معضلات زیست محیطی یکی از چالش‌هایی است که با اما و اگرهای زیادی مواجه است. این اما و اگرها به آن علت است که همواره با تضاد منافع مواجه می شوند و دو راهی توسعه و حفظ محیط زیست بسیاری از مدیران کشور وجود دارد اما برای این دو راهی‌های زیست محیطی چه می‌توان کرد؟ وضعیت محیط زیست ایران در چه شرایطی قرار دارد؟ آیا می‌توان به آینده‌ای برای ایران سبز (زیست محیطی) متصور شد؟

آب، بزرگ ترین چالش محیط زیست است رئیس سازمان محیط زیست کشور در ابتدای این گفتگو با اشاره به بزرگ ترین چالش دوران مدیریتی خود در محیط زیست اظهار کرد: مقوله آب بزرگ ترین چالش این دوران بوده و امروزه اگر به خوبی به آن رسیدگی نشود یک خطر جدی برای کشور خواهد بود.

او افزود: اگر بخواهیم همچون امروز از 100 درصد منابع آبی تجدیدپذیر خود استفاده کنیم، برخی فضاها در آینده نه چندان دور دیگر قابل زیست نخواهد بود. استاندارد های جهانی حداکثر 40 درصد است. استحصال آب ما به مراتب بیشتر از حد توان زیست محیطی کشور است. این امر آینده کشور را تیره و تار می کند.

کلانتری با تاکید بر اینکه باید مصرف آب کم شود، اذعان کرد: هر چه در مصرف آب صرفه جویی شود می توان از آن محل، صنعت را توسعه داد. ما نمی توانیم از 90 میلیارد مترمکعب آب تجدیدپذیر رقم بالاتری برداشت کنیم. امروزه سفره های زیرزمینی خشک شده و تالاب ها و رودخانه ها و دریاچه ها در حال خشک شدن است و این به علت آن است که قانون مسلم حقابه محیط زیست زیر پا گذاشته می شود.

رئیس سازمان محیط زیست کشور افزود: امروزه از آب های جاری به صورت کامل برداشت می کنیم و به سمت آب های زیر زمینی نیز رفته ایم. عملا برای نسل آینده احترام نمی گذاریم و اهداف ما کوتاه مدت است. اگر نگاه‌مان کوتاه مدت باشد محیط زیستی برای ما باقی نمی ماند. مسائلی چون از بین رفتن منابع ژنتیکی و آلودگی هوا و پسماندها در مرحله بعد هستند. امروزه بزرگ ترین چالش ما آب و نگاه کوتاه مدت به آن است.

مشکلات روز، عقل را از برنامه ریزان گرفته است عضو کابینه دولت دوازدهم گفت: امروزه بدون آمایش سرزمینی در حال عملیات های توسعه در سطح کشور هستیم. پس از گذشت 42 سال از انقلاب متاسفانه هنوز نگاهمان کوتاه مدت است.

او افزود: مشکلات روز عقل را از برنامه ریزان گرفته است. این امر سبب شده است تا با معلول‌ها در محیط زیست پیکار کنیم. متاسفانه همین چند روز پیش مجلس به دنبال این بوده است تا عوارض آلایندگی را از محیط زیست بگیرد و آن را به شهرداری ها دهد تا کسری های شهرداری ها و دستمزدهای آن ها جبران شود اما معضلات زیست محیطی کشور روی زمین مانده است.

رئیس سازمان محیط زیست کشور اذعان کرد: امروز 12 هزار واحد آلاینده در کشور وجود دارد. 80 درصد این مراکز نیازمند وام های کم بهره هستند تا آلاینده‌های خود را اصلاح کنند. مجلس دهم همکاری کرد تا 35 درصد عوارض آلایندگی به محیط زیست داده شود. یک نماینده مجلس در خوزستان  قصد داشته 2000 هکتار از تالاب شادگان را برای پرورش میگو برای یکی از دوستان خود اختصاص دهد اما به علت اینکه خلاف قانون است این زمین به آن‌ها اختصاص داده نشده و امروز پس از دو سال با اطلاعات غلط یک فوریتی را در مجلس تصویب کرده تا عوارض آلایندگی بار دیگر به شهرداری ها اختصاص داده شود.

