معاون پژوهشی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری از فرسایش سالانه یک میلیارد تن خاک ایران خبر داد و گفت: شکل غالب فرسایش در حدود ۱۲۰ میلیون هکتار از کشور فرسایش آبی و در حدود ۴۰ میلیون هکتار از آن فرسایش بادی است.

به گزارش زیست آنلاین، دکتر محمود عرب خدری، معاون پژوهشی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری در زمینه مهم ترین نوع فرسایش اظهار داشت: کشور ما در منطقه خشک و نیم خشک قرار گرفته است. تقریبا نصف  کشور را اراضی کوهستانی و تپه ماهور و نصف آن را دشت ها، کویرها و بیابان ها تشکیل داده است. در این میان میزان بارندگی در مناطق کوهستانی و حاشیه ها کوهستانی بیشتر از سایر مناطق است به همین دلیل فرسایش آبی، مهمترین فرسایش در این مناطق به شمار می آید.

این عضو هیات مدیره انجمن علمی آبخیزداری ایران به میزان فرسایش خاک کشور اشاره کرد و افزود: تخمین زده می شود حدود ۱۲۰ میلیون هکتار از کشور در معرض فرسایش آبی و ۴۰ میلیون هکتار از آن در معرض فرسایش بادی قرار دارد. منتها این تصور که قسمت های کوهستانی ایران در معرض فرسایش بادی قرار ندارند، درست نیست زیرا در چند سال گذشته طوفان های گرد و غباری از عراق و سوریه سرچشمه می گرفتند و حتی به پایتخت هم می رسیدند بنابراین فرسایش بادی نیز می تواند در تمام کشور وجود داشته باشد.

به گفته وی، برآوردهای فرسایش هریک از این دو نوع فرسایش با یکدیگر متفاوت بوده اما اصول کار این است که با استفاده از یک سری اندازه گیری ها، میزان فرسایش را تخمین بزنیم. از آنجایی که کشور ایران، پهناور است هیچ کس به طور دقیق نمی‌‌تواند میزان فرسایش را تخمین بزند.

این دانشیار پژوهشی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیز داری در خصوص نحوه برآورد فرسایش آبی گفت: چند نوع داده داریم که برای این برآورد استفاده می­شوند. یک سری از داده های ما، اندازه گیری فرسایش آبی در پلات ها یا کرت های فرسایش است. این کرت ها قطعه زمین شیبدار کوچک (مثلا ۴۰ متر مربع) محصوری هستند که در خروجی آن ناودانی تعبیه شده است. بعد از هر باران، آب حاوی ذرات خاک فرسایش یافته در بشکه ای جمع آوری و اندازه گیری می شود و بر اساس آن فرسایش در این قطعه زمین  تعیین می شود. یکی دیگر از راه های اندازه گیری فرسایش آبی، اندازه گیری جریان آب رودخانه و رسوب ناشی از فرسایش در آنهاست. از دیگر روش های اندازه گیری فرسایش آبی، حجم سنجی رسوب نهشته شده پشت سدهای بزرگ و بند های خاکی، بتنی یا سنگ ملاتی که با هدف حفاظت از خاک و کنترل سیلاب احداث شده اند، است.  این میزان رسوب ها می توانند پایش و اندازه گیری شوند.

عرب خدری بیان کرد: در قالب یک طرح پژوهشی که در پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری انجام شد، بر اساس حدود ۵۰۰ داده اطلاعاتی که از طریق این روش‌ها جمع آوری شده بود، مقدار فرسایش خاک کشور در حدود یک میلیارد تن در سال ( به طور متوسط ۵ الی ۶ تن در هکتار در سال) تخمین زده شد.

وی تصریح کرد: برخی از کارشناسان میزان فرسایش را تا ۵ میلیارد تن گزارش داده اند اما به اعتقاد من به عنوان کارشناسی که ۳۰سال در این حوزه فعالیت و تجربه کسب کرده ام و چندین سال مسوولیت بخش حفاظت آب و خاک پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری را برعهده داشته ام و طرح های پژوهشی متعددی در این زمینه انجام داده ام، میزان فرسایش خاک را یک میلیارد تن در سال اعلام می‌کنم.

