برخی کارشناسان به اشتباه علت خشکسالی جنگلها را آب و هوا می‌دانند در حالی که چنین نیست و تا کنون برای درمان درختان اقداماتی صورت نگرفته است. از سال ۱۳۹۰ بیماری درختان گزارش شده و در آن زمان حدود سه هکتار از آنها گرفتار آفات بود. اما در حال حاضر کل پارک به سه بیماری قارچی آلوده است. زمانی که درخت به یک بیماری دچار می‌شود، در صورت عدم سیدگی به بیماری سایر آفات و امراض نیز به آن سرایت می‌کند. همچنین، سوداگران زغال نیز با ساخت کوره ها در دل اراضی جنگلی، دست و پای درختان را مثله کرده و در قلمرو آنها آتش ناامنی می افروزند.
به گزارش زیست آنلاین، عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان گفت: حدود ۴۰ درصد از درختان پارک ملی گلستان دچار امراض و آفات و در نهایت خشک شده‌اند.
محمدرضا کاووسی اظهار کرد: پارک ملی گلستان مرز بین استان گلستان و خراسان شمالی است. در بازدید هر ماهه از درختان پارک جنگلی گلستان، مشخص شد بسیاری از آنها گرفتار آفات و امراض شده‌اند.
وی ادامه داد: برخی کارشناسان به اشتباه علت خشکی را آب و هوا می‌دانند در حالی که چنین نیست و تا کنون برای درمان درختان اقداماتی صورت نگرفته است. از سال ۱۳۹۰ بیماری درختان گزارش شده و در آن زمان حدود سه هکتار از آنها گرفتار آفات بود. اما در حال حاضر کل پارک به سه بیماری قارچی آلوده است. زمانی که درخت به یک بیماری دچار می‌شود، در صورت عدم سیدگی به بیماری سایر آفات و امراض نیز به آن سرایت می‌کند.
کاووسی با اشاره به گونه‌های در معرض خطر این جنگل، اظهار داشت: عمده‌ترین و مهمترین آنها درختان بلوط است که به بیماری ذغالی مبتلا شده اند. این بیماری در سال ۹۰-۸۹ برای اولین بار در ایران در جنگل‌های گلستان بر روی شاه بلوط‌های گونه Quercus castaneifolia گزارش شده است.
عضو هیات علمی دانشگاه گرگان در توضیح این بیماری عنوان کرد: بیماری به صورت پژمردگی شاخ و برگ‌ها و خروج شیرابه‌های سیاه رنگ از داخل تنه است. به مرور زمان شیرابه افزایش یافته و حالت ذغالی شکل در روی تنه و سیاه شدن در زیر پوست قابل رؤیت است و در نهایت منجر به مرگ کامل درخت می‌شود.
کاووسی تصریح کرد: عامل بیماری دارای فاز اندوفیتی طولانی بوده و تا زمانی‌که درخت تحت تاثیر تنش واقع نشود، به فرم مهاجم و بیماری‌زا تبدیل نمی‌شود. همچنین تنش خشکی و دمای بالا عوامل مهم در شیوع این بیماری در اغلب نقاط دنیا است.
این کارشناس منابع طبیعی تصریح کرد: همچنین گونه‌های آزاد درختان که تعداد پایه زیادی از آنها به صورت خشکیده مشاهده می‌شود، گونه‌های ملچ و اجا که گیاهان اُشکوی بالا است که این گونه‌ها مانند پرستار عمل می‌کنند و در قسمت زیرین آنها درختان، درختچه‌ها و علوفه‌ها زندگی می‌کنند و در صورت آسیب دیدگی این درختان، گیاهان زیرین آنها نیز آسیب می‌بیند.
کاووسی در ادامه گفت: گونه‌های توسکا و برگ‌های توسکا نیز در این جنگل دچار بیماری سفید بلد هستند. همچنین درختان ملچ و آزاد به بیماری مرگ نارون و ذغالی مبتلا هستند.
