زیست آنلاین: سرانجام مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست به اعتراضات صورت گرفته از سوی سمن ها و دوستداران محیط زیست نسبت به اجرای طرح بایوجمی در تالاب انزلی، خطرساز بودن این طرح و توقف پروژه توسط دستگاه قضا، واکنش نشان دادند.

به گزارش زیست آنلاین، در نشستی که با حضور مدیر دفتر اکوسیستم‌های تالابی سازمان حفاظت محیط زیست، مجری طرح بایوجمی و ناظران این طرح، برگزار شد، گزارش کارشناسی پروژه زیست پالایی تالاب انزلی ارائه و دغدغه‌ها و ابهامات در این باره از سوی خبرنگاران مطرح گردید.

در گزارش سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به وضعیت وخیم تالاب انزلی ناشی از افزایش سرعت و حجم ورود رسوبات و آلاینده‌ها و تداوم آن طی چندین سال و انباشت ۵ متر رسوبات که امکان خودپالایی را از تالاب گرفته، اجرای پروژه بایوجمی مورد تائید این سازمان قرار گرفت و بر لزوم ادامه کار تاکید شد.

بر اساس مصوبه هیات دولت، مدیریت خشکسالی و احیاء تالاب انزلی به سازمان حفاظت محیط زیست واگذار گردید و پیرو فراخوان معاونت پژوهش و فن آوری وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری به همه دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی وابسته برای مشارکت علمی و فنی در اجرای این مصوبه، پروژه زیست پالایی تالاب انزلی به روش نوآورانه به یک شرکت دانش بنیان در شهرک علمی- تحقیقاتی اصفهان، تحت نظارت سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفت.

سازمان حفاظت محیط زیست در این گزارش، بایوجمی را پروژه زیست پالایی برای سرعت بخشیدن به فرایند طبیعی خودپالایی تالاب با استفاده از سه نوع ماده پلی ساکارید الکترولیت، الکترودهای فتوکاتالیست و نوعی کمپوست عنوان کرده که توسط یک شرکت دانش بنیان در سال ۱۳۹۰ ثبت اختراع شده است.

طرحی که در ابتدا توسط مجری پروژه از آن به عنوان فناوری نانو یاد می‌شد.

اما اکنون در گزارش قید شده که نوع ماده به کار گرفته شده در محلول بایوجمی نانو نیست و بنابر این ملاحظات استفاده از مواد نانو و مضرات آن نظیر سرطانزا بودن و غیره در اجرای طرح مطرح نیست.

مساله‌ای که به گفته برخی ناظران خود می‌تواند شبهه‌هایی را در صحت دیگر اظهارات مجری این پروژه ایجاد کند.

عبدالرضا کرباسی، دکترای ژئوشیمی زیست محیطی دریایی و ناظر پروژه با حمایت از صحت علمی این طرح، ذکر این عنوان از سوی مجری طرح را ناشی از مقبولیت این نام خواند و ماهیت نانو بودن آن را منتفی اعلام کرد.

این استاد دانشگاه تهران، همچنین انتقادات و اعتراضات صورت گرفته در خصوص این طرح از سوی شماری از دانشگاهیان را نادرست و برخی را غیرکارشناسانه و نامربوط و بعضی دیگر را متاثر از عدم موفقیت رقیبان در کسب مسئولیت اجرای پروژه در تالاب انزلی دانست.

کرباسی یادآور شد که هر ۳۰ سال، باید یک متر از عمق تالاب کاسته شود، اما در همین بازه زمانی سه متر از عمق تالاب انزلی کاسته شده و این مسئله ناشی از بی توجهی سه وزارتخانه نیرو، جهاد کشاورزی و صمت (صنعت و معدن و تجارت) نسبت به ورود میلیونها متر مکعب فاضلاب و عدم احداث تصفیه خانه، ورود سموم و کود شیمیایی و فاضلاب صنعتی به تالاب بوده است.

