در سال‌های اخیر نبرد حفظ خوریات و تالاب‌ها در برابر تغییر کاربری‌ها و روند توسعه غلط در استان بوشهر بیش از دیگر استان‌های ساحلی جنوب ایران بوده که این چالش از سال ۹۶ و با تصویب قانون حفاظت، احیاء و مدیریت تالاب‌ها در کشور و آیین‌نامه اجرایی آن که خوریات و مناطق جزر و مدی را در فهرست تالاب‌های کشور قرار داده بیشتر شده است؛ زیرا دیگر خوریات و مناطق جزر و مدی به عنوان یک شورابه و آبگیرهای عادی قلمداد نمی‌شوند بلکه تالاب‌هایی محسوب می‌شوند که زیستگاه انواع آبزیان و پرندگان هستند.
به گزارش زیست آنلاین، امروزه خوریات، مناطق جزر و مدی و تالاب‌ها تحت حفاظت محیط زیست قرار دارند و اهمیت این اکوسیستم‌ها را متخصصان شیلات و آبزیان بیشتر می‌دانند، امّا به جز سازمان حفاظت محیط زیست، سایر ارگان‌ها و دستگاه‌های اجرایی همانند وزارت نیرو و ادارات منابع طبیعی و آبخیزداری نیز در خصوص حدود خوریات و تالاب‌ها دارای وظایف قانونی و نظارتی هستند.
حال و روز تالاب‌ها تعریفی نیست
این در حالی است که تالاب‌های کشور شرایط خوبی ندارند. وضعیت بحرانی تالاب‌هایی همانند ارومیه، بختگان، هورالعظیم و... امروز بیش از پیش بر اهمیت مدیریت تالاب‌ها تاکید می‌کند و جا دارد مدیریت اکوسیستم‌های تالابی قبل از بحرانی شدن وضعیت این اکوسیستم‌های ارزشمند زیستی اعمال شود.
استان بوشهر نیز به عنوان یکی از استان‌های مهم ساحلی دارای تالاب‌ها و خوریات فراوان است، خورها در سال‌های اخیر به دلیل توسعه صنعتی در جنوب استان با استقرار صنایع نفت، گاز و پتروشیمی دستخوش تغییرات فراوان گردیده و صدها هکتار از خوریات استان استحصال و تخریب شده‌اند. به عنوان نمونه در بلوار امام علی (ع) شهر بوشهر واقع در دهکده گردشگری نیز بخشی از خور سلطانی تصرف و استحصال شده که با احداث این بلوار امام علی (ع) در شهر بوشهر در سال‌های گذشته صدها هکتار از اراضی خور سلطانی خشک و با تبدیل به کاربری گردشگری یا مسکونی در آن ساخت‌وساز صورت گرفته است.
اینها بخشی از اتفاقاتی بوده که در سال‌های قبل رخ داده، اما در دوسال اخیر موضوع تخریب خور بردستان و استقرار یک کارگاه تکثیر و پرورش میگو نیز حاشیه‌ساز شده است اما آنچه اخیراً دوستداران محیط زیست و متولیان آن را نگران کرده احداث پیست قایقرانی در خور سلطانی بوده که پیست مذکور قرار است در مساحت ۲۰ هکتار و در خور سلطانی واقع در ورودی شهر بوشهر احداث شود و سازمان حفاظت محیط زیست به سبب تغییر و تخریب این زیستگاه تالابی و احتمال خشک شدن جنگل‌های حرّای دست‌کاشت خور سلطانی با آن مخالفت کرده؛ مخالفتی که با واکنش و اعتراض اداره کل ورزش و جوانان و برخی طرفداران و فعالان ورزش قایقرانی در بوشهر مواجه شده است.
صرف بیت‌المال برای تخریب آخرین محدوده‌ی خور سلطانی
حال جای سوال است که آیا امکان احداث پیست قایقرانی در محل دیگری وجود ندارد؟ آیا مطالعه دقیق در خصوص جانمایی این پیست صورت گرفته؟ یا فقط به دلیل اینکه این محل در ورودی شهر بوشهر و در ادامه‌ی زمین استحصالی و تصرفی قبلی قرار دارد باید بر همین مکان تمرکز کرد؟ یکی از فعالان محیط زیست با اعتراض به تخریب خور سلطانی در این خصوص به ایسنا گفت: «متولیان این پروژه باید از خود سوال کنند آیا کشورهای دیگر نیز پیست‌های قایقرانی را با تخریب تالاب‌ها و خوریات احداث کرده‌اند یا می‌کنند؟ و آیا احداث یک پیست برای ورزش و مسابقات قایقرانی آن هم برای دعوت از قایقرانان سایر استان‌ها، همانند ایجاد و اشتغال و احداث صنایع تا این اندازه مهم است که بهای آن تخریب خور و تالاب باشد و تخریب یک منطقه منحصربه‌فرد جزرومدی را رقم بزند؟
و پرسش مهم دیگر که به پاسخ آن فکر نشده، اینکه آیا هزینه احداث پیست مذکور با ایجاد کانال در خشکی و هدایت آب دریا کمتر از احداث آن در تالاب و استحصال نیست که بودجه بیت‌المال صرف تخریب آخرین محدوده‌ی خور سلطانی گردد؟! و اصلاً آیا ارزش زیستگاهی و جاذبه گردشگری خور سلطانی کمتر از پیست قایقرانی است؟»
قصد خشک کردن کامل قسمت جلویی خور را دارند!