نمایندگان صرفا به فکر دوره 4 ساله خود نباشند او افزود: مشکل امروز ما این است که به آیندگان و فرزندان خود توجه نمی کنیم. به نسل های بعدی که در این کشور می خواهند به دنیا بیایند فکر نمی کنیم. این موارد است که معضلات را چند برابر می کند و ریشه آن نیز خشک نمی شود.

رئیس سازمان محیط زیست کشور ادامه داد: با اطلاعات نادرست و قانون گذاری اشتباه نمی توانیم منابع خود را به این شکل هدر دهیم. من از قانونگذاران می خواهم تا به صورت بلندمدت فکر کنند و صرفا به فکر دوره 4 ساله نمایندگی خود نباشند. قوانین ما در تضاد با این قبیل خواسته ها است. به هیچ عنوان به فکر آینده نیستیم و صرفا به فکر مشکلات روز هستیم.

او تصریح کرد: علت اینکه ما امروز مشکل داریم به آن علت است که 20 سال پیش نیز مانند امروز فکر می‌کردیم. اگر آن زمان به خوبی برنامه‌ریزی می‌کردیم و نحوه برنامه‌ریزی ما متفاوت بود امروز با این مشکلات مواجه نبودیم.

کلانتری گفت: زمان به سرعت می‌گذرد و این رسم کشورداری نیست. کشورداری نباید با سیاست‌های کوتاه مدت همراه باشد.

رئیس سازمان محیط زیست کشور افزود: 10 سال پیش گفتم کشاورزی در شرق زاگرس و جنوب البرز به علت کم آبی تعطیل می‌شود و میلیون‌ها نفر به تبع آن جا به جا خواهند شد همه به من خندیدند و حتی به من توهین کرده‌اند و گفتند من دیوانه شده‌ام اما امروز مشاهده می‌کنیم که چه اتفاقی افتاده است.

مشارکت 50 کشور در احیای دریاچه ارومیه او در ادامه این مصاحبه اختصاصی به آخرین وضعیت دریاچه ارومیه اشاره کرد. کلانتری با اشاره به اینکه دریاچه ارومیه اولین دریاچه جهان است که پس از خشک شدن احیا شده و امید داریم تا سال 1406 به احیای کامل اکولوژیک برسد، گفت:  مشکلات همواره وجود دارد اما هنگامی که اراده وجود داشته باشد و امکان انجام کار نیز باشد، مشکلات از پیش رو برداشته می شود. از سال 1392 احیای دریاچه ارومیه آغاز شد و از دی ماه آن سال نزدیک به 700 نفر که 70 نفر آن‌ها خارجی بودند به مدت 6 ماه صرفا برنامه ریزی برای احیای دریاچه ارومیه انجام دادند.

رئیس سازمان محیط زیست کشور افزود: سخت‌ترین قسمت احیای دریاچه ارومیه برنامه ریزی آن بود. به علت اینکه از استرالیا تا ایالات متحده در این پروژه همکاری داشتند به صورت شبانه روزی عملیات برنامه‌ریزی ادامه داشت و فقط یکم فروردین ماه سال 93 به مدت یک روز تعطیل شد و در کل مدت شش ماه حتی یک دقیقه نیز تعطیل نشده بود.

کلانتری تصریح کرد: برنامه ریزی در این عرصه منظم و یکپارچه بود و با اجماع دانشمندان برنامه ریزی شد و 700 نفر از بیش از 50 کشور جهان در آن حضور داشتند. هیچگاه رای گیری انجام ندادیم و صرفا با اجماع برنامه ریزی تنظیم می شد. برنامه ریزی ما ایستا نبود و در هر قسمتی که متوجه اشتباه می شدیم در همان لحظه در راستای اصلاح آن عمل می کردیم.