این استاد جنگل‌شناسی و اکولوژی جنگل ادامه اد: بیماری مرگ نارون یا بیماری هلندی نارون از بیماری‌های مهم قارچی درختان نارون است. ملچ، درختی است از خانواده نارون که در میان بند و بالابند جنگل‌های شمال ایران وجود دارد و در اغلب جنگل‌های خزری از ارسباران، آستارا و طوالش تا نور و کجور و گرگان امتداد یافته است.
وی ادامه داد: ملچ اغلب به صورت انفرادی در جنگل‌های شمال دیده می‌شود و چون چوب خوش نقش و خوش کاری دارد، به شدت قاچاق شده است. حدود ۹۸ درصد پایه‌های ملچ بر اثر بیماری "مرگ نارون" از بین رفته‌اند و بسیاری از پایه‌های سالم نیز، آثاری از بیماری را نشان می‌دهند. ملچ در جنگل کاری‌ها استفاده نمی‌شود زیرا پرورش نهال آن در نهالستان مشکل است و همین سبب می‌شود نتوان با نهال کاری، حذف این درخت را جبران کرد.
کاووسی تصریح کرد: وضع پیش آمده برای ملچ یعنی در خطر انقراض قرار گرفتن بر اثر شیوع بیماری و نیز بهره‌برداری نامناسب است. بیماری "مرگ نارون" که عامل آن نوعی قارچ است، بسیاری از پایه‌های ملچ را درجنگل‌های شمال بیمار کرده و خشکانده است.
وی اضافه کرد: قارچ وارد لایه مریستمی درخت و بین چوب و پوست می‌شود و آوندها را مسدود و انتقال آب و موادغذایی را متوقف می‌کند که در نتیجه، درخت می‌خشکد. ورود این قارچ به ایران یا شیوع آن مربوط به دهه‌های ۳۰ و ۴۰ همزمان با آغاز بهره‌برداری مدون از جنگل‌های شمال می‌شود.
عضو هیات علمی دانشگاه گرگان گفت: در مورد بیماری ذغالی بلوط در جنگل‌های شمالی و پارک گلستان کار بسیاری در کشور توسط دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی انجام شده است. همچنین به صورت بیولوژیک، فیزیکی، شیمیایی، بهداشتی و تلفیقی روش‌های کنترل وجود دارد و می‌توان از گسترش بیماری‌ها جلوگیری و گونه‌های باقی مانده را حفظ کرد.
روسیاهی زغال سازان در جنگل ها
خواب آرام جنگل ها فقط با کابوس تبر آشفته نمی شود، بلکه سوداگران زغال نیز با ساخت کوره ها در دل اراضی جنگلی، دست و پای درختان را مثله کرده و در قلمرو آنها آتش ناامنی می افروزند.
مطابق آخرین نتایج ارزیابی جنگل‌های کشورهای مختلف توسط سازمان خوار و بار جهانی (فائو) وابسته به سازمان ملل متحد، حدود ۶/۶ درصد مساحت ایران معادل ۱۱ میلیون و ۷۵ هزار هکتار را جنگل فرا گرفته اما فقط ۸ / ۱ درصد معادل ۳۰۰ هزار هکتار آن طبیعی، بکر و دست نخورده مانده و حدود ۶ / ۹۰ درصد معادل ۱۰ میلیون و ۳۱ هزار هکتار آسیب دیده است.
جنگلها همواره به دلایلی چون تغییر کاربری به کشاورزی و مسکونی، چرای بی رویه دام، اجرای طرح‌های عمرانی و صنعتی و آتش سوزی تخریب می‌شوند؛ به طوری که مطابق آمارها طی ۱۵ سال گذشته، بالغ بر ۲۰۰ هزار هکتار از اراضی جنگلی و مرتعی مشجر کشور، طعمه حریق عمقی یا سطحی شده است.
سیما و اهمیت جنگل‌های هیرکانی
جنگل‌های هیرکانی با ۲ میلیون و ۱۲۵ هزار هکتار مساحت و به قول برخی صاحب نظران با ۴۰ میلیون سال قدمت، به عنوان متراکم‌ترین ناحیه جنگلی و نماد فسیل‌های زنده در ساحل جنوبی دریای خزر، ۵۳ درصد استان مازندران، ۲۶ درصد استان گیلان و ۲۱ درصد استان گلستان را فرا گرفته و از آستارا در منتهی الیه غرب گیلان تا گلیداغ در شرق گلستان به طول ۸۰۰ کیلومتر و با عرض ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر گسترده شده است.
