سازمان زندان‌ها و جنگل‌ها برای «استفاده از پتانسیل زندانیان» تفاهم‌نامه‌‌ای امضا کرده‌اند. زندانیان در استان ایلام به عنوان نیروی‌کار ارزان برای طرح آبخیزداری به‌کار گماشته شده‌اند.

گزارشی که در ادامه می خوانید، از تفاهم نامه اداره منابع طبیعی ایلام با سازمان زندان ها برای پروژه های آب خیزداری این استان خبر داده است. اگرچه آب خیزداری یکی از غیرمخرب ترین روش های مهار سیل است اما در این زمینه چند پرسش اساسی وجود دارد؟  رضایت شخصی این زندانیان برای کارگری در این پروژه ها  چه سهمی داشته است؟   آیا حقوق و یا مشوق ها برای زندانیان داوطلب این کار متناسب با زحماتی است که می کشند؟ آیا زندانیان سیاسی و امنیتی نیز در بین کارگران وجود دارند؟ آیا اساسا تضمینی وجود دارد که در آینده شرکت های پیمانکار خصوصی یا خصولتی و نظامی نخواهند از نیروی کار زندانیان استفاده کنند و زندانی به مرور تبدیل به برده نشود؟ آیا زندانیان تحت پوشش بیمه های حوادث کارگاهی و یا شبیه آن هستند؟ و دهها سوال از این دست.

محیط زیست گرایی بدون توجه به سویه های اخلاقی اساسا مفهومی بی معنا و حتی خطرناک برای ارزش های دموکراتیک است. آب خیز داری اگرچه روشی نسبتا سازگار با طبیعت است و ابعاد تاثیرگذاری آن به نسبت روش های دیگری چون سدسازی به مراتب کمتر است، اما اگر قرار باشد با تضییع حقوق انسانی انجام شود، کوچکترین ارزش محیط زیستی نخواهد داشت.

رودخانه دره ارغوان یک رودخانه فصلی است که در فصل پاییز با نخستین بارش‌ها جاری می‌شود و بعد از پایان بارندگی‌ها نیز بستر رودخانه خشک می‌شود. همین رودخانه به‌ظاهر خشک، شهر ایلام را تهدید می‌کند؛ به همین خاطر، اداره منابع طبیعی استان ایلام با انجام مطالعات آبخیزداری تلاش کرد مانع از ورود خسارت سیلاب این رودخانه شود. اما چه شد که این اداره از پتانسیل زندانیان برای اجرای پروژه‌های آبخیزداری استفاده کرد؟ رضا احمدی، مدیر‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام، در گفت‌وگو با «شرق» عنوان می‌کند: سازمان جنگل‌ها، مراتع و‌ آبخیزداری کشور، تفاهم‌نامه‌ای با سازمان زندان‌ها برای استفاده از پتانسیل‌ زندانیان دارد. ما این تفاهم‌نامه را در ایلام عملیاتی کردیم.

او ادامه می‌دهد: ما به خاطر بهره‌وری از نیروی انسانی این کار را کردیم. این اقدام یک فرهنگ‌سازی بود که از سوی ما و مدیریت امور قضائی در استان صورت گرفت. سازمان امور زندان‌های استان هم کمک کرد از این نیروها استفاده مثبت شود و خانواده‌هایشان منتفع شوند.

احمدی عنوان می‌کند: این قشر با مشارکت در طرح‌های ما، به سیستم جامعه باز‌گشتند؛ زیرا در بازداشتگاه هستند، خودشان را منزوی می‌دانند و خودشان را مخالف جبهه جامعه قلمداد می‌کنند؛ اما ورودشان به جامعه، دیدگاهشان را تغییر می‌دهد.

او می‌گوید: اگر پروژه‌های آبخیزداری را از طریق شرکت‌ها و پیمانکاری انجام می‌دادیم، هزینه‌ها بیشتر بود. به لحاظ زمان هم باید وقت زیادی صرف می‌کردیم. به نظر من با استفاده از زندانیان، هزینه‌های ما به میزان یک‌پنجم کاهش یافت و ۲۰ درصد هزینه‌ها را پرداخت کردیم.

زندانیان سنگ روی سنگ گذاشتند تا دیواره‌های خشکه‌چین (گذاشتن سنگ‌ها روی هم بدون استفاده از ملات) دره ارغوان تکمیل شود و شهر ایلام از سیلاب نجات پیدا کند. شهری که در سال ۹۴ با بارش‌های کمتر، دچار سیلاب و خسارت هزار میلیارد تومانی شده بود، در بارندگی‌های سیل‌آسای فروردین امسال هیچ آسیبی ندید؛ زیرا پروژه‌های آبخیزداری حافظ این شهر بود.

