خشکسالی یکی از پدیده‌های هواشناختی و جدایی ناپذیر از شرایط اقلیمی در کشورهای واقع در عرض‌های جنب حاره‌ای مانند ایران است. در این مناطق که بیشترین بیابان‌های جهان را داراست، خطر خشکسالی وجود دارد و این پدیده پیامدهای نامطلوبی را به همراه دارد.

به گزارش زیست آنلاین، به‌طور کلی ویژگی‌ها و اثرات خشکسالی مانند شدت، مدت و بزرگی آن از محلی به محل دیگر متفاوت است. در مناطق خشک و نیمه خشک اثرات کمبود بارندگی روی منابع آب به‌سرعت آشکار می‌شود. به بیان دیگر در مناطقی که به طور طبیعی دارای محدودیت منابع آب هستند، بروز خشکسالی تاثیرات منفی بیشتری به دنبال دارد وحتی می‌تواند به بحران منتهی شود.

در بیشتر موارد خشکسالی‌های هواشناسی به وقوع خشکسالی‌های بعدی ازجمله خشکسالی کشاورزی و خشکسالی آبشناسی و درمواردی که چندین سال ادامه یابد به خشکسالی اقتصادی و اجتماعی منتهی می‌شود هر چه شدت و گستره خشکسالی‌ بیشتر باشد، تاثیرات آن عمیق‌تر خواهد بود.

مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی گزارش داده است که در گذشته برخی خشکسالی‌ها به‌طور محدود و بعضا گسترده ایران را دربرگرفته بود و باعث بروز خسارت‌های فراوان به محصولات کشاورزی و دامی مناطق روستایی شده و مهاجرت دسته جمعی روستاییان به شهرها را به دنبال داشته بود.

حاشیه‌نشینی در شهرهای بزرگ یکی از عوارض این مهاجرت‌ها است که هزینه‌های بسیار سنگینی را بر جامعه و کشور تحمیل می‌کند. نتایج سرشماری‌ها نشان می‌دهد که برخی از روستاهای کشور بر اثر این گونه خشکسالی‌ها خالی از سکنه شده‌اند. وقوع خشکسالی‌های شدید و بلند مدت به‌ویژه در مناطق حساس و شکننده موجب وارد آمدن ضررهای شدید اقتصادی و اجتماعی می‌شود.

بر اساس این گزارش، خشکسالی‌ بر خلاف سیل پدیده‌ای آرام و خزنده است که به‌تدریج محیط را تسخیر می‌کند و به یک بلای طبیعی تبدیل می‌شود. پدیده‌ای مانند سیل و زمین لرزه یکباره خسارت‌های سنگینی بر جامعه تحمیل می‌کنند این درحالیست که خسارت‌های ناشی از خشکسالی با آنکه اغلب سنگین‌تر و گسترده‌تر هستند اما به‌دلیل آنکه به‌تدریج نمایان می‌شوند برای مردم و مسئولان نامحسوس‌ هستند و کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند. از این رو پایش و پیش‌بینی خشکسالی یکی از نیازهای اساسی در کشور است.

باتوجه به این‌ها پیش‌بینی خشکسالی با عدم قطعیت زیاد همراه است و آغاز و پایان آن نامعلوم و چگونگی وقوع و اثرات آن در هر ناحیه با ناحیه دیگر متفاوت است، رخداد خشکسالی به سه مرحله مختلف تفکیک می‌شود. در ابتدا با کاهش بارش در یک منطقه یا حوضه آبریز خشکسالی هواشناسی رخ می‌دهد که کم شدن ورودی آب به پشت سدها از اولین پیامدهای آن است. در ادامه چنانچه کاهش بارش با افزایش دما همراه شود و تداوم یابد تبخیر و تعرق زیاد می‌شود و نیاز گیاه به آب افزایش خواهد یافت و در نتیجه خشکسالی کشاورزی به‌ویژه در بخش دیم اتفاق می‌افتد.

در حوزه آب ضمن تشدید کاهش ورودی آب به پشت سد، خروجی آب به‌صورت تبخیر افزایش می‌یابد. چنانچه برداشت آب از منابع زیرزمینی برای مدت طولانی ادامه یابد، خشکسالی آبشناسی (هیدرولوژیک) به‌وقوع خواهد پیوست که اثرات منفی آن بسیار عمیق‌تر از خشکسالی کشاورزی است. در این مرحله است که عموم مردم از وقوع خشکسالی مطلع می‌شوند و خشکسالی آثار تخریبی خود را در منطقه به‌جا خواهد گذاشت و کاهش خسارات ناشی از آن بسیار مشکل و پرهزینه‌ است.

بر این اساس پیامد این نوع خشکسالی از بین رفتن کشاورزی، تعطیلی فعالیت‌های اقتصادی، مهاجرت آسیب دیدگان خشکسالی وشکل‌گیری معضلات اجتماعی و تهدیدات زیست محیطی به‌صورت منابع آلوده کننده است.

مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی گزارش داده است که بررسی خشکسالی در سال‌های گذشته می‌تواند کمک قابل توجهی به مطالعات آن کند و اطلاعاتی را مانند دوره‌ای بودن خشکسالی، هفت سال خشکسالی و هفت سال ترسالی، ورود به دوره سی ساله خشکسالی، شدیدترین خشکسالی و ... مشخص کند./ایسنا