در روز ۱۴ تیر ۱۳۹۸ در چهل و سومین اجلاس کارگروه میراث جهانی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) که در باکو، پایتخت جمهوری آذربایجان برگزار شد، مناطقی از جنگل‌های هیرکانی یا جنگل‌های شمال، تحت نام میراث طبیعی ایران، با تأیید اتحادیه بین‌المللی حفاظت طبیعت (IUCN)، در فهرست میراث جهانی ثبت شد.
این رویداد مهم بر اهمیت و ضرورت صیانت از این منابع عظیم خدادادی افزوده و از آنجائیکه حفاظت طبیعت رسالتی همگانی است، وظیفه مردم را از بعد عمومی و تکلیف متولیان امر را از منظر خصوصی سنگین‌تر کرده است.
کوره‌های زغال در دل جنگلها
علاوه بر تغییر کاربری، برداشت چوب آلات برای مصارف سلولزی، آتش سوزی، چرای بی رویه دام و سیلاب‌های ریشه کن، ساخت کوره‌های زغال در دل جنگلها برای سوزاندن درختان و تهیه زغال نیز از عوامل مهم تخریب جنگل هاست و خبرهای منتشره گویای کشف و انهدام کوره هال معتدد در اراضی جنگلی نواحی مختلف ایران است و با وجود مقابله مستمر مأموران یگان‌های حفاظت منابع طبیعی با تهیه کنندگان زغال، سوداگری آنان ادامه دارد.
از ۱۴ هزار کیلومتر مربع مساحت گیلان را حدود ۵۶۵ هزار هکتار جنگل تشکیل می‌دهد و پهنه‌هایی از این گنجینه سبز، جزو جنگل‌های هیرکانی در فهرست میراث جهانی ثبت شده است و اراضی جنگلی این استان نیز از دستبرد زغال سازان آسوده نمانده و به خصوص در شهرستان‌های تالش و آستارا، کوره‌های متعددی در درون جنگل‌های زیبا کشف می‌شود.
اراضی جنگلی منتهی الیه غرب استان گیلان در همسایگی استان اردبیل شاهد دستبرد سوداگران زغال است و آشنایی آنان به راه‌های میان بر و بیراهه‌های بین دو استان، زمینه گریز آنها را از دید و دست جنگلبانان فراهم کرده است.
سرپرست اداره منابع طبیعی و آبخیزداری آستارا روز چهارشنبه به خبرنگار ایرنا گفت: به لحاظ اهمیت حفاظت جنگل‌های گیلان و ضرورت مشارکت استان اردبیل به علت همجواری با گیلان، مأموران و کارشناسان سازمان جنگلها و مراتع کشور امسال از این اراضی جنگلی بازدید کردند و در جلسه مشترک عوامل یگان حفاظت منابع طبیعی آستارا و اردبیل در آستارا، بر همکاری‌های مشترک در صیانت از جنگلها تاکید شد.
نسرین غزنوی افزود: ۸۰ درصد قاچاق چوب در جنگل‌های آستارا توسط افرادی از ناحیه استان اردبیل صورت می‌گیرد و بازارهای مصرف و فروش چوب و زغال آنها شناسایی شده و مقصد عمده چوب آلات و زغال‌های آنها استان‌های آذربایجان شرقی و غربی، اردبیل و زنجان است.
سازندگان کوره های زغال راه‌های فرار را بلدند
سرپرست اداره منابع طبیعی و آبخیزداری آستارا گفت: سازندگان کوره‌های زغال در جنگل‌های غرب گیلان به طور عمده بومی منطقه و به راه‌های فرار آشنا هستند و گشت‌های مشترک نیروهای منابع طبیعی شهرستان‌های آستارا و اردبیل، برای مقابله با آنها کارساز نیست.