وی افزود: هیچکس در این مدت لب به اعتراض نگشود اما یک محقق مقداری ماده برای سرعت بخشیدن به روند خودپالایی در تالاب ریخت همه صدایشان در آمد.

ناظر پروژه بایوجمی در تشریح ارزیابی ریسک در محیط رسوب خاطرنشان کرد: بعنوان متخصص ژئوشیمی محیطهای آبی، پارامترهای جانبی را بررسی و بهبود در همه آنها را مشاهده کردم.

وی با بیان اینکه در مدت حدود ۲۰ روز از اجرای پروژه شاهد کاهش به طور متوسط ۱۵ سانتی متر عمق رسوب بودیم افزود: ۲۰ سال پیش ما می‌گفتیم باید رسوب را برداشت اما سازمان محیط زیست مخالفت می‌کرد.

کرباسی متذکر شد: علت مرگ تالاب گاوخونی وجود افراد یک سونگر و مانع تراشی آنهاست.



۸۵۰ میلیارد تومان اعتبار برای ۱۲ هزار هکتار تالاب مسعود باقرزاده کریمی، مدیر دفتر اکوسیستم‌های تالابی سازمان حفاظت محیط زیست کشور نیز در این نشست با اشاره به اینکه تالاب انزلی به دلیل میزان بالای ورود آلاینده ها و رسوبات دیگر قادر به خودپالایی نیست گفت: می‌خواهیم تالاب را با تنفس مصنوعی زنده نگه داریم.

وی اظهار داشت: اگر پایلوت جواب دهد اعتبار تخمینی این طرح ۱۰ ساله، ۸۵۰ میلیارد تومان برای ۱۲ هزار هکتار است.

باقرزاده افزود: ۴۵ میلیارد تومان اعتبار برای طرح بایوجمی تخصیص داده شده که سازمان برای ۲۰۰ هکتار در چهار فاز ۵۰ هکتاری، ۲۵ میلیارد تومان با شهرک قرارداد بسته است.

ماده زیست پالا در رشد ماهی عملکرد بهتری داشت خداپرست از پژوهشکده آبزی پروری آب‌های داخلی، از بررسی اثرات این مواد روی فیتوپلانگتون، زئوپلانگتون، کفزیان و ماهیان در چهار استخر سخن گفت.

وی با بیان اینکه در استخرهای تیمار شاهد کاهش ۲۰ تا ۳۰ سانتی متری عمق لجن بودیم، اظهار داشت: در کل چرخه تروفی و زنجیره غذایی را مورد بررسی قرار داده و اثرات منفی ندیدیم.

خداپرست با اشاره به اینکه در زئوپلانکتونها و فیتوپلانگتون‌ها تغییر زیستی نداشتیم افزود: بهبود ساختار موجودات پلانکتونی را در استخرهای تیمار داشتیم و تجمع فلزات سنگین را در ماهی مشاهده نشد.

همچنین به گفته وی ماده زیست پالایی در رشد ماهی عملکرد بهتری داشته است.

بنابراین گزارش، مرحله پایلوت زیست پالایی به روش بایوجمی در استخرهای خاکی منفک شده از تالاب انزلی در سال ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ آغاز شده و اکنون در حال اجرای مرحله پایلوت ۵۰ هکتاری محصول در داخل تالاب می‌باشد.

فعالیت‌های زیست پالایی به روش بایوجمی در قالب تفاهم نامه مورخه ۱۵ دی ۱۳۹۷ بین سازمان حفاظت محیط زیست و شهرک علمی-تحقیقاتی اصفهان شکل گرفت و عملیات اجرایی پایلوت در کرتهای ۵۰ هکتاری داخل تالاب انزلی در بخش مرکزی سرخانکل از ۱۵ اسفند ۱۳۹۷ آغاز شده است.

پیش بینی حجم عملیات در سال ۱۳۹۸ در صورت تائید کمیته نظارت فنی بر دستاوردهای پایلوت ۵۰ هکتاری اول برای ۲۰۰ هکتار می‌باشد که به صورت مرحله‌ای صورت می‌گیرد.