این مطلع و کارشناس حوزه محیط زیست عنوان کرد: «تا امروز متولیان احداث پیست اقدام به نصب پرچم کرده‌اند و قصد خشک کردن کامل قسمت جلویی خور را دارند تا در عرض ۱۰۰ متر در ۲.۵ کیلومتر بتن‌ریزی و مانند یک استخر بزرگ شود تا قایق‌ها در آن رفت‌وآمد کنند. یعنی خور کاملاً گرفته می‌شود. در واقع تا جنگل‌های حرّا امتداد دارد و شما دیگر خور را نمی‌بینید و تنها سازه‌ی بتونی را خواهید دید. متولی این کار ورزش و جوانان است و البته می‌گویند ۱۰۰ متر ولی در اصل می‌شود ۱۵۰ متر چرا که وقتی قایق‌ها مسابقه می‌دهند و برمی‌گردند نیاز به یک جایی برای برگشت به بالا دارند، به این معنی که این فضا به یک کنارگذر، جایگاه تماشاچی، رختکن و... نیاز دارد. همچنین برای بتن‌ریزی باید برای حرکت داوران، برانکارد، ماشین حداقل ۵ متر فضا داشته باشند.»
او افزود: «در مورد بودجه هم می‌گویند ۷۰ میلیارد تومان، اما این مبلغ پول حتی ۱۰ متر بتنیسم دریا هم نمی‌شود، یک پولی هست و نمی‌دانند با آن چکار کنند. کار دریایی نیاز به اعتبار زیادی دارد، اما در شرایطی که محیط زیست هم مخالف است در حال رایزنی و تکاپو برای انجام کار هستند.
برای احداث پیست قایقرانی در این مکان، باید به نگهداری و دیگر مسائل آن هم فکر کرد. استاندارد این است که در کنار جاده و خروجی شهر که خشکی است و آخر آن به دریا می‌رسد اقدام نمایند. چون یک بار آب را پمپ می‌کنند و دیگر نیازی نیست. اگر این پروژه کنار مجتمع بوشهرمال اجرا شود بسیار بهتر و مناسب‌تر است و هزینه‌های آن نیز یک دهم می‌شود، چون در خشکی می‌خواهند کار کنند، فضای بیشتری دارد و... ولی تنها به دلیل اینکه کنار دهکده گردشگری قرار می‌گیرد اینجا را انتخاب کرده‌اند و اهمیتی به محیط زیست هم نمی‌دهند؛ شاید هم برای آینده فکرهای دیگری دارند.»
تهدید جدی اکوسیستم‌های ساحلی استان بوشهر
مناطق حساس و اکوسیستم‌های ساحلی استان بوشهر به عنوان آخرین پذیرنده آلودگی‌ها و نقطه پیوند دو اکوسیستم خشکی و آبی در معرض خطر و تهدید جدی قرار دارند. این مناطق شامل جنگل‌های حرّا، آبسنگ‌های مرجانی، زیستگاه‌ها، خوریات، رویشگاه جلبک‌ها و علف‌های دریایی، تالاب‌های ساحلی و... بوده و با توجه به ارزش‌های خاص اکولوژیک، منحصربه‌فرد، مولّد و البته بسیار شکننده هستند.
عرصه‌های آبی ساحلی واقع در مناطق جزر و مد محل تمرکز موجودات کف‌زی است که بزرگترین پایه زنجیره غذایی دریا و حیات آبزیان، پرندگان و سایر موجودات وابسته به دریا بوده و به عنوان بانک‌های زیستی از آنها یاد می‌شود. اکثر آبزیان بخشی از چرخه حیاتشان را در مناطق ساحلی و خصوصاً خورها -به واسطه‌ی برخورداری از مواد غذایی غنی- می‌گذرانند. علاوه بر ارزش های اکولوژیکی، این مناطق دارای ارزش‌های اقتصادی-تجاری بوده و به علت در پناه بودن از تلاطم شدید دریا مورد استفاده صیادان و بازرگانان محلی و همچنین از کانون‌های مهم گردشگری و اکوتوریسم هستند.