آبخیزداری در ایلام نه‌تنها از جان مردم حفاظت می‌کند و با افزایش زمان تمرکز امکان فرار از خطر را برای مردم فراهم می‌کند، بلکه با نفوذ‌دادن آب، خسارت سیلاب را به حداقل می‌رساند. اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری ایلام برای آنکه بتواند پروژه‌های آبخیزداری خود را تکمیل کند، از حضور زندانیان در انجام پروژه‌ها بهره برده است.

آن‌طور که رضا احمدی، مدیر‌‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام می‌گوید، برای اجرای پروژه‌های آبخیزداری در چهار شهرستان از نیروهای حاضر در زندان‌ها استفاده شده است. او به «شرق» می‌گوید: استفاده از این نیروها، علاوه بر صرفه‌جویی در وقت اجرای پروژه، منجر به کاهش هزینه‌ها به میزان یک‌پنجم شده است. آبخیزداری در ایلام فقط سیلاب را کنترل نمی‌کند، بلکه به گفته مقامات محلی و کارشناسان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری ایلام، آب‌هایی که در قالب آبخیزداری پشت بندها جمع می‌شود، به‌جای خروج از مرزها، به مصرف دامداران می‌رسد و به این ترتیب نیاز دام‌های عشایر استان‎‌های مجاور را هم تأمین می‌کند.

دره ارغوان، همان دره‌ای که رودخانه فصلی‌اش در سال ۹۴ با یک بارش ۳۴۰‌میلی‌متری در سه روز، خسارتی هزار‌میلیارد‌تومانی به شهر ایلام وارد کرد، امسال با اقدامات آ‌بخیزداری انجام‌شده در این منطقه، در برابر بارش‌های بالای هزار میلی‌متری شهر ایلام تاب آورد و بر‌خلاف دیگر شهرهای کشور، شاهد هیچ سیلابی نبود. رضا احمدی می‌گوید تمام دامنه‌های منتهی به دره ارغوان با کمک زندانیان خشکه‌چین شده است و با شش هزار سازه خشکه‌چین اقدامات آبخیزداری شهر ایلام تکمیل شد تا زمان تمرکز بارش‌ها از مرکز بارش تا شهر، از ۴۰ دقیقه به دو ساعت افزایش یابد.
به گفته احمدی، زندانیان در چهار شهر ایلام، ایوان، چرداول و دره‌شهر در اجرای پروژه‌های آبخیزداری کمک کرده‌اند. آن‌طور که او می‌گوید، برای جمع‌آوری هر هزار متر‌مکعب آب، ۴۰ تا ۵۰ سازه خشکه‌چین نیاز است و در استان ایلام حدود ۱۵ هزار متر‌مکعب خشکه‌چین انجام شده است.

استفاده از زندانیان با هدف بهره‌وری نیروی کار
رودخانه دره ارغوان یک رودخانه فصلی است که در فصل پاییز با نخستین بارش‌ها جاری می‌شود و بعد از پایان بارندگی‌ها نیز بستر رودخانه خشک می‌شود. همین رودخانه به‌ظاهر خشک، شهر ایلام را تهدید می‌کند؛ به همین خاطر، اداره منابع طبیعی استان ایلام با انجام مطالعات آبخیزداری تلاش کرد مانع از ورود خسارت سیلاب این رودخانه شود. اما چه شد که این اداره از پتانسیل زندانیان برای اجرای پروژه‌های آبخیزداری استفاده کرد؟ رضا احمدی، مدیر‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام، در گفت‌وگو با «شرق» عنوان می‌کند: سازمان جنگل‌ها، مراتع و‌ آبخیزداری کشور، تفاهم‌نامه‌ای با سازمان زندان‌ها برای استفاده از پتانسیل‌ زندانیان دارد. ما این تفاهم‌نامه را در ایلام عملیاتی کردیم.
او ادامه می‌دهد: ما به خاطر بهره‌وری از نیروی انسانی این کار را کردیم. این اقدام یک فرهنگ‌سازی بود که از سوی ما و مدیریت امور قضائی در استان صورت گرفت. سازمان امور زندان‌های استان هم کمک کرد از این نیروها استفاده مثبت شود و خانواده‌هایشان منتفع شوند.

اگر پروژه‌های آبخیزداری را از طریق شرکت‌ها و پیمانکاری انجام می‌دادیم، هزینه‌ها بیشتر بود… با استفاده از زندانیان، هزینه‌های ما به میزان یک‌پنجم کاهش یافت و ۲۰ درصد هزینه‌ها را پرداخت کردیم.

