در چند تابستان گذشته، به محض اینکه پاهایمان را از خانه بیرون می‌گذاشتیم شاهد هجوم موجودات ریز سفیدرنگی به سمت دهان و چشمان‌مان بودیم تا جایی که حضور در محیط شهری را غیر قابل تحمل می‌کرد اما به مدد مبارزه بیولوژیک، امسال از این مهمان‌های ناخوانده خبری نیست. سفیدبالک‌ها از آفات مهم و پلی‌فاژ برای طیف وسیعی از محصولات کشاورزی مهم در بسیاری از نقاط جهان به ویژه در مناطق گرمسیری می‌باشد.

به گزارش زیست آنلاین، از تابستان ۱۳۹۳، در تهران شاهد فعالیت گونه‌ای حشره سفیدرنگ روی درختان توت بودیم که تا سال گذشته با حضور انبوه خود، نگرانی و مزاحمت فیزیکی را در معابر، بوستان‌ها و محیط شهری برای پایتخت‌نشینان ایجاد کرده بود.

چرخه زندگی سفید بالک‌ها شامل شش مرحله تخم‌ریزی، پوره سن اول، پوره سن دوم، پوره سوم، شفیره و در نهایت حشره بالغ می‌شود و تولید مثل آنان به دو روش جنسی و بکرزایی است، این حشره رفتار تغذیه‌ای پیچیده‌ای دارند و محل‌های مناسب برگ را برای تغذیه خود جست‌وجو می‌کند.

برخلاف نگرانی و دلهره‌ای که از به خاطر برخی شایعات درباره خطرناک بودن سفیدبالک‌ها، این مهمانان سفیدرنگ، ناقل بیماری به انسان نیستند اما ممکن است با تجمع در دستگاه تنفسی و بینی آلرژی ایجاد کنند.

در آن سال‌ها به دلیل ازدیاد سفید بالک‌ها و مزاحمت برای شهروندان، اقدامات عجولانه و غیر کارشناسانه‌ای مثل نصب نوارهای زرد و سم پاشی در تهران انجام شد که به دلیل تماس مستقیم با شهروندان و عوامل زنده دیگر راه صحیحی نبود.

امسال، فصل ازدیاد سفید بالک‌ها فرا رسیده اما خبری از آنها در آسمان شهر نیست، همین موضوع باعث شد درخصوص اقدامات انجام شده برای کنترل این حشره و وضعیت آن در تابستان امسال با شهاب منظری عضو هیأت علمی و رئیس بخش تحقیقات رده‌بندی حشرات مؤسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور به گفت‌وگو بپردازیم.

سفید بالک‌ها غذای زنبورها شدندوی در این باره گفت: از سال ۹۳ روی کنترل جمعیت سفیدبالک متمرکز شدیم و نهایتاً یک تیم مراقبتی به نام شبکه مراقبت سفیدبالک توت تشکیل شد که بر اساس تحقیقات صورت گرفته و یافته‌های حاصله، هرساله دستورالعمل‌هایی تهیه و اجرایی شد.

منظری ادامه داد: حدود دو سال و نیم پیش که اولین مورد از پارازیتیسم این سفیدبالک (فعال شدن زنبور روی سفیدبالک) مشاهده شد، تمامی برنامه‌ریزی‌ها در راستای آسیب ندیدن این حشره مفید انجام شد.

رئیس بخش تحقیقات رده‌بندی حشرات تصریح کرد: اوج فعالیت این زنبور در سال گذشته باعث شد تا شاهد کاهش سفیدبالک ها نیز باشیم و شکایت مردمی مبنی بر افزایش فعالیت سفیدبالک ها در مناطق شهر گزارش نشد، جمعیت این زنبور با توجه به اقدامات صورت گرفته افزایش یافت و سفیدبالک را تحت کنترل قرار داد.