در فاز ۵۰ هکتار اول داخل تالاب اقدامات پروژه به این شرح اعلام شده است:

۱- پشته سازی برای مجزا نمودن ۵۰ هکتار از بخش مرکزی تالاب در سرخانکل که در ۱۵/‏۱۰/‏۹۷ آغاز گردیده است.

۲- استقرار یک آزمایشگاه و اسکله شناور در پهنه ۵۰ هکتاری به ابعاد حدود ۸ در سه متر.

۳- افزودن مایع پلی ساکارید و مایع فتوکاتالیست از هر کدام یک و نیم لیتر برای هر هکتار و در ۱۰۰ روز مجموعاً از هرکدام ۷۵۰۰ لیتر در ۵۰ هکتار (معادل ۲ میکروگرم در لیتر) و افزودن کمپوست بایوجمی به میزان ۲۵ کیلوگرم در هر روز برای هر هکتار مجموعاً ۱۲۵ تن در ۵۰ هکتار.

۴- هوادهی توسط قایق‌های موتوری پرسرعت و کمپرسور

۵- برداشت نمونه‌های کیفی از عمق آب در ۱۲ نقطه معین در ۵۰ هکتار

۶- ماهی ریزی به میزان دو تن بچه ماهی از گونه کپور ماهیان با هدف تکمیل فرایند احیاء تالاب.

البته فعالیت‌های فوق صرفاً به مدت ۱۵ روز از برنامه ۱۰۰ روزه انجام گرفته و فعلاً عملیات اجرایی متوقف شده است.

ابهامات گزارش سازمان حفاظت  محیط زیست کشور در این گزارش آمده: «بخش دیگر رویکرد جامع سازمان به حل مشکلات حوضه آبخیز تالاب انزلی، رفع مشکلات موجود و آتی حوضه در رابطه با طرح‌های عمرانی و توسعه‌ای برگی می‌باشد که می‌توانند تهدید بالفعل و بالقوه برای تالاب باشند از جمله کنارگذر انزلی، موج شکن دوم بندرانزلی، راه آهن رشت انزلی که در این زمینه نیز سازمان اقدامات موثری را صورت داده است.»

- این در حالی است که هیچ اشاره‌ای به این اقدامات نشده و روشن نیست که منظور سازمان حفاظت محیط‌زیست از بیان مساله چیست.

همچنین در بخشی از گزارش آمده که در خصوص وضعیت هیدرودینامیکی و الگوهای رسوب گذاری در تالاب و بررسی نقش موج شکن دوم در جلوگیری از تخلیه رسوبات به دریا، مطالعه‌ای توسط پژوهشکده آب و محیط زیست دانشگاه صنعتی شریف انجام خواهد شد.

- حال که مدتها از ساخت این موج شکن می‌گذرد، روشن نیست اجرای این طرح که قطعاً هزینه‌ هایی هم به همراه دارد چه تاثیری می‌تواند داشته باشد.

- آیا این گونه ارزیابی‌ها نباید قبل از اجرای طرح‌های عمرانی صورت بگیرد. ثانیاً در صورت تاثیر منفی داشتن آیا چنین پروژه کلانی که با صرف اعتبار قابل توجهی احداث شده قابل حذف است و مصداق نوش دارو بعد از مرگ سهراب نیست.

همچنین نکته دیگری که در گزارش آمده: استفاده از بایوجمی تنها یک بار در طول عمر تالاب و تا رسیدن به عمق مورد نظر ادامه خواهد داشت و پس از آن سایر اقدامات پیشگیرانه برای بهبود وضعیت تالاب صورت خواهد پذیرفت.

- سئوال اینجا است که اگر مجری به عمق مورد نظر دست نیابد آیا تنها به همان یک بار استفاده بسنده خواهد کرد و دیگر اینکه سایر اقدامات پیشگیرانه در سایه مانده است.