احمدی عنوان می‌کند: این قشر با مشارکت در طرح‌های ما، به سیستم جامعه باز‌گشتند؛ زیرا در بازداشتگاه هستند، خودشان را منزوی می‌دانند و خودشان را مخالف جبهه جامعه قلمداد می‌کنند؛ اما ورودشان به جامعه، دیدگاهشان را تغییر می‌دهد.
او می‌گوید: اگر پروژه‌های آبخیزداری را از طریق شرکت‌ها و پیمانکاری انجام می‌دادیم، هزینه‌ها بیشتر بود. به لحاظ زمان هم باید وقت زیادی صرف می‌کردیم. به نظر من با استفاده از زندانیان، هزینه‌های ما به میزان یک‌پنجم کاهش یافت و ۲۰ درصد هزینه‌ها را پرداخت کردیم.

ایلام سرچشمه آب‌های عراق
استان ایلام که ۴۳۰ کیلومتر مرز مشترک با عراق دارد و مجاور سه استان دیاله، واسط و میسان عراق است، سرچشمه تأمین آب عراق به شمار می‌آید. به گفته عبدالسلام پیری، معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و‌ آبخیزداری استان ایلام، آب رودخانه‌های این استان شامل کنجان‌چم، چنگوله، تلخاب و گاوی به عراق می‌ریزد. آب رودخانه‌های چناره و سیمره هم به سمت استان خوزستان سرازیر می‌شود.
او ادامه می‌دهد: ۷۴ درصد از مساحت استان در حوضه رودخانه مرزی است و مابقی رودخانه‌هایی است که به سمت خوزستان می‌رود. پیری تأکید می‌کند: هدف‌گذاری ما در بحث آبخیزداری، نفوذ آب است. با انجام پروژه‌های آبخیزداری، آب‌هایی را که از مرز خارج می‌شود، کنترل می‌کنیم. اقدامات ما در آبخیزداری سبب شده است که چاه‌های پایین‌دست تغذیه شوند.
او اضافه می‌کند: با وجود مزایایی که آبخیزداری برای استان ایلام دارد، ما به دلیل کمبود منابع فقط در ۲۵ درصد از مساحت حوضه‌های آبخیز مطالعه انجام داده‌ایم. انجام فعالیت‌های آبخیزداری امکان ذخیره نزولات جوی و استفاده بهتر از این منابع را برای ایران فراهم می‌کند.

عدم مدیریت آب، به سیلاب در مهران منجر می‌شود
رودخانه گاوی از آن رودخانه‌هایی است که به عراق منتهی می‌شود و اداره کل منابع طبیعی استان ایلام با صرف اعتبار ۳۶۱ میلیون‌تومانی از محل صندوق توسعه ملی در سال ۹۸ توانسته است ۱۴ هزار و ۶۰۰ متر مکعب آب را مدیریت کند. به گفته معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی ایلام، در صورت  مدیریت‌نکردن این رودخانه و اجرانشدن پروژه‌های آبخیزداری، سیلاب شهر مهران را تحت تأثیر قرار می‌دهد ولی مزایای سیلاب به عراق می‌رسد و این کشور از آب خروجی ایران استفاده می‌کند.
او با تأکید بر اینکه هدف از اجرای پروژه‌های آبخیزداری کنترل سیلاب است، اجرای پروژه‌ روی سرشاخه‌های رودخانه گاوی را عاملی برای پرآب‌شدن چشمه‌های پایین‌دست معرفی می‌کند.

کشور عراق چندی است در مذاکرات دیپلماتیک خود بحث‌های آب را هم وارد کرده است. این کشور همسایه مدعی است ایران در حال ساخت ۱۷ سد روی رودخانه‌های منتهی به عراق است. وزارت نیرو معتقد است منظور کشور عراق از سدسازی، همان پروژه‌های آبخیزداری است. عبدالسلام پیری در گفت‌وگو با «شرق»، درباره این ادعای کشور عراق بیان می‌کند: ما کارهای کوچک آبخیزداری انجام می‌‎دهیم. عمده کارهایمان در سرشاخه‌های آبراهه‌های فصلی است. این مسیرها آب پایه ندارند که کشور عراق برای آب آنها برنامه‌ریزی کند.
او ادامه می‌دهد: هدف اصلی ما از اجرای پروژه‌ها کنترل سیل و بعد رسوب است. حجم سازه‌های ما بسیار کوچک و حداکثر تا ۲۰۰ هزار متر مکعب است. با اجرای پروژه‌های آبخیزداری تغذیه منابع آب زیرزمینی انجام می‌شود ضمن آنکه حقابه پایین‌دست را هم رعایت می‌کنیم. به گفته پیری، حداکثر ارتفاع سازه‌های آبخیزداری استان شش متر است و سازه بزرگ در آبخیزداری ساخته نمی‌شود.

منابع محلی می‌گویند، آب جمع‌شده در پشت سازه‌های آبخیزداری از سوی مردم برای دامداری و کشاورزی استفاده می‌شود و این مسئله خلاف اصول آبخیزداری است چراکه هدف آبخیزداری تأمین آب نیست.

