ـ چند هفته قبل و پیش از آتش‌سوزی توسکستان، نام این منطقه در گردنه گرگان - شاهرود فقط برای بخشی از مردم استانهای گلستان و سمنان آشنا بود اما درگیری ۱۰ روزه با آتش این بخش از جنگل هیرکانی و انتشار گسترده اخبار آن در رسانه‌ها، توسکستان را به اسمی آشنا برای مردم ایران و حتی جهان تبدیل کرد

به گزارش زیست آنلاین، توسکستان روستایی با حدود ۸۰ خانوار و ۲۴۰ نفر جمعیت ثابت در امتداد جنگل‌های هیرکانی و ۲۰ کیلومتری جنوب شرقی گرگان است که با قرار داشتن زیر دامنه‌های کوه‌های سر به فلک کشیده البرز شرقی، اقلیم مرطوب و کوهستانی دارد.

روستای توسکستان در محور مواصلاتی گرگان - شاهرود که شغل بیشتر اهالی آن کشاورزی و دامداری است فقط ۱۲۰ سال عمر دارد و ساکنان اولیه آن به چلنگری و تولید تبر و داس مشغول بودند اما در نیم قرن اخیر بافت جمعیتی این روستا دستخوش تغییر شد و با مهاجرت افرادی از اهالی روستای مجن شاهرود و پابند بهشهر، بر جمعیت و پراکندگی اقوام توسکستان افزوده گردید.

این روستا به دلیل وجود توده‌های گسترده درخت توسکا در منطقه پیرامونی؛ توسکستان نامگذاری شده است.

محور ارتباطی گرگان - شاهرود که به جاده توسکستان هم معروف است یک جاده فرعی در امتداد روستاهای زیادی همچون گرمابدشت، شاهکوه سفلی و علیا، چهار باغ و مجن قرار دارد و گفته می‌شود توسط نیروهای جهاد سازندگی در ابتدای انقلاب برای دسترسی مناسب روستاییان ساخته شد که اکنون کارکرد گردشگری نیز پیدا کرده است.

این محور روستایی از جهاتی شبیه جاده چالوس یا اسالم به خلخال است و شهر گرگان در ۱۵۵ متری سطح دریا را به ارتفاعات شاهکوه (گاوکشان و تل انبار) در ارتفاع حدود سه هزار متری وصل کرده و سپس شیب آن به سمت شاهرود تند می‌شود به عبارت دیگر برای سفر بین این دو شهرِ استانهای گلستان و سمنان باید دامنه دو طرف البرز شرقی را طی طریق کرد.

به گفته دهیار توسکستان؛ شرایط طبیعی روستا سبب شده تا شغل بیشتر ساکنان آن از گذشته تاکنون به دامن طبیعت گره بخورد و پیشه اغلب اهالی دامداری یا پرورش گاو (گالشی)، تولید زغال و حتی شکار باشد.

علفزارهای وسیع پیرامون توسکستان هم موجب رونق دامداری و گالشی شده و وجود حیوانات وحشی نظیر شوکا، مرال، کل و بز تمایل به شکار را اهالی این روستا بیشتر کرده بود.

حمید عرب افزود: به مرور زمان شغل تولید زغال و یا اشتغال دائمی به شکار از چرخه مشاغل دائمی حذف شد و در حال حاضر بیشتر اهالی توسکستان به دامپروری و کشاورزی مشغول هستند.

به گفته وی تمرکز بر بهره‌مندی حداکثری از ظرفیت‌های موجود، منجر به ایجاد چندین باغ در توسکستان شد که یکی از باغ‌های فندق با مساحت ۱۲ هکتار امسال به باردهی رسیده و باغات دیگر درختان سیاه ریشه این روستا نیز در سال‌های اولیه کاشت قرار دارند.