سازمان حفاظت محیط زیست در گزارش خود ملاحظاتی را نیز در نظر گرفته است:

" در این طرح ملاحظاتی وجود دارد که می‌توان به کنترل نقره و استفاده کمتر از آن در محلول بایوجمی حین اجرای پایلوت در تالاب انزلی اشاره داشت. هم چنین در هنگام بکارگیری این روش به صورت پایلوت در بخشی از تالاب انزلی (۵۰ هکتار محصور شده) حتماً اندازه دی اکسید تیتانیوم از ۱۰۵ نانومتر کمتر نباشد. استفاده از کود حیوانی نیز برای محدود سازی غلظت آرسنیک باید کاهش داده شود. در نهایت باید برنامه پایش مستمر تالاب انزلی شامل موارد اندازه گیری آلاینده ها و مباحث اجتماعی در دستور کار قرار گیرد. علیرغم موثر بودن روش بایوجمی در افزایش عمق بر اساس مطالعات قبلی پهنه بندی اکولوژیک تالاب انزلی، اجرای این روش در هر یک از پهنه بندی‌های اکولوژیکی ششگانه تالاب انزلی مستلزم انجام مطالعات ارزیابی ریسک می باشد.

سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرده اجرای این روش در بخشی از تالاب انزلی به شرط محصور کردن منطقه می‌تواند زمینه لازم را برای مطالعات جامع‌تر فراهم سازد چرا که اکولوژی استخرهای پرورش ماهی با اکولوژی تالاب متفاوت است.

بنابراین نیاز است تا مطالعات جامعی در زمینه آب، رسوب، گیاه، آبزیان و بنتوز در زمان اجرای طرح پایلوت با دقت بالا انجام شود و چنانچه نتایج پایلوت همچون نتایج حاصل از استخرهای پرورش ماهی، مثبت و بدون ریسک ارزیابی شود، از این روش در سایر نقاط تالاب انزلی با شرط رعایت شش پهنه متفاوت اکولوژیک اجرا و برای هر یک، مطالعات جداگانه ای در نظر گرفته شود.

آن روی سکه دی‌اکسید تیتانیوم این گزارش می افزاید؛ رضا علیزاده، دکترای مهندسی عمران محیط زیست، عضو هیئت علمی دانشگاه حضرت معصومه قم، عضو علمی سابق گروه بیوتکنولوژی محیط زیست دانشگاه صنعتی مالک اشتر و کارشناس رسمی دادگستری در حوزه محیط زیست در این خصوص گفت: یک ماده سمی به جای ماده زیستی (بایو) و مسموم کردن به جای «زیست‌پالایی» به تالاب قالب می‌شود.

وی ادامه داد: دی‌اکسید تیتانیوم چه در ساختار نانویی و چه در ساختار غیرنانویی، یک ماده شیمیایی است و ماهیت زیستی «بایو» ندارد؛ استفاده از واژه «بایو» برای عرضه این ماده و استفاده از واژه زیست‌پالایی برای تعریف هدف این طرح، افکار عمومی را در مسیر ناصحیح هدایت می‌کند.

تناقض‌گویی‌های آشکاری درباره ساختار ابعادی دی‌اکسید تیتانیوم به کار رفته در این طرح وجود دارد؛ در آغاز اجرای طرح گفته شد که ساختار دی‌اکسید تیتانیوم مورد استفاده در این طرح «نانویی» است که نگرانی‌های بسیاری ایجاد شد چرا که نانوساختار این ماده براساس تحقیقات علمی، صد‌درصد سرطانزاست.

سپس اینگونه عنوان شد که  دی‌اکسید تیتانیوم مورد استفاده در طرح، ماهیت نانویی ندارد! این تناقضات تنها مصداق عدم شفافیت است؛ اما در اصل موضوع یعنی مخاطره‌آمیز بودن دی‌کسید تیتانیوم (ولو با ساختار غیرنانویی) تغییری ایجاد نمی‌کند؛ دی‌اکسید تیتانیوم یک ماده شیمیایی است و نانویی بودن آن، تنها تاثیرگذاری آن را بیشتر می‌کند؛ همانطور که می‌دانید در نانو ساختارها نسبت سطح به حجم بالا رفته و فعالیت ماده بیشتر می‌شود؛ به همین دلیل نانو دی‌اکسید تیتانیوم به نسبت دی‌اکسید تیتانیوم، نانو فتوکاتالیزور فعال‌تری است؛ تفاوت ساختار نانویی و غیرنانویی تنها در میزان اثرگذاری آن است.