هنگامی که خور از بین رفت هزاران میلیارد هم جایگزین آن نمی‌شود
این فعال محیط زیست با اشاره به ارزش و اهمیت خور بوشهر تاکید می‌کند: «تنها خور باقیمانده در بوشهر، خور سلطانی است و بقیه برای تاسیس اسکله و... توسط برخی سازمان‌ها تصرف شده؛ اینجا مکانی است که مردم برای ماهیگیری، پرنده‌نگری، تفریح و لذت بردن از این جاذبه طبیعی می‌آیند. همچنین در این خور ۴۰ هزار درخت حرّا توسط NGOها و دکتر ایرج نبی‌پور (استاد دانشگاه، محقق، مترجم و فعال محیط زیست بوشهری) کاشته شده و حالا که فعالان محیط زیست با تلاش و همّت خود چنین فضای بکر و زیبایی را فراهم کرده‌اند که ایستگاهی برای پرندگان و زیستگاه موجوداتی چون خرچنگ و ماهی است نباید هدف تخریب نهادها و افراد قرار بگیرد.
اینکه یک سازه بتنی در وسط دریا ایجاد شود غیرقانونی و مشکل‌زا است بنابراین لازم است که رسانه‌ها، مردم و فعالان محیط زیست و البته مسئولان و متولیان امر نسبت به این موضوع حساسیت بیشتری داشته باشند و برای جلوگیری از تخریب طبیعت و محیط زیست متحد و همدل شوند. دستگاه‌هایی چون امور آب و منابع طبیعی نیز باید به عنوان متولی عرصه‌های آبی وارد شوند و علاوه بر اینکه برای چنین پروژه‌هایی مجوز صادر نکنند، در صورت بروز اشتباه در دوره‌های قبل جلوی آن را گرفته و مانع اقدامات تخریبی شوند. هنگامی که این خور از بین رفت دیگر هزاران میلیارد هم جایگزین آن نمی‌شود چرا که با ندانم‌کاری و بی‌توجهی یک سرمایه طبیعی را از دست داده‌ایم.»
نگاه بهره‌بردارانه نه حفاظتی
فرهاد قلی‌نژاد، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر در گفت‌وگو با ایسنا عنوان کرد: «باید رسانه‌ها و سازمان‌های مردم نهاد بدانند که وقتی یک تالاب تخریب می شود وظیفه ی کدام ارگان است که پیگیری کرده و از تخریب آن جلوگیری کند و یا وظیفه‌ی سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور در مقابل جنگل حرّا چیست؟ متاسفانه در کشور ما تعدد قوانین و تعدد حوزه‌های تصمیم‌گیر و پاسخگو را داریم؛ در قانون جنگل‌ها و مراتع و ماده‌های آن نگاه بهره‌بردارانه وجود دارد و تنها دو سه مورد نگاه حفاظتی است؛ پس این قانون نیاز به بازنگری دارد.»
وی افزود: «زمانی که جنگل تخریب می‌شود مسئول مستقیم آن سازمان جنگل‌ها و مراتع است که باید از این اتفاق جلوگیری کند. محیط زیست فقط می تواند با یک دست‌آویز قانونی به نام تخریب –ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی- بگوید من مخالف تخریب هستیم که البته خیلی از قضات هم نمی‌پذیرند و می‌گویند مسئول جنگل واگذار کرده چراکه محیط زیست مسئول جنگل نیست و بخشی از تخریب‌ها نیز به خاطر خلاهای قانونی ما و بخشی نیز عدم درک مدیران ما از اهمیت یک عرصه است. بخش دیگر نیز به خاطر کارهای انجام نشده ما است، که دیّر نمونه خیلی واضحی از این موضوعات است که خود سازمان محیط زیست در سال ۹۵ و بدون بررسی موافقت می‌کند که همان مجوز برای ما مشکل درست می‌کند.»
معنای محیط زیست را نمی‌دانند
این مسئول با بیان اینکه تلاش می‌کنیم صدای محیط زیست را به گوش مردم برسانیم، ادامه داد: «در اینجا ما برای تمدید مجوز محیط زیستی، مخالفت کردیم و مخالفت ما مورد اعتراض قرار گرفت و بعد از اعتراض ما شیلات و آب منطقه‌ای و منابع طبیعی و تمام ارگان‌ها مجوز داده‌اند و کمیته ماده ۱۱ به دلیل مخالفت محیط زیست تشکیل شد که همیشه در این کمیته رای مخالف داده و توضیحات خود درباره حریم تالاب را ارائه کرده‌ایم.»
