اواخر سال ۹۷ و شروع سال ۹۸، ایران با پدیده بارشهایی مواجه شد که در نیم قرن اخیر بی سابقه بود. وقوع سیل، استان‌های گلستان، لرستان و خوزستان و استان‌های ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری، فارس و مازندران را تحت تأثیر قرار داد. از آن زمان تاکنون همچنان مشکل سیلاب و آب‌گرفتگی در شهرهای این استان‌ها ادامه دارد و خسارات مالی و جانی فراوانی به کشور وارد شده و کارشناسان امر معتقدند عوامل مختلف انسانی و طبیعی در بروز این میزان خسارت دخیل بوده است.

به گزارش زیست آنلاین، دخالت انسان در طبیعت و توسعه بی‌رویه شهرنشینی و حتی روستایی، موجب تخریب جنگل‌ها و مراتع شده که این مسئله توان نفوذپذیری خاک را کاهش داده، از سوی دیگر خشک‌سالی نیز لایه‌ای غیرقابل نفوذ یا بسیار کم نفوذ در سطح زمین ایجاد کرده که نتیجه آن وقوع سیل اخیر در کشور بوده است.

متاسفانه، همچنان مشکل سیلاب و آب‌گرفتگی در شهرهای این استان‌ها ادامه دارد و خسارات مالی و جانی فراوانی به کشور وارد شده و کارشناسان امر معتقدند عوامل مختلف انسانی و طبیعی در بروز این میزان خسارت دخیل بوده است.

«مهدی زارع» استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله دراین‌باره به ایرنا گفت: از لحاظ وسعت اتفاق و استان‌هایی که درگیر سیل شدند و حجم خسارات وارده به زیرساخت‌های کشور، این سیل بزرگ‌ترین بلایای طبیعی ملی ثبت‌شده در ایران است، البته ممکن است مثلاً هزار سال پیش چنین اتفاقی افتاده باشد اما ثبت نشده بود بنابراین نمی‌توانیم درباره آن‌ها قضاوت کنیم.

عضو وابسته فرهنگستان علوم افزود: داده‌های علمی و عددی در ۷۰ سال اخیر نشان می‌دهد که در این مدت، سیل اخیر بزرگ‌ترین اتفاق رخ‌داده از نظر گستردگی و حجم خسارت بر زیرساخت‌ها بوده است.

وی ادامه داد: میزان خسارت وارد شده از سیل بین ۳۰ تا ۳۵ هزار میلیارد تومان برآورد شده که در این میان خسارات قابل‌ملاحظه‌ای به زیرساخت‌های کشور وارد شده است و اگر یک همدلی و همیاری میان مردم ایجاد نشود وضعیت مناطق آسیب‌دیده تا مدت‌ها همین‌طور باقی خواهند ماند.

وی در ادامه درباره علل بروز چنین حادثه‌ای گفت: عوامل مختلفی می‌توانند در بروز آن دخیل باشند که نفوذناپذیری زمین و خشک‌سالی یکی از آن‌هاست.

زارع افزود: از ۲۵ اسفند ۹۷ تا ۲۴ اردیبهشت امسال، ۳۱۵ میلی‌متر باران در کشور بارید که حدود ۱.۵ برابر متوسط ۵۰ ساله منتهی به سال آبی ۹۷-۹۸ است، حجم زیادی از آن به‌صورت رواناب جاری و در نهایت به سیل منجر شد، رواناب شامل میزان بارش، منهای میزان نفوذپذیری، منهای میزان ذخیره‌سازی سطحی است.

با توجه به خشکسالی اخیر و تشکیل خاک متراکم خشک توان نفوذپذیری خاک کاهش یافته بودوی ادامه داد: با توجه به خشکسالی در دهه اخیر و تشکیل خاک متراکم خشک در جلگه‌ها و دشت‌ها به‌ویژه در دشت‌های گرگان و خوزستان، توان نفوذپذیری خاک کاهش یافته بود، درواقع واقعیت این است مقدار آبی که نفوذ می‌کند و زمین می‌تواند جذب کند، هم به دلیل شرایط زمین‌شناسی سطحی ایران و هم به دلیل خشکسالی ‌های درازمدت بسیار محدودتر شده است.