کارشکنی مسئولان محلی آذربایجان غربی بزرگ ترین چالش ما بود عضو کابینه دولت دوازدهم خاطرنشان کرد: بزرگ ترین چالش ما در راستای احیای دریاچه ارومیه کارشکنی مسئولان محلی آذربایجان غربی در دو سال نخستین برنامه احیای دریاچه ارومیه بود. دولت همکاری کامل را انجام می داد اما مدیران استانی و استاندار با ما همکاری نمی کرد و نمی دانست که دود این عدم همکاری به چشم همه مردم منطقه خواهد رفت.

او ادامه داد: مشکل اصلی که دریاچه ارومیه پس از خشک شدن ایجاد می کرد گرد و غبار بود و در وهله بعد تغییرات دما در اثر خشک شدن دریاچه ارومیه گریبان آن منطقه را می گرفت. مردم در این عرصه همکاری خوبی با ما داشتند اما مدیران انرژی زیادی از ما گرفتند. وزیر کشور به ما گفت یا نباید دریاچه را احیا کرد و یا باید استاندار را تغییر دهم. از سوی دیگر تحریم ها و کمبود منابع برای ما سختی های مضاعفی ایجاد کرد.

کلانتری تصریح کرد: طی مدت 4 سال توانستیم وضعیت دریاچه ارومیه را تثبیت کنیم و با یک سال و نیم تاخیر در پایان سال 1406 دریاچه ارومیه به حد استاندارد می رسد. امروزه بیش از 95 درصد از مسئله گرد و غبار در منطقه آذربایجان حل شده است. در آن منطقه 13 میلیارد تن نمک وجود دارد و این نمک در حال زیر و رو کردن زندگی مردم بود و این گرد و غبارها سبب می‌شد نور خورشید تجزیه شود و سلامت مردم را با خطر مواجه کند.

ده ها هزار هکتار از جنگل های زاگرس در خطر از بین رفتن او افزود: از شرق زاگرس تا مرزهای شرقی، بی‌آبی بیداد می‌کند. گرد و غبارها امروز حاصل همین بی آبی است. اضمحلال مواد ژنتیکی گیاهی و جانوری امروز با ما چه کرده است ؟ این یعنی از بین بردن تمدن کشور ما.

کلانتری ادامه داد: از بین رفتن این مواد ژنتیکی باعث از بین رفتن کشور می‌شود. امروزه فرسایش خاک زاگرس یک معضل جدی است و سبب می شود تا ده ها هزار جنگل در این منطقه سالانه از بین روند اما زمانی که مقدار کمتری جنگل به واسطه آتش سوزی از بین رود صدای همه در می‌آید. قطعا آن مقدار کمتر جنگل که در آتش سوزی ها از بین می‌رود مهم است اما مقدار بسیار بیشتری نسبت به آن جنگل‌های بلوط در زاگرس از بین می رود و هیچ‌کسی هیچ کاری نمی کند.

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به مشکلات خاکی کشور اظهار کرد: به علت سیاست‌های بی‌تدبیرانه در جنگل‌ها، با این استدلال که مردم گرسنه نمانند گندم کاشته و زمین را شخم می زنیم و خاک به واسطه بادها جا به جا شده است و به سنگ مادر خورده‌ایم و آب بارش‌ها نیز در خاک فرو نمی رود و خاک با بی آبی مواجه می شود و به تدریج از بین می رود. وقتی خاک از بین برود دیگر نمی شود کاری کرد و به همین علت امروز ده ها هزار هکتار از جنگل های زاگرس از بین می رود. این نوع نگرش ها واقعا نگران کننده است.

