حیوانات و حیات وحش هر منطقه‌ای نشان دهنده حیات و زیبایی‌های آن منطقه است اما متاسفانه گونه‌های حیوانی بسیاری به خاطر ناآگاهی و اهمال کاری انسان‌ها در سال‌های گذشته از بین رفته و یا در خطر انقراض قرار دارند. خرس سیاه بلوچی که به زبان محلی «مَم» گفته می شود از جمله‌ گونه‌های پراهمیت، کمیاب، در خطر انقراض و البته ناشناخته که در زیستگاه خود در مناطق کوهستانی جنوب شرقی ایران به ندرت دیده می شود و برای جلوگیری از انقراض نیاز به حمایت‌های بیشتر دارد.

به گزارش زیست آنلاین، غارنشین سیاه پوش یا همان خرس سیاه که در گویش بلوچی، به «مَم» یا «هرس» معروف است در برخی مناطق استان کرمان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان پراکنده است و معمولاً در مناطق کوهستانی و جنگلی در ارتفاعات ۵۰۰ متر تا ۲۷۰۰ متر زندگی می‌کند.

خرس سیاه که به آن خرس سیاه بلوچی نیز گفته می‌شود، دو سال یک بار زادآوری می‌کند که در هر بار زادآوری یک یا دو توله دارد. مدت آبستنی این گونه هفت تا هشت ماه است. خرس سیاه نر دارای ۱۱۰ تا ۱۵۰ کیلوگرم وزن و ماده ۶۵ تا ۹۰ کیلوگرم است.

طول دم خرس سیاه ۷ تا ۷۰ سانتی‌متر و طول بدن این گونه ۱۲۰ تا ۱۸۰ سانتی‌متر است. گوش‌های نسبتاً بزرگ و گرد و موهای بلند و سیاه رنگ دارد همچنین یک لکه سفید به شکل ۷ روی سینه خرس سیاه وجود دارد. به‌طور معمول طول عمر خرس سیاه ۲۵ سال است.

خرس سیاه به لحاظ رفتارشناختی، شبگرد است ولی در صورت داشتن توله و یا احساس امنیت در روز هم دیده می‌شود. به‌طور معمول روزها در غار یا بین شکاف سنگ‌ها و یا زیر سایه درختان استراحت می‌کند. معمولاً خواب زمستانی دارد و هنگام خواب از چربی ذخیره شده در طول زمان فعالیت خود استفاده می‌کند.

خرس سیاه قابلیت بالا رفتن از درخت را به خوبی دارد. این گونه با ادرار کردن، مدفوع، مالیدن خود به درختان بوی خود را بر جای می‌گذارد تا حضور خودشان را برای سایر خرس‌ها نشان دهد.

اهمیت خرس سیاه برای انسان و نقش بوم‌شناختی از منظر طبیعت‌گردی و ارزش زیستی، احیای زیستگاه‌های جنگلی (انتقال و انتشار بذر گونه‌های گیاهی)، کنترل جمعیت حشرات و جوندگان قابل ذکر و بررسی است.

خرس‌های سیاه در طبیعت گونه همه چیزخوار به شمار می‌آیند و از جمله خوراکی این گونه پسته وحشی، خرما، کنار، انگور، زردآلو، گیاهان علفی، انجیر، حشرات، جوندگان، خزندگان، ماهیان، پرندگان، لاشه خواری و عسل است.

متأسفانه روند جمعیت این گونه در آسیا نزولی است که شکار و صید گونه، استفاده از اجزای بدن خرس در طب سنتی، فروش توله‌ها در بازار سیاه، سمی کردن لاشه حیوانات اهلی، ناآگاهی مردم نسبت به ارزش‌های گونه، افزایش نگرش منفی نسبت به حضور گونه مهمترین عوامل تهدید جمعیت خرس سیاه است. براساس بررسی‌های صورت‌ گرفته تعداد خرس سیاه در سال ۱۳۹۴ در استان کرمان ۶۰ تا ۱۲۰، هرمزگان ۲۰ تا ۵۰، سیستان و بلوچستان ۵۰ تا ۱۰۰ تخمین زده شده است.

لازم به ذکرست که تعداد خرس سیاه کشته شده توسط انسان از سال ۹۰ تا ۹۴ در استان کرمان ۱۰ تا ۲۵، استان هرمزگان ۹ تا ۱۵ و استان سیستان و بلوچستان ۵ تا ۲۰ قلاده بوده است.