از سوی دیگر وجود رودخانه‌ها و چشمه‌های متعدد در حاشیه تپه‌های کوتاه از جنس خاک رُس و درختان سر به فلک کشیده موجب شد تا شغل تولید زغال نیز در این منطقه طرفداران زیادی داشته باشد.

در این روش، افراد چاله هایی به عمق حداکثر یک متر حفر کرده و پس از ریختن چوب‌های توسکا، روی آن را با خاک رس پوشانده و از این طریق زغال مرغوب تولید می‌شود.

در سالیان اخیر با توسعه جاده و مسیر ارتباطی و افزایش آمد و شد در مسیر گرگان - شاهرود علاقه خوش نشین‌ها به این منطقه خوش آب و هوا برای ساخت ویلا افزایش یافته و در بخش‌های مختلف آن نظیر باغ سرهنگ و گرمابدشت ده‌ها ویلای لوکس بصورت مجاز یا غیرمجاز در میان خیل انبوه درختان جنگلی ساخته شده است.

منطقه توسکستان علاوه بر ویژگی طبیعی دارای گنجینه تمام نشدنی از میراث تاریخی کشور در پیرامون خود است که بقایای روستاهای قدیمی مانند پاچنار، ترنه بالا، ترنه پایین، قزلق، تخته سفالی و قبرستان گبری در مناطقی همچون پنبول چاه و گجه از جمله این آثار است.

مهمترین اثر تاریخی منطقه توسکستان قزقلعه است که کتیبه هایی به خط شجر و میخی از آن کشف شده و به گفته برخی تاریخ شناسان قدمت آن به دوران ساسانیان بر می گردد.

در حال حاضر آثاری از بناهای قزقلعه یا قلعه دختر همانند برج دیده بانی، آب انبار، دیوار پیرامونی و حمام به جا مانده است که  هر از چند گاهی مورد غارت سودجویان میراث فرهنگی قرار می‌گیرد.

کاروانسرای قزلق متعلق به دوران اسلامی یکی دیگر از آثار تاریخی این منطقه به شمار می رود که در فهرست آثار ملی نیز به ثبت رسیده است.

کارشناس ارشد میراث فرهنگی گرگان با اشاره به ویژگی تاریخی و باستانی منطقه توسکستان گفت: روستای توسکستان در شاهراه تاریخی خراسان بزرگ به ایالت استرآباد قرار داشت و دارای آثار تاریخی مانند کاروانسرای قزلق، دیم‌لو و قزقلعه است که هر کدام از آن ها به دوره های گوناگون تاریخی تعلق داشته و روایتگر تاریخ کهن این منطقه است.

مقداد میرموسوی افزود: جاده شاهرود - گرگان هرچند در مسیر اصلی جاده ابریشم قرار نداشت اما کریدور فرعی برای اتصال استرآباد به این مسیر بود و صاحبان کالاها برای انتقال وسایل خود به جاده ابریشم از این مسیر به سمنان می رفتند.

کارشناس ارشد میراث فرهنگی گرگان با اشاره به یافتن شواهدی در شاهراه توسکستان - شاهرود گفت که به احتمال فراوان این گذرگاه تاریخی در هزاره دوم و سوم پیش از میلاد نیز مورد استفاده اهالی سمنان و استرآباد (منطقه گرگان و دشت) قرار می‌گرفت.

وی به وجود قبرستان "خاک‌عمر" در منطقه جنگلی توسکستان اشاره کرد و گفت: این قبرستان متعلق به قرن هشت و ۹ هجری است و مطالعات اندکی در خصوص آن صورت پذیرفته است.

توسکستان جاذبه‌های طبیعی دیگری هم دارد.

جاده پرپیچ و خم و چشم اندازهای بکر در محدوده قزلق و سرعلی آباد و آبشارهای کوچک و بزرگ و چشمه سارها و آبشارهای متعدد از جمله جاذبه های منطقه توسکستان است.

از دیگر جاذبه های این منطقه می توان به وجود اسب های وحشی (یلخی) در دشت های مرتفع اوبن و اولنگ اشاره کرد.