طرحی که هم رسوبات را از بین می‌برد هم خود تالاب را وی اظهار داشت: متاسفانه نادیده گرفتن اهمیت آبخیزداری از یک سو و وارد کردن فاضلاب‌های انسانی تصفیه ‌نشده از شهرهایی چون رشت، صومعه‌سرا و غیره به تالاب انزلی از سوی دیگر، سبب تجمع رسوبات آلی در عمق بستر این تالاب شده و افزایش این رسوبات، عمق تالاب را به شدت کاهش داده و کار را به جایی رسانده که تالاب کارکرد اکولوژیکی خود را از دست داده و موجب گردیده که دیگر قابلیت زیست‌پالایی نداشته باشد و بر خلاف سایر عرصه‌های سالم آبی نتواند خود را از آلودگی‌ها پاکسازی کند.

در واقع تالاب انزلی که نمادی از طبیعت کشورمان است به واسطه جمع شدن رسوبات آلی در شرف مرگ قرار دارد؛ حالا ما متخصصان و متولیان محیط زیست به جای اینکه ابتدا عوامل مرگ تالاب را از میان برداریم به اجرای طرحی روی آورده‌ایم که تالاب را هم به همراه رسوبات آلی در معرض خطر نابودی قرار می‌‌دهد.

درباره اینکه طرح مذکور چه تغییری در کاهش حجم رسوبات آلی ایجاد می‌کند به زبان خیلی آسان باید بگویم، دی‌اکسید تیتانیوم در مجاورت پرتوهای نور خورشید، طی یک فرایند فتوکاتالیستی یا نورکافتی، رسوبات آلی بستر تالاب را به مواد آلی محلول به همراه گاز دی اکسید کربن تبدیل می‌کند در نتیجه عمق آب افزایش پیدا می‌کند اما به چه قیمتی؟ آیا به لحاظ دانش و فن‌آوری مستاصل شده‌ایم که برای از بین بردن رسوبات تالاب انزلی، خود تالاب و حیات جانوران و زیست بوم آن را نابود کرده و مصرف‌کنندگان ماهیان تالاب را در معرض ابتلا به سرطان قرار دهیم؟

سمی بودن ماده بایوجمی محرز است علیزاده تصریح کرد: در همین اواخر تحقیقاتی در دانشگاه محقق اردبیلی بر روی سمیت این ماده انجام گرفته که نتیجه آن در نشریه دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان نیز منتشر شده و بر اساس این تحقیقات سرطانزایی دی‌اکسید تیتانیوم روی موش‌ها به اثبات رسیده است؛ این تنها یک نمونه از تحقیقاتی است که در داخل کشور انجام شده است.

توجیهی وجود ندارد که ماده شناخته شده دی‌اکسید تیتانیوم که تولید گاز سمی دی‌اکسید کربن در نتیجه واکنش آن با مواد آلی، در ایران و سراسر جهان مشخص است را بخواهیم در یکی از ارزشمندترین سرمایه‌های طبیعی کشور آزمایش کنیم؛ خوب است که نظریه شورای عالی حفاظت محیط زیست را نیز در این باره بدانیم که چرا آیا با اجرای چنین طرحی ولو به صورت پایلوت در تالاب انزلی موافقت کرده است.

