از خلیج فارس جدا خواهد شد.

وجود حوضچه‌های عمیق ۱۵۰ متری اطراف بوشهر در دریای خلیج فارس نیز مربوط به فعالیت‌های همان دوره‌های زمین‌شناسی است که امروزه به شکل کنونی نمود پیدا کرده‌ است. این حوضچه‌ها در گذشته‌ای دور دریاچه بوده است.

خلیج فارس؛ منبع مرجان جهانشواهد تاریخی بی شماری حكایت از آن دارد كه خلیج فارس از قدیم به عنوان منبع مرجان شهرت داشته است مثلاچینی ها در زمان ساسانیان مرجان و الماس را از مشخصه های ایرانیان می دانستند و تبتی ها مرجان را همانند فیروزه و كهربا با ارزش می پنداشتند. به روایت سولینوس، زرتشت به مرجان ها قدرتی جادویی نسبت می داد. همچنین در گذشته و در اطراف خلیج فارس از مرجان ها به عنوان مصالح ساختمانی استفاده می شد كه در این میان می توان به خرابه های باستانی شهر حریر در جزیره كیش اشاره كرد. جدا از این مسایل آبسنگ های مرجانی ایران عمدتا از نوع حاشیه ای بوده و از شمال غرب به جنوب شرق خلیج فارس، در اطراف ۱۶ جزیره و دو منطقه ساحلی، یعنی خلیج نایبند و خلیج چابهار رشد كرده اند.

طبق مطالعات انجام شده سال های گذشته هم اكنون حدود ۳۶ گونه مرجان آبسنگ ساز در آب های ایرانی خلیج فارس وجود دارد. در میان مرجان های سخت شناسایی شده، خانواده Favidae متنوع ترین و خانواده Acroporidae وPoritidae فراوان ترین مرجان های سخت هستند. همچنین مرجان های سخت جنس Turbinariaو Acathastera نیز كمیاب ترین گونه ها هستند.

متاسفانه هم اکنون آب سنگ های مرجانی ایران به دلیل شرایط زیست محیطی نه چندان مناسب برای رشد و زندگی نظیرعمق كم، نوسان های درجه حرارت از ۱۲ درجه سانتی گراد در زمستان تا بیش از ۴۰ درجه سانتی گراد در تابستان، شوری زیاد و تردد كشتی های نفتكش از نظر بوم شناختی تحت فشار قرار گرفته و در آستانه تحمل بوم شناسی خود قرار دارند.



مخاطرات زیست محیطی که خلیج فارس را تهدید می کندامروزه این دریا با عمق متوسط ۳۰ تا ۴۰ متر با ذخایر منحصر به فرد هیدروکربنی و زیستی‌اش نه‌تنها برای کشور ما بلکه برای سایر کشورها نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این خلیج به دلیل عمق کم، شوری آب، دمای هوا، ارتباط محدود با آب‌های آزاد جهان و مسایل ناشی از بهره برداری از منابع انرژی، اکوسیستم ویژه‌ای را تشکیل می‌دهد و از لحاظ محیط زیست به شدت آسیب پذیر است اما متاسفانه امروزه با توسعه سواحل و ساخت جزایر مصنوعی، ترابری و حمل و نقل با کشتی، آلودگی دریاها به دلیل استخراج منابع نفتی، ساخت سازه‌ها و ساختمان‌های دریایی، ریختن زباله و فضولات انسانی و شیمیایی به آب‌های کم‌عمق، حیات این نگین زیبای ایران به مخاطره افتاده است.

مطالعات محققان نشان می‌دهد توسعه سواحل و ساخت جزایر مصنوعی در سواحل خلیج فارس علاوه بر آنکه موجب بروز اختلال در چرخش آب در این حوضه می‌شود، باعث افزایش ذرات معلق در آب خواهد شد که این امر سفید شدگی مرجان‌ها و مرگ آنها رادر پی دارد.

دکتر راضیه لک، رییس پژوهشکده علوم زمین در این خصوص گفت: ساخت جزایر مصنوعی با مصالحی انجام می‌شود که عمدتا از رسوبات حاصل از لایروبی بستر خلیج فارس است. این عمل باعث آسیب رساندن به تنها اکوسیستم خاص محیط‌های کربناته یا همان مرجان‌های دریایی می شود. مرجان‌های دریایی در برابر ذرات معلق در آب بسیار حساس هستند. اگر شفافیت آب در اثر بهم ریختگی رسوبات و ایجاد ذرات معلق کم گردد، مرجان‌ها دچار سفید شدگی شده و در واقع مرگ مرجان‌ها رخ خواهد داد.

وی افزود: با مخاطراتی که در این حوضه آبریز مشاهده کردیم از حدود ۱۰ سال گذشته در زمینه ساخت جزایر مصنوعی امارات هشدارهایی را اعلام و اطلاع رسانی کردیم اما موضوع مسکوت باقی ماند.

به گزارش سینا پرس، به گفته این محقق حوزه علوم زمین، اثراتی که ساخت جزایر مصنوعی بر روی مورفولوژی، سرعت نرخ رسوبگذاری و چرخش آب دارد موجب می‌شود که در آینده سیستم تصفیه آب خلیج فارس که به طور طبیعی انجام می‌شود و میزان آلودگی آن را پایین نگه می‌دارد، دچار اختلال شود.

جهت مشاهده مهمترین مطالب مرتبط می توانید بر روی هر یک از عناوین زیر کلیک کنید:

معرفی جزایر مصنوعی و بررسی پیامدهای زیست محیطی آننام خلیج فارس قابل تغییر نیستآلودگی دریاهای ایران از خزر تا خلیج فارسحفظ محیط زیست خلیج فارس از برنامه های اصلی سازمان محیط زیست