آن‌طور که منابع محلی می‌گویند، آب جمع‌شده در پشت سازه‌های آبخیزداری از سوی مردم برای دامداری و کشاورزی استفاده می‌شود و این مسئله خلاف اصول آبخیزداری است چراکه هدف آبخیزداری تأمین آب نیست. معاون آبخیزداری استان ایلام درباره انحراف پروژه‌‎های آبخیزداری به سمت تأمین آب، می‌گوید: وقتی ما عملیات ‌آبخیزداری انجام می‌دهیم، چشمه‌ها پرآب می‌شوند و مردم از آب چشمه همه استفاده می‌‎کنند. یعنی از این آب به شکل صقلی هم استفاده می‌شود. البته هدف اصلی بندهای خاکی ما، بحث کنترل سیل است. وقتی کنترل سیل رخ داد، به صورت همیشگی از چشمه استفاده می‌شود.

او درباره اعتبارات آبخیزداری از محل صندوق توسعه ملی نیز بیان می‌کند: در سال جاری ۳۰ میلیارد تومان اعتبار از محل صندوق توسعه ملی در اختیار پروژه‌های آبخیزداری استان قرار گرفته است. حجت‌الله فتحی، معاون فنی اداره کل منابع طبیعی ایلام، نیز در واکنش به اعتراضات کشور عراق درباره ساخت سازه به روی رودخانه‌های منتهی به این کشور، به «شرق» می‌گوید: کشور عراق در سومار و شهر مندلی که به فاصله خیلی نزدیکی از مرز ایران قرار دارد، اقدام به ساخت سد کرده است. این مسئله در بازدید همکارانمان از این کشور برای انجام پروژه‌های مشترک گزارش شده است.

ایلام پذیرنده ایل‌های کوچ‌رو
شغل اصلی ساکنان ایلام کشاورزی است. از آنجا که این مردم به فعالیت‌های کشاورزی مشغول هستند و در چنین فصلی در جنوب استان زمین‌هایشان زیر کشت کلزا و گندم است، مطالبات مردمی بر کنترل هرزآب‌ها برای جلوگیری از سیل و خسارت به اراضی کشاورزی است. اما از آنجا که استان ایلام پذیرنده ایل‌های کوچ‌رو در انتهای زمستان است، دامداران از سازه‌های آبخیزداری استفاده دیگری می‌کنند. آنها آب پشت سازه‌ها را برای تغذیه دام‌هایشان استفاده می‌کنند و عملیات بیولوژیکی انجام‌شده در حوضه‌های آبخیز که با هدف تثبیت خاک انجام می‌شود، غذای دام‌های کوچ‌رو را تشکیل می‌دهد. آن‌طور که سیدعلی حسینی، کارشناس اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام می‌گوید: سرشاخه‌های رودخانه میمه در جنوب استان ایلام، پذیرنده دام از چند استان است.
او اضافه می‌کند: اقدامات منابع طبیعی در بحث آبخیزداری سبب تقویت پوشش گیاهی شده و دامدارانی که از کرمانشاه، دهلران و لرستان به منطقه می‌آیند، از این پوشش گیاهی استفاده می‌کنند.
حسینی به خروج آب رودخانه میمه از مرزها اشاره می‌کند. او می‌گوید: شکرآب یکی از سرشاخه‌های رودخانه میمه به عنوان یکی از رودخانه‌های اصلی استان ایلام است. ما برای کنترل و استفاده از رواناب و نزولات جوی، مطالعات آبخیزداری در این حوضه آبخیز انجام دادیم و به انجام عملیات مکانیکی در منطقه اقدام کردیم.

تکمیل پروژه‌های آبخیزداری دهلران تا پایان دولت تدبیر و امید
به گزارش میدان، مجید عسگری، فرماندار شهرستان دهلران، نیز انجام عملیات آبخیزداری را اقدامی مؤثر در حفظ منافع مردم منطقه می‌داند.
او می‌گوید: در جنوب استان شرایط بسیار گرم و کویری داریم. با اجرای پروژه‌های آبخیزداری رواناب‌هایی که به سمت عراق سرازیر می‌شود، مدیریت خواهد شد.
عسگری تأکید می‌کند: البته هنوز این چرخه کامل نشده است. در بخشی از میمه خوب کار شده و پروژه‌ها بالای ۸۰ درصد پیشرفت داشته است. در دشت عباس و موسیان اقدامات خوبی انجام شده است. امیدواریم تا پایان دولت تدبیر و امید یعنی سال، ۱۴۰۰ پروژه‌های آبخیزداری به گونه‌ای پیش برود که بگوییم چرخه اجرای این پروژه‌ها کامل شده است.