مشکل ما در شادگان تجاوز به حریم تالاب است عضو کابینه دولت دوازدهم در خصوص وضعیت تالاب شادگان و هورالعظیم گفت: در تابستان سال 97 بود که برخی هورالعظیم عراق را آتش زدند و مرزبانی به ما گزارش داد برخی حتی با لباس نظامی نیزارها را به آتش می‌کشیدند زیرا خشک شده بود و در آن سمت مرز آب نبود اما در قسمتی ایرانی هور هم چنان آب وجود داشت.

او افزود: وزارت نیرو آن زمان به دولت عراق فشار آورده بود تا پول برق صادراتی ایران را بپردازد و آن‌ها توانایی پرداخت بدهی خود به ایران را نداشتند و ایران نیز برق را روی آن‌ها قطع کرده بود و آن‌ها نیز در مقابل نیزارها را به آتش کشیدند تا دود به همراه باد وارد اهواز و سوسنگرد شود و مردم را اذیت کند. این اتفاق جنبه اقتصادی داشت و امروز نیز این معضل برطرف شده است.

کلانتری در خصوص آخرین وضعیت تالاب شادگان گفت: در حوزه تالاب شادگان مشکل ما تجاوز به حریم است که همین طرح عوارض آلایندگی که امروز مجلس در دستور کار قرار داده است به این علت است که ما اجازه تجاوز به حریم تالاب را به یکی از نمایندگان نمی دهیم.

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست بیان کرد: نامه‌نگاری‌ها موجود است و نماینده مجلس ما را تهدید کرده است که اگر مجوز برای این دو هزار هکتار را به من ندهید من نیز عوارض آلایندگی را با تصویب مجلس از شما خواهم گرفت.

کلانتری ادامه داد: مشکل اساسی ما در حوزه تالاب ها این بود که حقابه ها نادیده گرفته می شد و به دنبال این اتفاق جازموریان، گاوخونی، هامون، کافتر و دریاچه ارومیه خشک شدند و امروز وضعیت میانکاله نیز خوب نیست. این ها به علت این است که با اهداف کوتاه مدت حقابه ها را صرف موارد دیگر می کنیم. 

هیچ ساخت و سازی در محوطه آشوراده آغاز نشده است/ باید اجازه ورود مردم به مناطق حفاظت شده را بدهیم او در خصوص منطقه آشوراده تاکید کرد: تا این لحظه هیچ ساخت و سازی در محوطه آشوراده آغاز نشده است. در این میان باید توجه کرد که ضرورت دارد مردم وارد مناطق حفاظت شده شوند و از نزدیک این مناطق را ببینند.

کلانتری ادامه داد: مردم باید جزایر و پارک های ملی ما را از نزدیک مشاهده کنند و در آن ها حاضر شوند تا آن‌ها از این طریق با محیط زیست آشتی کنند. جزیره آشوراده 28 هکتار مستثنیات دارد و متعلق به مردم است و نمی توان این اراضی را از آن‌ها گرفت.

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور افزود: ما باید حقوق مردم را به رسمیت بشناسیم. همانند تمامی کشورهای جهان باید اجازه ورود با ضابطه مردم را به مناطق حفاظت شده بدهیم. این در حالی است که مقوله پارک‌های ملی متفاوت است و باید سکنه از آن‌ها خارج شوند. مردم تا زمانی که با حیات وحش آشنا نشوند نمی‌توان از آن‌ها در راستای حفاظت از این مناطق استفاده کرد.

عضو کابینه دولت دوازدهم خاطرنشان کرد: آموزش محیط زیستی با زندان کردن مناطق حفاظت شده مقدور نیست. کودکان و محصلین تا زمانی که از این مناطق بازدید نکنند نمی‌توانند به اهمیت آن‌ها پی ببرند.