وی اضافه کرد: بررسی‌های فعلی نشان می‌دهد که این زنبور نسبت به سال گذشته نیز زودتر در شهر فعال شده است و هم‌زمان با فعالیت سفیدبالک، جمعیت آن را کنترل می‌کند. امسال تا به امروز گزارشی مبنی بر اینکه وجود سفیدبالک باعث بر هم زدن آسایش شهروندان شده است، وجود نداشته و در ۲۲ منطقه شهرداری تهران فعالیت این حشره مشهود نیست. اگر اقدامات کنترلی بر این اساس پیش برود، پیش‌بینی می‌شود که در ادامه فصل و در پاییز امسال شاهد جمعیت حداقلی و غیرمحسوس سفید بالک باشیم.

منظری با اشاره به اینکه جمعیت سفیدبالک‌ها توسط زنبور کنترل شده است، عنوان کرد: زمانی مردم به حضور این سفیدبالک آگاهی پیدا کردند که تعداد آنها به چشم آمد و زیاد شد در حالی که سالیان سال است که گونه‌های دیگری از سفیدبالک‌ها در فضای شهر تهران حضور دارند اما تراکم آنها به اندازه‌ای نبوده که به چشم بیاید. این مسئله بیانگر به تعادل رسیدن جمعیت آنها با دشمنان طبیعی خود، به ویژه زنبورهای پارازیتوئید است، از همین رو تلاش کردیم این وضعیت برای سفیدبالک توت نیز ایجاد شود که از سال گذشته شاهد چنین وضعیتی ایجاد شده است.

عضو هیأت علمی مؤسسه گیاه‌پزشکی با بیان اینکه اکثر حشرات تک‌خوار نیستند و از یک میزبان تغذیه نمی‌کنند، اظهار کرد: میزبان سفیدبالک در محیط‌های کشاورزی جنوب کشور درختان مرکبات است اما در تهران به دلیل وفور میزبان گیاهی دیگر، یعنی درخت توت که در اکثر مکان‌ها کاشته شده، شروع به فعالیت کرده و جمعیت خود را افزایش داد.

وی در توضیح عملکرد دشمن طبیعی سفیدبالک، گفت: زنبورهای پارازیتوئید سفیدبالک‌ها بسیار ریز هستند و جثه آنها حدود یک میلی‌متر است، این زنبورها در مرحله پورگی سفیدبالک روی آن‌ها تخم‌ریزی می‌کنند و جنین این زنبور در داخل بدن سفیدبالک شروع به رشد و تغذیه می‌کند و در نهایت به جای خروج سفیدبالک از آخرین سن پورگی، زنبور خارج می‌شود.

منظری توضیح داد: زنبورهای پارازیتوئید سفیدبالک‌ها حشرات مفیدی هستند و ضرری برای انسان ندارند، این زنبورها میزبان خود را پیدا کرده و از آن تغذیه می‌کنند و تراکم جمعیت آنها بستگی به تراکم جمعیت میزبان آنها دارد. سفیدبالک‌ها از میزبان گیاهی خود و زنبورها از میزبان جانوری خود، یعنی سفیدبالک‌ها تغذیه می‌کنند و ضرری برای انسان‌ها ندارند.

وی نتایج اقدامات علمی کنترلی در پنج سال اخیر را مثبت دانست و افزود: فرهنگ‌سازی و تغییر نگرش شهروندان و اصحاب رسانه نیز سبب شد تا از انجام یک سری فعالیت غیر ضروری، پرهزینه و غیر علمی جلوگیری شود، چرا که کاهش جمعیت حشرات به هر قیمت و نحوی صحیح نیست.

رئیس بخش تحقیقات رده‌بندی حشرات مؤسسه گیاه پزشکی اضافه کرد: به عنوان مثال ساده‌ترین و رایج‌ترین شیوه برای کنترل آفات گیاهی استفاده از سموم شیمیایی است ولی باید توجه داشت که کاربرد این سموم به ویژه در محیط شهری، با توجه به تماس مستقیم با شهروندان و عوامل زنده دیگر با محدودیت‌های مرتبط با سلامت آنها همراه است.