مدیرکل محیط زیست بوشهر گفت: «متاسفانه هنوز مسئولان و مردم ما دقیقاً معنای محیط زیست را نمی‌دانند و حتی برخی مدیران حوزه‌های مرتبط نمی‌دانند که منظور ما از خور چیست؟ انتظار داریم که متولیان آب منطقه‌ای تخصصی‌تر عمل کنند و بیشتر بر روی تالاب‌ها و عرصه‌های آبی حساسیت داشته باشند و محیط زیست را درک کنند.»
چون ممانعت کردیم از ما استعلام کردند
قلی‌نژاد با اشاره به جزئیات قوانین تالاب‌ها و در خصوص احداث پیست قایقرانی در خور سلطانی به ایسنا گفت: «در این موضوع هیچ خبری از هیچ ارگانی نیست، ما در آنجا اعلام کرده و ایستاده‌ایم که این کار غلط است. چون ما رفتیم اعلام کردیم از ما استعلام کردند، یعنی وزارت قرار نبود از ما استعلام کند! من نمی‌دانم چطور قرار بوده یک پروژه‌ی ملّی با ۶۰ میلیاردتومان اعتبار در یک استان بیاید و بخواهند آن را در یک تالاب کشور احداث کنند؛ مگر می‌شود بدون استعلام و مشخصه قانونی؟ ما در مراحل شروع کار جلو کار را گرفتیم، در آب پرچم نصب کرده بودند و کانکس هم گذاشتند. بعد ما رفتیم و گفتیم اینجا چه خبر است؟ گفتند می‌خواهیم پیست قایقرانی احداث کنیم، چون ممانعت کردیم از ما استعلام کردند.»
تالاب را نمی‌شود جای دیگر به وجود آورد
وی تصریح کرد: «ما گفتیم تالاب را نمی‌شود جای دیگر به وجود آورد ولی پیست را می‌توانیم در جای دیگر بسازیم. ما ۱۰ها تجربه موفق کشورهای دیگر را به آنان نشان دادیم که نرفته‌اند در دریا یا تالاب پیست قایقرانی بسازند بلکه در ساحل ساختند و آب را آوردند در یک کانال و با صرف هزینه‌های خیلی خیلی کمتر از این... اینکه برویم بتن و سنگ بریزیم و استحصال انجام دهیم، و دریا را پر کنیم؛ خور را که زنجیره غذایی و جنگل حرّا را پر کنیم و بگوییم پیست ساخته‌ایم که سالی یک بار ده تا قایق دعوت کنیم.»
این مسئول اظهار کرد: «در پروژه‌های دیگر به ما می‌گویند اشتغال است و نان مردم و کوتاه بیایید، این که دیگر اشتغال نیست. مخالفت محیط زیست با این پروژه به کمیته کارشناسی امور زیربنایی دولت ارسال شده است. چطور ممکن است متولیان عرصه‌های آبی کشور -آب منطقه‌ای- به چنین پروژه‌ای مجوز بدهد؟»
ایجاد اختلال در چرخش آب خورها
از آنجا که خورها آب خود را از دریا می‌گیرند به راحتی از آلودگی‌های دریایی به خصوص آلودگی نفتی تاثیر پذیرفته و به دلیل چرخش ضعیف آب آسیب‌پذیر هستند. فعالیت‌های ساحلی و خشکی نیز از دیگر منابع آلودگی و تهدیدهای مناطق ساحلی است که مجموع این عوامل، مناطق ساحلی و خورها را به مناطق حساس تبدیل کرده است.
از آنجا که خور سلطانی و لشکری در ساحل شهر بوشهر به عنوان بزرگترین خور استان و یک بانک زیستی ارزشمند برای ادامه حیات آبزیان و موجودات وابسته به دریا در این منطقه جغرافیایی مطرح هستند، بنابراین هر نوع فعالیت که باعث ایجاد اختلال در چرخش آب این مکان با ارزش شود اثرات غیر قابل جبرانی دارد و باعث مرگ اکولوژیک و بیولوژیک آن می‌شود لذا رعایت الزامات زیست محیطی و انجام مطالعات ارزیابی زیست محیطی جامع برای آن ضروری است.
