تالاب‌ها در طبیعت کارکردهای زیادی دارند که یکی از مهمترین آنها جذب گردشگر و به دنبال آن درآمد برای جوامع محلی است، از این رو طرح حفاظت از تالاب‌های ایران با همکاری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، در جهت مدیریت زیست‌بومی تالاب‌ها و نیز با هدف آگاه‌سازی جوامع محلی اطراف این اکوسیستم آبی و درآمد برای آنها آغاز شده است.

به گزارش زیست آنلاین، تالاب ها اکوسیستمی بسیار ارزشمند و تاثیرگذار در طبیعت و محیط‌زیست هستند، این حوضه های آبی مامن هزاران پرنده و حیوانات آبزی و کنار آبزی است و سالانه شاهد به دنیا آمدن هزاران پرنده و انواع حیوانات در میان و کنار تالاب ها هستیم، در واقع شرایط تالاب ها طوری است که امکان زاد و ولد و تکثیر گونه های مختلف گیاهی و جانوری را فراهم می کند، گفته می شود بیش از ۴۰ درصد از ماهیان آبهای شیرین در تالاب ها زندگی می کنند، علاوه بر این نقش بسزایی در کنترل و جلوگیری از سیلاب، تغذیه منابع زیرزمینی، از بین بردن ریزگردها و حفظ گونه های جانوری و گیاهی دارند.

در کنار همه این مزیت ها اما فایده اقتصادی تالاب ها به خصوص برای جوامع محلی اطراف آن غیر قابل انکار است، برخی مطالعات نشان می دهد که اکوسیستم‌های طبیعی مانند جنگل، دریا و کوه ارزش اقتصادی زیادی دارند اما عده ای از صاحبنظران بر این باورند که ارزش اقتصادی تالاب ها حدود ۱۰ برابر جنگل ها و ۲۰۰ برابر زمین های زراعی است، بنابراین می توان گفت که معیشت مردم محلی اطراف تالاب ها با حیات این اکوسیستم آبی گره خورده که حتی با کمی تامل و برنامه ریزی می توان از طریق رونق گردشگری پایدار و بهره ‌برداری خردمندانه از تالاب ها درآمد بیشتری را کسب کرد که علاوه بر دولت ها، جوامع محلی نیز می توانند از آن منتفع شوند.

با این نگاه می توان با کمی تامل و برنامه ریزی به رونق این کسب و کار در ایران امیدوار بود چون ایران از لحاظ دارا بودن انواع تالاب ها غنی است.

در کشور ۱۴۱ تالاب دارای ارزش اکولوژیکی با وسعت بیش از سه میلیون هکتار شناسایی شده که از این تعداد ۲۵ تالاب با بیش از یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار مساحت در سایت کنوانسیون رامسر ثبت شده که دارای ارزش جهانی هستند، در مجموع تالاب‌های جهان در ۴۲ نوع تیپ طبقه بندی شدند که از این تعداد ۴۱ نوع آن در ایران وجود دارد، انواع تالاب از جمله باتلاق (زمین های آبدار یا خیس پر از گیاه و درخت)، مانداب (یا هور با آبی راکد و باز و گیاهان کوتاه بیشتر از جنس علف و نی)، خلاش (آبگیری است که از رستنی پوشیده باشد)، خلنگزار (تالاب‌هایی به شکل خارستان)، لشاب (تالابی نیزاری است که آب آن از گیاه آکنده شده و هوای کمی می‌گیرد) و آبندان (گونه‌ای از تالاب‌های مصنوعی ساخته دست بشر برای پرورش ماهی و ذخیره آب است) در کشور وجود دارد که هر کدام از آنها ظرفیت بالایی در پذیرش گردشگر دارد.

با توجه به این پتانسیل بالا سازمان حفاظت محیط زیست درصدد استفاده بهینه از تالاب ها است تا در کنار توسعه پایدار و بهره برداری خردمندانه از این اکوسیستم های آبی، جوامع محلی نیز از درآمد آن منتفع شود از این رو فرایند همکاری بین طرح حفاظت از تالاب های ایران و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی را با هدف اجرای موثرتر برنامه های مدیریت زیست بومی تالاب ها آغاز کرده است.