بعضی از این اسب ها متعلق به روستانشینان قرن آباد، نومل، توسکستان و جلین و برخی دیگر اسب های بدون صاحب و یا رها شده در طبیعت هستند.

برخی از این اسب ها به دلیل سن زیاد و کاهش کارآیی با هدف صرفه جویی در هزینه و علوفه در دشت های وسیع و پرعلف منطقه رها می شوند و تا اواخر پاییز و فرارسیدن موسم شخم اراضی به زندگی آزادانه در طبیعت مشغولند.

در هفته‌های پایانی پاییز صاحبان این اسب‌ها برای شروع شخم اراضی شیبدار و کشت بهاره به سراغ آن ها می روند و اسب ها را بار دیگر به روستا بازمی گردانند.

در این میان برخی اسب ها به سبب نداشتن کارایی و یا مرگ صاحبان، سال ها در دامن طبیعت مشغول چرا و زندگی هستند و دیگر کسی سراغی از آن ها نمی‌گیرد.

در حال حاضر جنگل‌های منطقه توسکستان بعنوان بخشی از پناهگاه حیات وحش هیرکانیا از غنی ترین اکوسیستم‌های گلستان محسوب می شوند بطوریکه بیش از صدها گونه پرنده، پستاندار، خزنده زندگی کرده و ده ها گونه درختی و بوته ای در این عرصه وجود دارد.

گنجشک سانان، سار، دارکوب، قرقاول خزری، کبک، بلدرچین، کبوتر جنگلی، شاهین، قوش، قرقی، عقاب و جغد، از گونه های پرندگان و مرال، شوکا، گرگ، گراز، خرس، روباه، شغال، سمور، تشی، خارپشت، موش جنگلی، خرگوش، گربه وحشی، گورکن از گونه های پستانداران ساکن این زیست بوم هستند.

درختان این جنگل ها از نوع مختلط پهن برگ حاشیه جنوب دریای خزر است که با آب و هوای نیمه مدیترانه ای و مرطوب سازگار هستند.

بلوط، توسکا، ممرز، افرا، انجیلی، زبان گنجشک، بارانک، سرخدار، شمشاد، لرگ، لیلکی، خرمندی، آزاد و انجیلی به عنوان مشهورترین درختان و ازگیل، زالزالک، زغال اخته، الوچه وحشی، انار، خاس و کوله خاس به عنوان درختچه‌های این جنگل‌ها است.

آتش از یکشنبه ۱۱ آبان جنگل‌های پهن‌برگ توسکستان گرگان را فرا گرفت و آرام آرام به سمت ارتفاعات پنبول‌چال و مازوآروم و سپس گنج‌دره، دمبلیان، دره‌دوک، گجه و روغن خانه گسترش یافت و در این مدت علاوه بر سوزاندن گونه‌های علف کف جنگل و بوته‌های فوربی (نیمه چوبی) تعدادی از تنه درختان جنگلی را خاکستر کرد.

کنترل آتش در منطقه سخت گذر توسکستان به کمک افزون بر ۶۰۰  نیرو اعم از جنگلبان، هلال احمر، کوهنورد، بسیج، ارتش، محیط‌بان و بومیان منطقه با استفاده از دو فروند بالگرد طی نزدیک به ۱۰ روز مهار و در پی باران اخیر که در برخی نقاط بصورت برف بارید؛ خاموش شد.

آتش که گفته می شود دخالت انسانی با احتمال قوی از سوی شکارچیان بوده است علاوه بر گونه‌های علف کف جنگل و بوته‌های فوربی (نیمه چوبی) تعدادی از تنه های درختان جنگلی را سوزاند.

به دلیل شرایط جوی چند روز اخیر و بارندگی توام با مه که در ارتفاعات توسکستان بصورت برف بود؛ هنوز وسعت منطقه آتش سوزی برآورد دقیق نشده است./ایرنا