خلاهای قانونی زیادی وجود دارد
به گفته‌ی مدیرکل محیط زیست بوشهر «ضمن اینکه می‌دانیم قوانین کامل نیست و خلاهای قانونی زیادی وجود دارد، و تعدد حوزه مسئولیتی و تصمیم‌گیری وجود دارد امّا باز هم اگر به همین قوانین محیط زیستی و قوانین کشور احترام بگذاریم شاهد چالش‌ها در هیچ کجای محیط زیست کشور نخواهیم بود.»
فرهاد قلی‌نژاد خاطرنشان کرد: «طی یک سال گذشته هیچگونه اجازه استحصال از دریا را ندادیم و یکی دو مورد که آسیب‌هایی توسط برخی از واحدهای صنعتی خور لشکری و سلطانی را تهدید می‌کند را ممانعت کرده و دستور قضایی گرفته‌ایم. اعلام می‌کنیم که در خور سلطانی و لشکری اجازه هیچگونه تخریب و تصرف تالاب‌ها و خوریات را نخواهیم داد چرا که این دو از تالاب‌های مهم استان بوشهر هستند که سعی در ثبت آنها در فهرست تالاب‌های کشور داریم.»
وی عنوان کرد: «تالاب بردستان دیّر تنها رویشگاه حرّا در کشور است که در فهرست مناطق حفاظت شده محیط زیست قرار ندارد و حتما برنامه داریم که امسال این تالاب و حریم آن را به عنوان یکی از مناطق حفاظت شده‌ی سازمان محیط زیست پیشنهاد داده و تصویب کنیم که این جنگل و حرایم آن برای همیشه به عنوان یک منطقه ارزشمند حفظ شود، این بهترین و موثرترین راهکار قانونی است و امیدواریم سازمان‌های متولی استعلامات در این راستا با ما همکاری کنند.»
استحصال‌های گسترده در دریا
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر با بیان اینکه بیشترین چالش‌های ما در حوزه خوریات است، گفت: «با توجه به قانون جدیدی که تحت عنوان آیین‌نامه مقابله با تخریب غیر قابل جبران تالاب‌ها در سال۹۷ تصویب شد، که این قانون گفته همه خورها و مناطق جزرومدی جزو تالاب‌ها هستند و ما از سنوات گذشته و تقریباً از ده سال پیش شاهد هستیم استحصال‌های گسترده‌ای در دریا صورت گرفته است به طوری که تا امروز ۲۸ مورد استحصال در سواحل استان بوشهر شناسایی کرده‌ایم که برخی مربوط به ۱۰ یا ۲۰ سال قبل هستند.»
قلی‌نژاد با اشاره به اینکه دریا و خوریات به عنوان زیستگاه‌های مهم باید مورد حفاظت قرار بگیرند، تاکید کرد: «این موارد قطعاً پیگیری می‌شود و اجازه نخواهیم داد برخلاف قانون هیچگونه استحصالی از دریا صورت بگیرد.»
مناطق ساحلی نباید خصوصی‌سازی شوند
مناطق ساحلی جزو سرمایه‌های ملی به شمار می‌روند و نباید خصوصی‌سازی شده یا برای انجام طرح‌ها و یا فعالیت‌های صرفاً اقتصادی مثل اسکله، بارانداز، پیست و یا استفاده گردشگری موجب انسداد اراضی و حذف کامل کارکردهای اکولوژیک آنها شوند. مطالعات منطقه‌ای نواحی ساحلی برای این محدوده‌ها می‌تواند تا حدودی مانع تخریب و ساخت و سازهای غیرمجاز شود.
آن طور که معلوم است محیط زیست با احداث پیست قایقرانی مخالف نیست بلکه با مکان در نظر گرفته شده برای آن مخالف است چرا که منجر به نابودی زیستگاه و جاذبه طبیعی خواهد شد. می‌توان این پیست را در مکانی دیگر -در محدوده همان منطقه- احداث کرد و محیط زیست نیز با اعطای مجوز آن مشکلی ندارد ولی متاسفانه تنها به دنبال تخریب این خور زیبا هستند و بر احداث پیست در این مکان اصرار دارند.
و حالا سوال اینجاست که آیا دستگاه‌های نظارتی در این خصوص بررسی‌های لازم را انجام داده‌اند؟ که محرز شود در رعایت قانون حق به جانب محیط زیست است و سازمان محیط زیست با اعمال شرایط سخت‌گیرانه و غیرقانونی با اینگونه پروژه‌ها مخالفت نمی‌کند بلکه برخی ادارات و سازمان‌ها با فشار و پیگیری‌های جدی سعی دارند اقدامات تخریبی در خور انجام دهند./ایسنا
دریافت صفحه با کد QR