علی ارواحی مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب های ایران گفت: ایران پتانسیل بالایی در زمینه تالاب ها دارد از این رو می توان با بهره برداری خردمندانه از آن، هم از این اکوسیستم های آبی محافظت کرد هم اینکه برای جوامع محلی در آمدزایی داشت از این رو همکاری خود را در این زمینه با وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آغاز کردیم.

وی با تاکید بر اینکه در این مسیر باید مدیریت زیست بومی پایدار داشته باشیم تا آسیبی به تالاب ها وارد نشود، افزود: تفاوت مدیریت زیست بومی در مقایسه با مدیریت سنتی مناطق حفاظت شده در این است که مدیریت زیست بومی انسان را به عنوان جزئی از اکوسیستم می شناسد و ذینفعان و ذی مدخلان مختلف و متنوعی که یک اکوسیستم دارد (که اینجا منظور تالاب است) را شناسایی و سپس منافع بخش های مختلف را با کمک آنها استخراج کرده و بعد از آن بر روی موضوع تفهیم منافع کار می کند.

مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب های ایران ادامه داد: در این روش برای اینکه تضاد رفع شود می آیند منافع مخلتف را کنار هم می چینند و یک منافع مشترک را از دل آن شناسایی می کنند که در آن منافع مشترک شرایطی می تواند فراهم شود که هم فرصت برای حفاظت و هم بهره برداری های پایدار، اصولی و خردمندانه از تالاب ها به خوبی فراهم شود.

ارواحی اظهار داشت: اکنون موضوع ما گردشگری کنترل نشده و ناپایدار در پهنه های مختلف طبیعت است، حتی اگر میراث هم نخواهد ورود کند در خیلی جاها مردم ورود می کنند و می خواهند از آن پهنه ها استفاده کنند که متاسفانه به شکل اصولی استفاده نمی کنند، بنابراین یک حالت این است که این حقیقت را بخواهیم نادیده بگیریم که چنین مزیت و کارکردی برای تالاب وجود دارد یک حالت هم این است که این شرایط را به رسمیت بشناسیم، که بعد از آن باید بدانیم که این پتانسیل را چگونه تنظیم، تعدیل و اصلاح کنیم به طوری که هم گردشگری پایدار، مسوولانه و جامعه محور اتفاق بیفتد و هم اینکه حفاظت و دیگر نیازهای ما در این عرصه تامین شود.

وی ادامه داد: یک قدم جلوتر در این مسیر رویکردهای جامعه محور است، رویکردهای جامعه محوری که تلاش می کنیم آنها را ترویج کنیم، مثلا اگر یک تالاب می تواند فرصت گردشگری را فراهم کند ما به چه شکل می توانیم جامعه محلی که پیرامون آن تالاب هستند را توانمند کنیم تا بتوانند از منافع اقتصادی آن به طور مستقیم بهره مند شوند و خود همزمان تالاب را حفظ کنند؛ به جای اینکه به روال رایج پیش رود، در واقع در مدل رایج اینطور است که مثلا سرمایه گذارانی به سمت وزارت میراث فرهنگی می آیند و بر روی تالابی سرمایه گذاری می کنند و منافع آن نیز به سمت همان سرمایه گذار می رود که ممکن است مثلا از پایتخت آمده باشد، اما در طرح همکاری ما با وزارت میراث بیشتر هدف ما این اسنت که جوامع محلی اطراف همان تالاب از سود آن منتفع شوند و در عین حال به حفاظت از آن بپردازند.

ارواحی اظهار داشت: بر این اساس در راستای برنامه های مدیریت زیست بومی در حال تهیه نقشه پهنه بندی تالاب ها بر اساس حساسیتی که زیستگاه های تالابی دارند، هستیم، بنابراین با همکاری دست اندرکاران در حال شناسایی توان تالاب ها و اینکه هر تالابی در کدام نقطه پیرامونی یا درون تالاب توان چه نوع کاربری دارد تا اقداماتی که قرار است مثلا در آن تالاب صورت گیرد هماهنگ با حساسیت های آن تالاب باشد.