بر اساس اعلام سازمان محیط زیست تکه تکه شدن زیستگاه، بهره‌برداری از جنگل‌ها برای زغالگیری، معدن‌کاوی، احداث جاده‌های روستایی و شهری و چرای بی‌رویه مهمترین عوامل تخریب زیستگاه خرس سیاه است.



«مم» را دریابید خرس سیاه بلوچی که به زبان محلی «مَم» گفته می شود از جمله‌ گونه‌های پراهمیت، کمیاب، در خطر انقراض و البته ناشناخته که در زیستگاه خود در مناطق کوهستانی جنوب شرقی ایران شامل استان‌های کرمان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان به ندرت دیده می شود برای جلوگیری از انقراض نیاز به حمایت‌های بیشتر دارد.

حیوانات و حیات وحش هر منطقه‌ای نشان دهنده حیات و زیبایی‌های آن منطقه است اما متاسفانه گونه‌های حیوانی بسیاری به خاطر ناآگاهی و اهمال کاری انسان‌ها در سال‌های گذشته از بین رفته و یا در خطر انقراض قرار دارند.

در کوهستان‌های صخره ای و دورافتاده جنوب شرق ایران جانوری تندخو و کمیاب زندگی می کند که با وجود جثه تنومندش، به ندرت دیده می‌شود.

خرس سیاه آسیایی یکی از هشت گونه خرس دنیا است که فقط در قاره آسیا از ژاپن تا ایران پراکندگی دارد.

ویژگی‌های ظاهری خرس سیاه طول سر و بدن این حیوان ۱۱۰ تا ۱۹۰ سانتی‌متر، طول دم هفت تا ۱۰ سانتی‌متر و ارتفاع بدن ۷۰ تا ۱۰۰ سانتی‌متر است.

وزن خرس ماده ۴۰ تا ۱۴۰ و نرها ۶۰ تا ۲۰۰ کیلوگرم و از خرس قهوه‌ای کوچک‌تر است.

سر خرس سیاه بلوچی بزرگ، چشم ها ریز و دم بسیار کوتاه، گوش‌ها بزرگ، گرد و با فاصله از یکدیگر قرار دارند و به طور واضح از موها خارج شده اند.

سطح بدن این حیوان نیز پوشیده از موهای انبوه به رنگ سیاه و نوار سفید یا کرم رنگی به شکل V بر روی سینه دارد و به ندرت نمونه‌هایی به رنگ قهوه‌ای نیز مشاهده می شود.

خرس سیاه بلوچی کف رو است و پاهای جلو و عقب هر دو پنج انگشت دارد و ناخن ها بلند و تیز است که برای بالا رفتن از درخت بسیار مناسب هستند.

ویژگی های زیستی این حیوان زندگی انفرادی دارد و به نظر می‌رسد که قلمرو طلب نیست و عمدتاً شب گرد است و از غارها و حفره‌های به وجود آمده از ریختن صخره‌ها و شکاف زیر سنگ‌ها به عنوان لانه استفاده می کند.

خرس سیاه با مهارت بسیار زیادی از درخت بالا می رود، همه چیز خوار است اما عمدتاً از مواد گیاهی تغذیه می کند.

بیشتر از میوه‌های وحشی شامل پسته، زیتون، داز و کنار و محصولات باغی (خرما) و سایر قسمت‌های گیاهان مانند علف‌ها و جوانه‌ها تغذیه می کند.

همچنین از حشرات به خصوص زنبورها، پستانداران کوچک و لاشه نیز تغذیه و در زمان کمبود غذا به دام‌های اهلی حمله می کند.

خرس‌های ماده و نرهای جوان از رفتن به مناطقی که خرس‌های نر بالغ حضور دارند اجتناب می کنند.

زمستان خوابی این گونه در ایران نیاز به مطالعه دارد، در بیشتر مناطق زمستان‌ها مشاهده نمی شوند ولی در برخی مناطق فعال هستند.



‌تولد معمولاً یک تا سه توله خرس در زمستان اواخر بهار و اوایل تابستان جفت گیری می کند و مانند خرس قهوه‌ای لانه گزینی تاخیری دارد.