منظری ادامه داد: با بررسی‌های میدانی وسیع تیم تحقیقاتی در سه سال اول، علاوه بر سایر دشمنان طبیعی سفیدبالک توت، دو گونه زنبور پارازیتوئید در مناطق مختلف شهر تهران جمع‌آوری و شناسایی شد و همچنین شیوه‌های حفظ و حمایت در راستای کنترل بیولوژیک این حشره، به‌عنوان یکی از مناسب‌ترین و سالم‌ترین روش کنترل آفات در فضای سبز شهری، عملیاتی شد.

عضو هیأت علمی مؤسسه گیاه‌پزشکی تصریح کرد: شبکه مراقبت سفیدبالک توت تیمی متشکل از کارشناسان سازمان بوستان‌ها و فضای سبز شهر تهران از ۲۲ منطقه شهرداری و دو تن از اعضای هیأت علمی مؤسسه تحقیقات گیاه پزشکی است که هدایت علمی برعهده محققان مؤسسه و اقدامات اجرایی برعهده کارشناسان سازمان بوستان‌ها است.


مگس سفید یا سفیدبالکحشراتی در خانواده سفیدبالکان (Aleyrodidae) هستند. بیش از ۱۵۵۰ گونه از این خانواده توصیف شده‌است.

سفیدبالک‌ها از آفات مهم و پلی‌فاژ برای طیف وسیعی از محصولات کشاورزی مهم در بسیاری از نقاط جهان به ویژه در مناطق گرمسیری می‌باشد. سفیدبالک‌ها در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری و به ویژه در شرایط گلخانه‌ای بر روی گیاهان زینتی و محصولات گلخانه‌ای در جمعیت‌های خیلی بالا دیده می‌شوند.

ویژگی‌هااندازه سفیدبالک‌ها کوچک و سطح بدن و بال‌های آن‌ها به وسیله پودر سفید رنگی پوشیده شده‌است. در ظاهر این حشرات همانندی زیادی به یک پروانه کوچک دارند، اما در مقیاس کوچکتر، حشرات کامل این خانواده فعال بوده و می‌توانند آزادانه به اطراف پرواز کنند و عموماً در زیر برگ گیاهان و در حال تغذیه از شیره گیاهان مشاهده می‌شوند.

از نظر دگردیسی، حشرات این خانواده با سایر خانواده‌های راسته نیم‌بالان به جز شپشک‌های نر تفاوت دارند. در این حشرات پوره سن اول فعال است ولی پوره‌های سنین دو، سه و چهار در روی گیاهان ثابت هستند و همانند شپشک‌ها به نظر می‌رسند.

پوره‌ها با حشرات کامل از شیره گیاهان تغذیه می‌کنند و همانند شته‌ها ناقل بیماری‌های ویروسی مختلف هستند. در سفیدبالک‌ها بخشی از رشد بال خارجی و بخشی دیگر از رشد داخلی می‌باشد که به آن دگردیسی بینابین گویند.

این حشرات همانند شته‌ها تولید مقادیر زیادی عسلک می‌کنند که این عسلک در گیاهان باعث جذب گرد و خاک و مخصوصاً رشد قارچ‌های گَندروی می‌گردد. این عامل سبب کاهش مشتری محصولات گیاهان زینتی و گیاهان گلخانه‌ای در بازار می‌شود.

سفیدبالک‌ها همانند شته‌ها از توانایی بسیار بالایی در تولید مثل برخوردارند و جمعیت خود را در مدت زمان کوتاهی بسیار افزایش می‌دهند.

انتقال بیماری‌های ویروسی از طریق مگس‌های سفیدمگس سفید دارای زیرگونه‌های متعددی هستند که بیوتایپ B آن زیرگونه موجود در ایران است. این بیوتایپ یکی از خطرناک‌ترین و مقاوم‌ترین زیرگونه‌های مگس سفید است که سبب بروز آسیب‌های جدی به محصولات کشاورزی و خسارت‌هایی به آن می‌شود. این نوع حشرات می‌توانند آسیب‌هایی را بروی محصولات کشاورزی ازجمله گوجه‌فرنگی گذاشته و موجب شده‌است که اندک هوای پاک محیط شهری که توسط درختان تأمین می‌شود نیز به خطر بیفتد.