زارع اظهار داشت: یعنی شاید کمتر از ۵ درصد بارش‌ها در این ۶۰ روز فرصت جذب و نفوذ داشته‌اند، درصد کوچکی تبخیر می‌شود که چندان قابل‌ملاحظه نیست و قسمت عمده و بیش از ۹۰ درصد به‌عنوان رواناب جاری و به سیلاب تبدیل می‌شوند.

وی گفت: می‌توانید تصور کنید که در مدت ۶۰ روز حدود ۴۵۰ میلیارد مترمکعب آب در کشور به‌صورت رواناب به راه افتاده و در سراسر ایران در جاهای مختلف سیل، آبگیر و دریاچه ایجاد کرده است.

عضو وابسته فرهنگستان علوم افزود: شرایط زمین‌شناسی مسیر گذر رودخانه‌ها قبل از ورود به جلگه‌ها نیز بسیار حائز اهمیت است، مثلاً در جلگه گرگان، خوزستان و گیلان این وضع با عبور آبراهه‌ها از سازندهایی با رسوبات قابل انحلال دوران سوم و چهارم زمین‌شناسی رخ می‌دهد که انتقال این رسوبات به دشت‌ها موجب نفوذناپذیرتر شدن دشت‌ها و جلگه‌های پایین‌دست می‌شود.

وی تأکید کرد: مسئله دیگر از بین رفتن جنگل‌ها و مراتع است که موجب کاهش توان نفوذپذیری خاک شده و در ادامه خشکسالی است که لایه‌ای غیر قابل نفوذ یا بسیار کم قابل نفوذ در سطح زمین شکل می‌دهد.

زارع گفت: دخالت‌های انسانی به‌صورت توسعه شهرها و روستاها، با سرعتی فراتر از توان و تراز اکولوژیک در بیشتر مناطق ایران صورت گرفته است، این نحوه شهرسازی با نفوذناپذیر کردن زمین، نابود کردن سفره‌های آب زیرزمینی، حفر بیش از ۱۶ هزار حلقه چاه عمیق غیرقانونی که به‌تدریج بخش مهمی از آن‌ها مجوز قانونی گرفتند! لایروبی نکردن سدها، احداث بی‌رویه سدها (مثلاً احداث ٤٠ سد بر روی سرچشمه‌های تغذیه‌کننده دریاچه ارومیه در یک بازه حدوداً ٢٠ ساله منتهی به سال ١٣٩٢) موجب بروز و تشدید خسارت‌های ناشی از سیل شده است.

وی اظهار داشت: تسریع روند خشکسالی با کم نکردن سوخت‌های فسیلی، استفاده نامناسب و ناکافی از انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر در ایران، مقابله نکردن مؤثر با گرم شدن زمین، ساخت بنا در داخل و حریم رودخانه‌ها، دامنه کوه‌ها و حوضه‌های آبخیز و مدیریت نکردن رودخانه‌ها از دیگر عوامل بروز و تشدید سیل است.
 

جهت مشاهده مهمترین مطالب مرتبط می توانید بر روی هر یک از عناوین زیر کلیک کنید:فرسایش سالانه یک میلیارد تن خاک در ایران بیش از ده برابر حد مجاز است

بیشترین تخریب سیل به کانون‌های خشکسالی تحمیل شده است

تغییر ساختار رود دره‌های خطر سیلاب را افزایش می دهد

آبخیزداری راه نجات کشور از از خشکسالی‌های بلندمدت و جلوگیری از سیل

خسارت سیل، دست انتقام آب از توسعه ناپایدار