کلانتری با اشاره به اینکه باید حراست محیط زیست به جوانان سپرده شود، تاکید کرد: جوانی که حیات وحش و منطقه حفاظت شده را ندیده است نمی‌تواند از آن حراست کند. مشکل از ما است. آشوراده نزدیک به 600 هکتار است و 28 هکتار آن مستثنیات است. مقرر شده در این زمین‌هایی که جزئی از مناطق حفاظت شده نیست با کمک استانداری فضایی ایجاد شود تا مردم بتوانند از این جزیره کمتر شناخته شده بازدید کنند و خارج از آن هم نمی توانند بروند زیرا یک محدوده محصور است.

او ادامه داد: مردم یک گوشه این جزیره خواهند بود و با دوربین آن زیست بوم خاص را مشاهده کنند. این امر به گونه‌ای است که از دور اتفاق خواهد افتاد و مانع دخالت در زیست بوم آن‌ها خواهیم شد. آموزش به این شکل محقق می‌شود. در گذشته برخی در سازمان محیط زیست چند شبکه خبرسازی ایجاد کرده بودند و امروز همان افراد دشمن محیط زیست شده‌اند. محیط زیست نیازی به شبکه خبرسازی در دفتر خود ندارد که جوسازی کنند. همان افراد امروز دشمن محیط زیست شده‌اند و همان ها مدرسه طبیعت راه انداخته بودند.

محیط زیست و مردم را در مقابل هم قرار دادند/ مشکل تقابل محیط زیست و توسعه را حل کردیم کلانتری با اشاره به قهر مقوله توسعه با محیط زیست گفت: همواره در گذشته تصور می شد توسعه، مخرب محیط زیست است و یا حفظ محیط زیست مانع توسعه کشور است. ما توانستیم این مشکل را حل کنیم.

او افزود: زمانی ارزیابی طرح های زیست محیطی بالای 3 سال بود. در حالی که برخی از این ها در یک هفته یا یک ماه جمع بندی می شد. 266 طرح بسیار بزرگ در کشور وجود داشت که 25 میلیارد دلار در خصوص آن ها سرمایه گذاری شده بود و بلاتکلیف مانده بودند و اجازه پیشبرد به آن‌ها داده نمی‌شد در حالی که می‌توانستیم در زمان بسیار کوتاهی مشکلات زیست محیطی آن‌ها را حل کرد. در 6 ماه نخست دوران مدیریت همه را جواب دادیم به استثنای 30 مورد که باید مجددا مورد بررسی قرار گرفت. امروزه با توجه به اینکه طرح‌های زیست محیطی در موارد توسعه‌ای در نظر گرفته شود این مساله دیگر وجود ندارد و امروزه توسعه و محیط زیست ضد همدیگر نیستند.

او افزود: به علت اینکه سازمان محیط زیست بی‌علت مخالفت می کرد سایر دستگاه‌ها طرح‌های خود را بدون نگاه زیست محیطی انجام می‌دادند و به سرانجام می‌رساندند. جاده‌ای از قزوین به سمت شمال کشور کشیده شد و زمانی که ما وارد سازمان محیط زیست شدیم نزدیک به 90 درصد پیشرفت داشت که مشکلات زیست محیطی زیادی داشت و به بهره برداری هم رسید و امروز مردم از آن استفاده می کنند و سبب شده امروز محیط زیست را مقابل مردم قرار بدهد. می‌توانستند به جای دو جاده یکی از آن‌ها را با هماهنگی محیط زیست و با ضوابط می ساختند و امروز مشکلات کمتری در آن حوزه وجود داشت.

محیط زیست مخالف توسعه پایدار و منطقی نیست/ می‌توان با  آب شیرین کن مشکل توسعه جنوب کشور را حل کرد رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور تصریح کرد: امروزه 80 درصد اقتصاد جهان در کنار سواحل شکل گرفته است و 80 درصد جمعیت جهان نیز در حدفاصل 50 کیلومتری سواحل هستند اما در ایران از آبادان تا گواتر که 3 هزار کیلومتر فاصله دارد، فقط 2 میلیون نفر جمعیت وجود دارد.