همچنین برخی مطالعات بر روی این حشرات نشان داده است که این موجودات می‌توانند آسیب‌های جدی بر روی افراد گذاشته و به علت انتقال بیماری و ویروس باعث ایجاد مشکلاتی برای بیماران خاص شود.

با توجه به کوچک بودن مگس سفید و اینکه قابلیت ورود به دستگاه تنفسی را از طریق حفرات بینی و دهان دارد، لذا این حشره می‌تواند سبب بروز التهاب و عفونت در دستگاه تنفسی فوقانی شده و زمینه را برای بروز عفونت‌های فرصت‌طلب قارچی و باکتریایی فراهم کند. افرادی که ساعت‌های طولانی در روز در محیط خارج از خانه حضور دارند یا افراد مستعد به ابتلا به بیماری‌های ریوی و عفونی، کودکان و افراد سالمند باید از ماسک‌های پارچه‌ای یا فیلتر دار استفاده کنند.

بیشترین توصیه برای مقابله و مراقبت درزمینه آسیب‌های مگس سفید مربوط به دستگاه تنفسی فوقانی است.

این حشره با ورود به مجاری تنفسی می‌تواند باعث تحریک مخاط شده و تظاهرات آلرژیک ازجمله عطسه و سرفه شده و همچنین آبریزش بینی را خصوصاً در کودکان، افراد مسن و بیماران مبتلابه بیماری‌های زمینه‌ای تنفسی و آلرژیک مانند آسم، بیماری انسدادی تنفسی مزمن (COPD) و… سبب شود. همچنین مگس سفید درزمینه انتقال آلودگی نیز می‌تواند تأثیرگذار باشد، این موضوع دربارهٔ افرادی که دارای نقص سیستم ایمنی از قبیل بیماران دریافت‌کننده پیوند، بیماران مبتلابه سرطان، یا آنهایی که از داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی استفاده می‌کنند، از اهمیت بیشتری نیز برخوردار است.

توصیه می‌شود که در صورت ورود مگس سفید به چشم‌ها به‌سرعت چشم‌ها را در معرض جریان آب قرار داده بشویند تا حشره و آلودگی‌ها خارج‌شده و در صورت ورود این حشره به مجاری بینی نیز می‌توان با شستشوی با آب آن را خارج کرد. تداوم حضور مگس‌های سفید موجب فاجعه زیست‌محیطی و بهداشتی برای شهروندان در محیط شهری می‌باشد.

دشمنان طبیعی این حشرهٔ آفتدر برنامه‌های مبارزه بیولوژیک با آفت‌ها می‌توان از گونه‌های مختلف کفشدوزکها و به‌ویژه «کفشدوزک هفت‌نقطه‌ای» استفاده کرد این گروه از حشرات به دلایل بسیاری از اهمیت برخوردار بوده و توانایی کنترل جمعیت شته‌ها و انواع مختلف آفت‌ها را در فواصل زمانی اندکی دارند، به‌طوری‌که در شرایط مطلوب به‌طور متوسط روزانه از ۲۴ پوره شته باقلا تغذیه می‌کند و یک لارو کفشدوزک هفت نقطه‌ای در طول دوره رشد و نمو خود به‌طور متوسط از هزار شته و حشره بالغ آن از۹ هزار شته تغذیه می‌کند.

از جمله مهم‌ترین پارازیتوییدها و دشمنان طبیعی مگس سفید می‌توان زنبور Encarsia formosa، کفشدوزک سیاه (Delphastus pusillus) و شبگزهای گل (Anthocoridae) را نام برد.

زنبور فورموسا روی پوره‌ها ی مگس سفید تخمگذاری می‌کند و زمانی که لارو زنبور فورموسا از تخم خارج می‌شود داخل پوره‌های مگس سفید شده و از آن‌ها تغذیه می‌کند و سپس به صورت زنبور بالغ خارج می‌شود.