یک مرکز تحت عنوان مرکز تحقیقات محیط زیست هم وجود دارد که در آن حتی یک متخصص حوزه مهندسی محیط زیست حضور ندارد و تنها از کسانی تشکیل شده که به برنامه‌ریزی در حوزه محیط زیست اشراف دارند؛ دانشکده محیط زیست هم که به مرکز محیط‌بانی تبدیل شده است! نتیجه این می‌شود که با بی‌اطلاعی از مخاطرات یک ماده که بارها به اثبات رسیده، تالاب انزلی را مسموم می‌کنیم به علاوه دی‌اکسید تیتانیوم، پیامدهای بلندمدتی در محیط زیست بر جای خواهد گذاشت که با آزمایش‌های کوتاه‌مدت قابل تشخیص نیست؛ این میزان سطحی‌نگری در حوزه تخصصی محیط زیست واقعا دردناک است.

قایق‌گردانی برای جبران افزایش دی‌اکسید کربن و کاهش اکسیژن! علیزاده خاطر نشان کرد: این مخاطرات را به دو بخش تقسیم می‌کنم: بخش اول مخاطرات ناشی از خود دی‌اکسید تیتانیوم است که بنا بر تحقیقات به عمل آمده، یک ماده اکسیده قوی است و جمع شدن آن در سلول‌های موجودات زنده به نابودی آنها منجر می‌شود؛ این ماده که به طور مداوم از طریق ریشه در گیاهان جذب می‌شود تدریجا باعث اکسایش و تخریب ساختار سلول‌های گیاهی شده و سرانجام به متلاشی شدن سلول‌ها می‌‌انجامد؛ این فرآیند در برخی گونه‌های گیاهی می‌تواند به انقراض آن گونه در زیستگاه مورد نظر بیانجامد، در جانوران هم به همین شکل، تجمع تیتانیوم اکسید در کبد و سایر اعضای آنها می‌تواند تا حذف نسل آنها از زیستگاه مورد نظر پیشروی کند؛ این سرنوشت نه تنها شامل ماهی‌ها بلکه شامل حال اردک‌ها، لاک‌پشت‌ها و پرندگان نیز خواهد شد.

بخش دوم این مخاطرات ناشی از تولید دی‌‌اکسید کربن است که طی فرایند فتوکاتالیستی دی‌اکسید تیتانیوم در حضور پرتوهای نور خورشید در آب تولید می‌شود؛ گفته می‌شود که هم‌راستا با اجرای این طرح، بناست گردش قایق‌ها جهت هوادهی در تالاب انزلی هم صورت پذیرد! این احتمالا به همین دلیل است که افزودن دی‌اکسید تیتانیوم به تالاب سبب تولید حجم زیادی گاز سمی دی‌اکسید کربن و کاهش اکسیژن آب و افزایش اسیدیته  آن می‌شود و شاید تصور شده که با حرکت قایق‌ها، می توان گاز تولید شده و آلاینده دی‌اکسید کربن را از آب خارج و کمبود شدید اکسیژن  آب را جبران کرد!!

این سطح از دستکاری در طبیعت با چنین روش‌های مخاطره‌آمیزی نابخشودنی است؛ ما حتی برای افزودن کلر به آب نیز ملاحظاتی داریم و افزودن کلر بیش از حد تعیین‌شده به دلیل ایجاد ترکیبات سرطانزایی تری هالومتان ممنوع است؛ ما هر روز خودروها و کارخانجات تولید‌کننده دی‌اکسید کربن بیش از حد مجاز را متوقف می‌کنیم؛ حالا بر چه اساس با صرف هزینه کلان یک تالاب را مسموم کرده و با کاهش اکسیژن محلول آن دی‌اکسید کربن نیز به آن وارد می‌کنیم؟!

جهت مشاهده مهمترین مطالب مرتبط می توانید بر روی هر یک از عناوین زیر کلیک کنید:

کاهش ۱.۲متری تراز آب دریای خزر با ورود رسوبات

خشکی بیش از ۴۰ درصدی تالاب انزلی

تلاش کارشناسان ایرانی و ژاپنی در اجرای طرح اکولوژیک تالاب انزلی

مصائب یک تالاب: میخ آخر بر تابوت انزلی

پروژه میلیاردی برای آلوده ‌کردن تالاب انزلی

زیباترین و مهم ترین تالاب های بین المللی ایران