غزنوی ادامه داد: متخلفان به محض مشاهده جنگلبانان، با تلفن همراه یا نشانه هایی به همدیگر اطلاع داده و از مهلکه می‌گریزند و برای جلوگیری از دستبرد آنها به جنگلها باید اتاقک‌ها و امکانات ثابت برای استقرار نیروها در درون و حواشی جنگلها ایجاد شود.
وی بیان کرد: سازندگان کوره‌های زغال از راه‌های میانبر نظیر مسیر روستاهای سوها و نیارق اردبیل به اراضی جنگلی آستارا وارد می‌شوند و بعد از جمع آوری زغال‌ها از داخل کوره ها، بار خود را شبانه با موتور سیکلت ها یا به وسیله خودروی نیسان از جنگلها خارج می‌کنند.
بازداشت متخلفان ادامه دارد
رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری آستارا اظهار کرد: جنگلبانان هفته‌ای دوبار و در صورت دریافت گزارش مردمی هفته‌ای سه بار به بازرسی اراضی جنگلی اقدام می‌کنند و هر ماه کوره‌های زغال در دل جنگلها کشف، منهدم، زغال‌ها توقیف و در بسیاری مواقع عاملان آنها دستگیر و به محاکم قضائی معرفی می‌شوند.
غزنوی بیان کرد: گونی‌های متعدد زغال حین انتقال با موتورسیکلت در محدوده جنگلها مشاهده و کشف شده و مقابله با سازندگان کوره‌های زغال در داخل جنگلها با قوت در حال تداوم است.
وی افزود: زغال درختان جنگلی به طور عمده در قلیانسراها، کباب پزی ها و واحدهایی نظیر آنها استعمال می‌شود و اگر گونی حاوی زغال را در داخل قهوه خانه‌ها مشاهده کنیم، برابر قانون، حق بازرسی آن را نداریم اما موارد شبیه آن را در حین حمل در جاده‌ها متوقف و بازرسی می‌کنیم.
راهکارهای رفع مشکل
رئیس اداره منابع طبیعی آستارا گفت: با وجود ادامه دستگیری سازندگان کوره هال زغال در جنگلها، این برخوردها بازدارنده نیست و باید با توجه به گستره اراضی جنگلی گیلان در جوار استان اردبیل و دسترسی استان همسایه به مسیرهای ورود و خروج سوداگران زغال، نیروهای اردبیل به کمک ما بیایند و با استقرار ثابت جنگلبانان در نقاط قرمز و پر خطر جنگل، دست تهیه کنندگان زغال از شاخ و برگ درختان کوتاه شود.
غزنوی ادامه داد: اختصاص اعتبار مالی و تأمین نیروهای لازم یگان حفاظت منابع طبیعی و آبخیزداری آستارا نیز برای رفع مشکل سوزاندن درختان جنگلی ضروری است و انتظار داریم این مهم از ناحیه اداره کل متبوع و سازمان جنگلها و مراتع کشور، جدی گرفته شود.
او گفت: دلسوزی و کمک مردم و بخصوص ساکنان حاشیه جنگلها نیز لازم است تا با احساس مسئولیت و همکاری مشفقانه آنها با اداره‌های منابع طبیعی، جنگلبانان با اشراف بیشتر به زمان حضور و تخلف سازندگان زغال در جنگلها، به موقع با آنها مقابله کنند.
سامان ساسانیان معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی فرماندار آستارا نیز گفت: اگر بر تعداد تولید کنندگان مجوزدار زغال در شهرها افزوده شود، دستبرد به درختان جنگلی کاهش خواهد یافت و هم اکنون فقط یک واحد تولید زغال در شهرک صنعتی این شهرستان فعال است و باید برای چند واحد دیگر نیز، در چارچوب مقررات مجوز داده شود.
هیرکانی نقطه‌ای سبز در مقابل بیابان‌زایی
طبق تعاریف، میراث‌های جهانی یک موهبت بازمانده از ادوار پیشین و منابع غیر قابل جایگزین و الهام بخش بشریت هستند.