دلایل طغیان در محیط شهریاز دلایل مهم طغیان این حشره در محیط شهری تغییرات اکوسیستم است؛ یعنی حشرات شکارگر از جمله زنبورها (که مگس سفید را شکار می‌کنند) از بین می‌روند، در نتیجه مگس‌های سفید افزایش می‌یابند.

در ایرانبررسی‌ها نشان می‌دهد افزایش جمعیت مگس سفید با از بین رفتن پارازیت‌های حشره به دلیل سم‌پاشی‌های بی‌رویه و مبارزه شیمیایی با آفات در اطراف شهر تهران و در سطح شهر و برخی مناطق مانند منطقه شش ایجاد شده‌است.

با وجود ادعای مسئولان بر بی خطر بودن این آفت، شهرداری تهران اقدام به مبارزه مکانیکی با آن‌ها کرده و بنابر خبری به‌تاریخ ۲۹ شهریور ۱۳۹۳ رئیس سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری تهران در گفتگویی مدعی شد که «دیگر مگس‌ها در سطح شهر نیستند».

بعد از چند سال حضور این حشره در تهران سازمان گیاه‌پزشکی و سازمان حفاظت محیط زیست نتوانسته‌اند تشخیص بدهند که این حشره از چه گونه‌ای است یا آن را اعلام نکرده‌اند. علیرضا نادری حشره‌شناس سازمان محیط زیست مهر سال ۹۴ در مصاحبه‌ای گفت که این سفیدبالک از گونه‌های شناسایی نشده‌است و هنوز نتوانسته‌ایم نوع دقیق آن را شناسایی کنیم. تا مهر سال ۹۵ هم فقط اعلام شده این است که این حشره از جنس Aleuroclava هست در حالیکه از این جنس تاکنون بیش از ۱۲۰ گونه توصیف شده و مشخص نیست این سفیدبالک از کدام گونه است و مشخصات دقیق آن چیست. اما در مشاهدات میدانی کاملاً واضح است که این حشره ارتباط بسیار نزدیکی با درخت توت کاکوزا دارد و تجمع آن‌ها روی برگهای این درخت کاملاً مشهود است. توت کاکوزا یا توت کاغذی (Broussonetia papyrifera) نوعی درخت بومی شرق آسیاست که چند سال است که شهرداری تهران کشت آن را به صورت وسیع در تهران آغاز کرده‌است.

توصیه‌های مسئولان محیط زیستمسئولان محیط زیست، با آنکه از بی خطر بودن این حشرات برای انسان خبر داده‌اند ولی، از شهروندان خواسته‌اند تا مراقب باشند، مگس‌های سفید در چشم و دهان آن‌ها نرود. در تهران نیز اداره محیط زیست طبیعی استان تهران در نامه‌ای اخطار داده است تا اقدامات لازم نسبت به شناسایی منبع و راهکارهای کنترل این آفت هر چه سریعتر انجام شود،

با افزایش تعداد این حشره در تهران در سال ۱۳۹۴ معاون دفتر پیش‌آگاهی سازمان حفظ نباتات با هشدار در خصوص خطر انفجار جمعیت این مگس در تهران اظهار داشت که اگر با عملیات واکنش سریع در خصوص مقابله با این حشره اقدامی نشود سال آینده با توجه به سرعت تکثیر این آفت شاهد خواهیم بود که بدون ماسک حتی مردم نمی‌توانند در خیابان‌ها تردد و نفس بکشند.

جهت مشاهده مهمترین مطالب مرتبط می توانید بر روی هر یک از عناوین زیر کلیک کنید:

بررسی علت عدم حضور سفید بالک ها در پایتخت امسال

سفیدبالک های طغیانگر

استفاده از روش بیولوژیک راهکار کاهش سفیدبالک‌ها

هم اندیشی با موضوع مدیریت تلفیقی آفات فضای سبز