وی افزود: بعد از تهیه نقشه پهنه بندی، باید آموزش جوامع محلی و بخش های اصلی دست اندرکار در امر تالاب اجرا شود تا اگر قرار است مثلا در تالابی پروژه ای در راستای گردشگری اجرا شود هم جوامع محلی نسبت به آن آگاه باشند و هم اینکه دست اندرکاران دقیقا بتوانند متناسب با نقشه پهنه بندی تالاب، پروژه را تعریف کنند.

ارواحی درباره اینکه آیا فرهنگ طبیعت گردی در کشور وجود دارد یا نه گفت: رسالت طرح حفاظت از تالاب های ایران این است که یک سری الگوهای بین المللی موفق را در زمینه طبیعت گردی پایلوت و سپس دستاوردهای آن را به بخش های مختلف معرفی کند که در تعدادی از پایلوت ها پیاده کردیم و همزمان جوامع محلی را آموزش دادیم، این کار با هدف سازماندهی جوامع محلی که بتوانند ارزش های تالاب را به خوبی درک کنند و در حفاظت از آن به شکل موثر مشارکت کنند اجرا می کنیم و در مرحله بعد این الگوها را به دست اندرکاران مختلف معرفی می کنیم.

مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب های ایران ادامه داد: همزمان هم تلاش و سعی می کنیم تا این ظرفیت ها، توانمند سازی و سطح آگاهی را نزد گروه های مختلف ارتقاء دهیم، مثلا با تدارک پویش های مردمی و یا رویدادها و اتفاقات مختلف سعی می کنیم در مناسبت های مرتبط با تالاب مانند روز جهانی تالاب ها، این اهداف را اشاعه دهیم که به مرور با این کار حساس سازی و ارتقای سطح آگاهی اتفاق می افتد. 

ارواحی گفت: بر این اساس بحث رویکرد جامع محور طبیعت گردی به عنوان نمونه در تعدادی از تالاب ها اجرا شد که یکی از آنها تالاب کانی برازان دراستان آذربایجان غربی است، دیگری در تالاب گواتر در خلیج گواتر است که با همکاری مردم بومی در حال کار بر روی آن هستیم، همچنین در حال اجرای آن در تالاب «خورخوران» بندر خمیر در هرمزگان هستیم که در این پایلوت ها تالاب کانی برازان از همه جلوتر است که داریم فرهنگ گردشگری پایدار را بین مردم ترویج می دهیم و یک شرایط و بستری را فراهم می کنیم که مردم محلی بتوانند از مزایای اقتصادی تالاب ها بهره مند شوند این هدف و چشم اندازی است که ما در حفاظت از تالاب ها دنبال می کنیم. 

وی درباره میزان درآمد تالاب ها توضیح داد: اینکه تالاب ها چقدر درآمد دارند نیازمند به مطالعه گسترده ای دارد، شرایط تالاب ها با هم متفاوت است و علاوه بر تالاب خود جوامع محلی هم مهم اند، در برخی تالاب ها به علت زیر ساخت هایی که دارد ممکن است چنین شرایطی فراهم نباشد برای همین گفتن یک عدد سخت است اما در یک نگاه جامع می توان گفت که به طور کلی تالاب ها یکی از مهمترین کارکردهایش این است که بتوانند بستری را برای حضور گردشگر و طبیعت گرد فراهم کنند این کارکرد را به طور جدی تمام تالاب های ما دارند و مهم است که به شکل اصولی و خردمندانه از این کارکرد استفاده شود نه اینکه تالابی تخریب شود برای همین فرایند همکاری خود را با وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با هدف اجرای موثرتر برنامه های مدیریت زیست بومی تالاب ها آغاز کردیم./ایرنا