وی خاطرنشان کرد: عدد فرسایش مهم نیست بلکه مهم این است که ما چقدر اجازه داریم که فرسایش رخ دهد زیرا اگر مقدار قابل تحمل فرسایش مشخص بشود، بعدها می توانیم اعلام کنیم که این عدد کم یا زیاد است. بر اساس بررسی هایی که ما انجام دادیم، مقدار قابل تحمل فرسایش خاک در شرایط ایران که عمدتا خشک و نیمه خشک است، حداکثر حدود نیم تا یک تن در هتکار در سال است؛ قابل تحمل یعنی اینکه اگر تا این حد فرسایش رخ دهد با خاک سازی طبیعی جبران می شود. اگر بیش از این حد باشد، با خاک سازی طبیعی جبران نمی شود .



فرسایش خاک بیش از ده برابر حد مجاز استمعاون پژوهشی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، خاک را یکی از با ارزش ترین ثروت ملی کشور عنوان کرد و گفت: خاک از سنگ ها به وجود می آید. تولید خاک بسیار زمان بر است. مثلا هر هزار سال یک سانتی متر خاک تولید می شود بنابراین اگر بیش از مقدار تولید، خاک فرسوده و از عرصه خارج شود، در نتیجه پس از گذشت مدتی کوهستان ها و تپه‌های ما فاقد خاک می شوند و دیگر نمی توان در آنها محصولی (کشاورزی، مرتعی یا جنگلی) تولید کرد زیرا مراتع، جنگل ها و اراضی کشاورزی روی زمین و خاک حاصل می شوند.

وی اظهارداشت: باید مقدار فرسایش خاک را با حد قابل تحمل و مجاز مقایسه کرد. هم اکنون بر اساس این برآوردها، مقدار فرسایشی که اتفاق می‌افتد ده برابر حد مجاز است و این مساله برای ما بسیار وحشتناک است. ما باید به این فکر باشیم تا فرسایش را کاهش دهیم.

عرب خدری افزود: براساس اندازه گیری رسوب دهی رودخانه ها، بالاترین حد بدست آمده فرسایش در ایران به طور میانگین  ۲ هزار تن در کیلومتر مربع است. اگر این میزان به هکتار تبدیل شود، میزان آن ۲۰ تن در هکتار در سال است؛ بالاترین نرخ رسوب دهی حوزه آبخیز که تاکنون در ایران اندازه گیری شده است.

وی عنوان کرد: هم اکنون کشورهایی هستند که فرسایش خاکشان خیلی بیشتر از ایران است. مثلا فرسایش خاک در کشورهای زلزله خیزی مانند تایوان و نیوزیلند چند برابر است زیرا زلزله در این کشورها باعث می شود مدام خاک کوهستان های پر شیب بلغزند و تبدیل به رسوب شوند. منتها تولید خاک این کشورها به علت بارش ها نسبت به کشور ما خیلی زیاد است.



سیلابی که منجر به فرسایش شدید خاک شداین عضو هیات مدیره انجمن علمی آبخیزداری ایران گفت: پدیده فرسایش تابع رویدادهای استثنایی است یعنی امکان دارد ما چندین سال فرسایش‌های خیلی ناچیزی داشته باشیم اما یک سال به علت بارش های شدید، با فرسایش خیلی زیاد مواجه شویم.

وی ادامه داد: ایستگاه تحقیقاتی فرسایش سنگانه خراسان رضوی ما در مسیر مشهد به کلات نادری یک سری اندازه گیری هایی را انجام داده است. بر اساس ده سال اندازه گیری های این ایستگاه، میزان فرسایش خاک یک عددی بدست آمد که خیلی ناچیز بود این عدد حتی کمتر از  ۵ الی ۶ تن در هکتار در سال برآورد شد اما در سال یازدهم بر اثر بارش بسیار شدید به اندازه کل ۱۰ سال، رسوب ایجاد شد. بنابراین می توانیم نتیجه بگیریم فرسایش محصول سال هایی است که باران های شدیدی دارد. باران‌های شدیدی که منجر به سیل می شود.