طول دوره بارداری در اسارت ۶ تا هفت ماه است و معمولاً یک تا سه توله در زمستان به دنیا می آورد.

توله ها تا قبل از ترک لانه از شیر مادر تغذیه می کنند و حدود ۲ سال همراه با مادر بوده و سپس مستقل می شوند و ماده ها در سن سه سالگی قادر به زادآوری هستند، در اسارت تا ۳۶ سال عمر می کند.

زیستگاه، پراکندگی و فراوانی خرس سیاه زیستگاه خرس سیاه مناطق کوهستانی خشک که عمدتاً با جنگل‌ها و درخت زارهای پراکنده پسته، بادام و زیتون وحشی، کنار و درختچه داز پوشیده شده است.

در مناطق کوهستانی جنوب شرقی ایران در استان های کرمان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان با فراوانی بسیار پایین یافت می شود و ایران غربی ترین حد پراکندگی جهانی خرس سیاه آسیایی است.

وضعیت حفاظتی مدیرکل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان روز سه شنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: خرس سیاه بلوچی که در گویش مردم بلوچستان با نام های "مم" و "حرس" شناخته شده یکی از شاخص ترین گونه های حیاط وحش در جنوب این استان است.

وحید پورمردان گفت: این گونه در جهان در طبقه "آسیب پذیر" (VU) فهرست سرخ IUCN قرار دارد ولی زیر گونه بلوچستانی خرس سیاه (U.t .gedrosianus ) که در ایران و پاکستان پراکندگی دارد، در طبقه "به شدت در خطر انقراض" (CR) است.

وی افزود: به دلیل خشکسالی، بیشتر زیستگاه‌های جنگلی خرس سیاه از بین رفته و سطح زیر کشت محصولات کشاورزی و باغی در زیستگاه های این گونه افزایش یافته و گاهی شاهد تقابل مردم محلی و خرس سیاه در برخی از مناطق هستیم.

مدیر کل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان بیان کرد: برنامه دوربین گذاری زیستگاه‌های حیات وحش به منظور بررسی وضعیت حیات وحش، زیستگاه‌ها و پایش جمعیت خرس سیاه در منطقه با نصب چند دستگاه دوربین تله‌ای در زیستگاه های منطقه نیکشهر از سوی اداره کل حفاظت محیط زیست استان آغاز شده است.

وی گفت: به دلیل اینکه خرس سیاه آسیایی بیشتر شبگرد است و به ندرت می توان او را در طبیعت دید، با نصب دوربین‌های تله‌ای در منطقه نیکشهر می توان اطلاعاتی در خصوص جمعیت، پراکنش و رفتارهای اکولوژیکی این گونه جهت برنامه های حفاظتی بدست آورد.

پورمردان از عموم مردم بویژه ساکنان جنوب سیستان و بلوچستان، کرمان و هرمزگان درخواست کرد به منظور حفظ حیات وحش و جلوگیری از انقراض گونه‌های کمیاب در صورت مشاهده این قبیل حیوانات از نزدیک شدن به آنها پرهیز کرده و در صورت امکان به نزدیکترین پاسگاه محیط زیست اطلاع رسانی کنند.

وی تصریح کرد: حفظ گونه‌های کمیاب نیازمند مراقبت‌های ویژه و همکاری مردم با رعایت توصیه‌های محیط بانان است به همین سبب از مردم عزیز انتظار است چنانچه فرد یا افرادی را مشاهده کردند که قصد آسیب رساندن یا شکار غیرمجاز حیوانات وحشی را دارند به نزدیکترین پاسگاه انتظامی یا محیط بانی اطلاع دهند.

مدیر کل حفاظت محیط زیست سیستان و بلوچستان تصریح کرد: خرس سیاه بلوچی از سرمایه‌های طبیعی این منطقه است و باید برای جلوگیری از انقراض آن بیش از پیش تلاش کرد.

درباره این موضوع بیشتر بخوانید:

کاهش بی‌سابقه جمعیت پستانداران جهان/ توقف بیمه پلنگ و یوزپلنگ/ تخریب زیستگاه خرسها

نامه سرگشاده یک جامعه‌شناس به خرس مقتول

حفاظت از تنوع زیستی با روش های نوین

تصاویری جالب از خرس قطبی و بچه خرس

تخریب زیستگاه ها موجب نزدیک شدن خرس ها به باغات میوه می شود