جایگاه و موقعیت جنگل‌های شمال ایران از منظر علمی و تاریخی و باستانی و سیر تکامل زمین نزد دانشمندان ملی و بین‌المللی آن‌چنان برجسته بوده است که تردیدی در پذیرش آن در عداد میراث‌های طبیعی جهانی وجود نداشت، اگر چه ادعای کشورها در معرفی مناطق و یا پدیده‌هایی در محدوده سرزمینی‌شان به‌عنوان میراث طبیعی و یا فرهنگی بایستی معیارهای سخت‌گیرانه‌ای را طی نماید.
در مورد واژه هیرکان به یاد دارم که در محضر استاد زنده یاد دکتر محمد حسین جزیره‌ای چهره ماندگار منابع طبیعی به مناسبتی از واژه هیرکان استفاده کردم، فرمودند هیرکان صرفا بخش شرقی جنگل‌های شمال را شامل می‌شود و بخش غربی آن با توجه به نام دریای کاسپین با آن نام شناخته می‌شد. اگرچه واژه هیرکانی امروزه اصطلاح رایج برای جنگل‌های شمال کشور است اما در تبعیت از نظر استاد فقید مناسب است تا فرهنگستان علوم در این امر چاره‌اندیشی کند. در سند منتشره کمیته میراث طبیعی جهانی یونسکو جنگل‌های هیرکانی به طول 850 کیلومتر و با قدمت 25 تا 50 میلیون سال و باز مانده عصر یخبندان معرفی شده که در انطباق با معیار شماره 9 به عنوان یک نمونه خارق‌العاده و معرف ابعاد بسیار با اهمیت فرایندهای اکولوژیکی و بیولوژیکی در روند تکامل شکل‌گیری زمین به عنوان میراث طبیعی جهانی ثبت گردید.
خاطر نشان می‌سازد که بر حق کامل حاکمیت کشورها بر مکان‌هایی که به عنوان میراث جهانی ثبت می‌گردد، تصریح شده است.
جنگل‌های شمال کشور طی بیش از شش دهه بهره‌برداری سنگین چوب توسط شرکت‌های بهره‌بردار ناشی از پیاده‌سازی الگوهای جنگل شناسی وارداتی و غیر سازگار با اکوسیستم خاص دامنه شمالی البرز و فشارهای اجتماعی و اقتصادی و مواجهه با پدیده نو ظهور گرمایش جهانی در معرض تنش شدید قرار داشته است.
ثبت جنگل‌های هیرکانی مسئولیت خطیر سیاستگذاران کلان توسعه‌ای و سازمان‌های مرتبط را در تدوین و اجرای برنامه عمل بلند مدت سایت‌های منتخب در حد استانداردهای جهانی با تاکید بر نقش جوامع محلی و دانش بومی و عطف توجه به امر آموزش و اطلاع‌رسانی مردم نشان می‌دهد و نهادینه‌سازی و بهره‌گیری از سرمایه‌های اجتماعی و تقویت حفاظت و حمایت آنها را در دو سطح ملی و بین‌المللی یادآوری می‌نماید.
امید آنکه با اغتنام فرصت و در پرتو اعمال مدیریت پایدار و اصول نوین مدیریت حفاظتی و احیای این کرانه باریک و لکه سبز و در عین حال ذخیره‌گاه انحصاری و موهبت الهی را به عنوان سپهری سترگ در مواجهه با دیو خشکسالی و بیابان‌زایی که فلات ایران زمین را تهدید می‌کند قرار داده و خردمندانه به نسل آینده و فرزندان این مرز و بوم انتقال دهیم.
درباره این موضوع بیشتر بخوانید:
معرفی زیباترین جنگل های ایران
ضرورت ارایه آموزش‌های بنیادی شیوه حفاظت از میراث‌طبیعی به مردم
بررسی آثار آتش سوزی جنگل ها
آیا با ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی بی‌مهری ها نسبت به آن پایان می یابد؟
تدوین برنامه حفاظت جنگل‌های هیرکانی و بازگرداندن نام باستانی «هیرکانی» به استان گلستان
دریافت صفحه با کد QR