عرب خدری به سیلاب های مخرب اخیر اشاره کرد و اظهارداشت: در سیلاب های اخیر مناطق جنوبی و شمالی کشور، آب ها بسیار گل آلود بودند. بعضا در داخل خانه ها تا نیم متر و حتی بیشتر نیز گل و لای نشسته بود.

به گفته وی، یکی از مشکلاتی که هم اکنون وزارت جهاد کشاورزی با آن روبرو است، حجم زیاد گل و لای هایی است که مزارع را پوشانده است. بدان معنا که این گل و لای ها، کانال های آبیاری و زهکشی را پر کرده اند. مساله ای که می تواند خسارت بیشماری ببار آورد زیرا باید همه این کانال ها از نو لایروبی شوند تا زمین دوباره آماده کشاورزی بشود. امسال نیز از آن سال‌های استثنایی است که مقدار قابل توجهی باران در مدت زمان کوتاهی بارید و منجر به فرسایش شدید خاک شد.

وی گفت: این فرسایش شدید علاوه بر دیمزارها، در جاده های ما نیز رخ داد. چه بسا جاده ها و راه های ارتباطی آنها بر اثر این سیلاب‌ها و فرو ریزش پل ها و رانش زمین قطع شدند؛ در بسیاری از مناطق لایه های زمین به علت خیسی سنگین شدند و در امتداد شیب حرکت کردند. به این پدیده زمین لغزش یا رانش زمین می گویند.

وی افزود: علاوه بر فرسایش  سطحی خاک و رانش زمین که مورد بحث قرار گرفت، دو نوع دیگر، یکی فرسایش خندقی (فرسایشی که بر اثر تمرکز جریان آب، باعث کنده شدن زمین شبیه خندق با دیواره های عمودی می شود) و دیگری فرسایش کنار رودخانه‌ای (فرسایشی که به علت میزان شدید سیلاب سبب شستن اراضی ساحلی  رودخانه می شود) نیز داریم. این نوع فرسایش ها حجم زیادی رسوب تولید می کنند.

به گزارش سینا پرس، معاون پژوهشی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری عنوان کرد: تاکنون آمار اندازه گیری های جدید از میزان رسوب رودخانه ها در زمان سیل اخیربه دست ما نرسیده است. اما بر اساس اندازه گیری های تاریخی که وزارت نیرو در سیل های گذشته به روی رودخانه های کارون و کرخه انجام داده است، غلظت های ۵۰ گرم در لیتر و گاهی ۳۰۰ تا ۴۰۰ گرم در لیتر نیز گزارش شده است. یعنی یک لیتر آب حداقل می تواند ۵۰ گرم رسوب در زمان سیل حمل کند.

وی گفت: اگر بتوانیم حجم جریان سیلاب را داشته باشیم می توانیم میزان حجم رسوب را نیز برآورد کنیم. متاسفانه من تاکنون عدد و رقمی از وزارت نیرو( متولی اندازه گیری غلظت رسوب رودخانه ها) دریافت نکرده ام. انتظار می رود وزارت نیرو اعلام کنند در زمان وقوع سیل چه اندازه گیری هایی را داشته اند و غلظت رسوب چقدر بوده است. خوشبختانه مطابق پروتکل‌‌‌های موجود، وزارت نیرو تعداد اندازه گیری و نمونه گیری های بیشتری هنگام وقوع سیل انجام می دهد. همانطور که گفتم اگر این اندازه گیری ها منتشر شود امکان برآورد اولیه از فرسایش خاک ناشی از این سیلاب ها به وجود می آید و گرنه ممکن است هر عدد و رقم دیگری اعلام شود یک مقدار ما را به انحراف ببرد.

جهت مشاهده مهمترین مطالب مرتبط می توانید بر روی هر یک از عناوین زیر کلیک کنید:

فرسایش خاک در ایران ۸ برابر متوسط جهانی است

 رتبه ایران در فرسایش آبی و بادی خاک بالاتر رفت

 فرونشست تهدیدی برای نواحی خشک و نیمه خشک

پایداری حوزه آبخیز در گرو توجه ویژه به شاخص های ترکیبی