او گفت: جنوب ما توسعه نیافته است در حالی که مستعد توسعه است. می توان مشکل آب را در این مناطق با آب شیرین کن حل کرد و تحولی عظیم در این مناطق ایجاد کرد. محیط زیست مخالف توسعه پایدار و منطقی نیست اما مخالف جدی توسعه به هر نحوی، در کشور است. 

خلیج فارس قربانی بازی‌های سیاسی است/ برخی از لکه‌های نفتی خلیج فارس مربوط به خودمان است کلانتری با اشاره به مشکلات زیست محیطی خلیج فارس عنوان کرد: خلیج فارس امروز قربانی بازی‌های سیاسی کشورهای حاشیه آن است. مرکز بین‌المللی راپنی که مسئول حفاظت از خلیج فارس بود، مدت‌هاست که در کویت هیچ فعالیتی ندارد و عملا نیمه تعطیل شده است و رئیس نیز ندارد.

او افزود: کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس حاضر نیستند سیاست را کنار گذاشته و برای حفظ محیط زیست خلیج فارس در جلسات حاضر شوند. تا آنجایی که در توان ما است از آلودگی‌های نفتی خود با کمک وزارت نفت جلوگیری می‌کنیم و منکر نیستیم برخی از لکه‌های نفتی نیز مربوط به خودمان است و برخی از خطوط انتقال نفت ما نیز عمرشان تمام شده و باید لوله‌های نفتی بازسازی شود و دولت ایالات متحده نیز اجازه فروش نفت را داده است تا از پول آن بتوانیم آلودگی های نفتی را از بین ببریم.

کلانتری ادامه داد: اما تا زمانی همه کشورهای خلیج فارس سرمایه گذاری نکنند همچنان رو به نابودی است. امروزه به علت گرما و آلودگی های زیست محیطی بخش هایی از مرجان‌ها نادر خلیج فارس از بین رفته است. ما توانسته ایم سایر دستگاه ها را همراه کنیم اما سایر کشورها پای کار نیستند.

سازمان جنگل‌ها از محیط زیست مظلوم‌تر است عضو کابینه دولت دوازدهم با اشاره به وظیفه سخت سازمان جنگل‌ها در نگهداری از مراتع کشور اذعان کرد: 18 میلیون هکتار از اراضی کشور در اختیار محیط زیست است. نزدیک به 100 میلیون هکتار نیز در اختیار سازمان جنگل ها و مراتع است و این سازمان از محیط زیست نیز مظلوم‌تر است.

وقوع 1100 فقره آتش سوزی در شش ماه نخست سال به گزارش برنا، او افزود: طی سال 99 تا این لحظه بیش از 1100 فقره آتش سوزی در کشور داشتیم که بر اثر آن‌ها 2300 هکتار از جنگل ها و 19 هزار هکتار از مراتع طعمه حریق شد. 85 درصد این آتش سوزی‌ها عمدی بوده است و بارها شاهد بوده‌ایم که برخی عشایر در حین درگیری اقدام به آتش زدن جنگل کرده‌اند و یا شخص برای اینکه سریع تر مزرعه خود را زیر کشت ببرد اقدام به سوزاندن پسماندها می کند که اقدامی خلاف قانون است.

به گفته رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور جمع آتش‌سوزی‌ها در سال کمتر از 25 هزار هکتار بود در حالی که در ایالات متحده در یک آتش سوزی دو میلیون هکتار جنگل و مرتع سوخته شد. 

کلانتری در پایان خاطرنشان کرد: همه این موارد برای ما اهمیت دارند اما مشکل اصلی ما آب است و باید توجه خود را به آن معطوف کنیم. اولویت اصلی ما باید مدیریت آب باشد زیرا در آینده این حوزه خطرناکی خواهد بود.