نرسیدن آب رودخانه های اقماری به بستر اصلی، یکی از مهمترین عوامل خشک شدن دریاچه ارومیه بود که با نگاه ویژه دولت تدبیر و امید و رفع این مانع شامل لایروبی رودخانه ها، گامی مهم در احیای نگین فیروزه‌ای آذربایجان برداشته شد.

به گزارش زیست آنلاین، مطرح شدن احیای دریاچه ارومیه در نخستین جلسه هیات دولت به ریاست دکتر حسن روحانی در مرداد سال ۱۳۹۲، سبب شگفتی بسیاری از مردم به ویژه مردم آذربایجان غربی و مناطق حاشیه ای دریاچه شد؛ چرا که قبل از دولت یازدهم، مطالبه برای احیای دریاچه ارومیه یک موضوع امنیتی تلقی می‌شد.

از آنجایی که تا پیش از حضور دکتر حسن روحانی رییس جمهوری اسلامی، هیچ مسوول کشوری در جلسه مهمی نظیر هیات دولت، به موضوع دریاچه ارومیه نپرداخته بود، طرح این مسئله آن هم در نخستین جلسه برای همه ملت منطقه تازگی داشت ولی در کنار آن، عده ای از مردم نیز به طرح این موضوع زیاد خوش بین نبودند و آن را در جمع وعده‌های بی سرانجام نظیر دولت های گذشته می‌دانستند.

دیری نگذشت تا با تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه و آغاز اقدامات عملی برای احیای نگین آبی آذربایجان، امید مردم به جدیت دولت در احیای دریاچه افزایش یافت؛ اما بودند و هستند کسانی که در راستای اهداف سیاسی و جناحی خود و صرفا برای مخالفت با دولت، امید مردم را نشانه رفته‌اند.

 دولت در این راستا بیش از ۱۵۰ هزار میلیارد ریال ( به قیمت به روز) با وجود تحریم و مشکلات اعتباری تاکنون هزینه کرده است؛ هزینه‌ای که نشان داد دولت تدبیر و امید به موضوعات زیست محیطی و مطالبات مردمی حساسیت کافی دارد.

در همین راستا کشاورزان قشری از مردم بودند که بیشتر از سایرین از چگونگی اقدامات دولت برای احیای دریاچه ارومیه نگران بودند؛ چرا که موضوع ضرورت کاهش مصرف آب، می‌توانست به طور مستقیم در وضعیت معیشیتی آنان اثرگذار باشد.

 ستاد احیای علاوه بر اجرای طرح‌های مهمی چون تغییر الگوی کشت و تجهیز اراضی کشاورزی به آبیاری مدرن، تلاش کرد تا با لایروبی رودخانه‌ها نه تنها در افزایش راندمان آب تاثیرگذار باشد بلکه با سردهنه سازی در رودخانه‌های اصلی باعث مدیریت مصرف آب در حوضه کشاورزی و مانع از هدر رفت آب شود.

کشاورزان دیگر نگران مدیریت آب توسط دولت نیستند

غلامرضا حسین‌پور یکی از کشاورزان منطقه نازلو ارومیه با بیان اینکه در اوایل تشکیل ستاد احیا، کشاورزان نگران مدیریت آب توسط دولت بودند، گفت: در آن زمان همه نگران این بودیم که برای احیای دریاچه ارومیه، آب لازم برای اراضی کشاورزی منطقه اختصاص نخواهد یافت ولی با گذشت زمان و مشاهده نحوه مدیریت ستاد احیای، این نگرانی برطرف شد.

وی ادامه داد: در فصل آبیاری محصولات کشاورزی، آب لازم برای اراضی کشاورزی از طریق نهرها تزریق می‌شود و هیچ مشکلی در این رابطه وجود ندارد.

حسین‌پور همچنین گفت و گوی چهره به چهره مسوولان ستاد احیای با کشاورزان و روستاییان را بسیار موثر در آگاه سازی و مشارکت در بحث صرفه جویی در مصرف آب عنوان کرد.

خوشحالی کشاورزان از تسریع در انتقال آب به اراضی کشاروزی

آیدین محمدی یکی دیگر از کشاورزان ارومیه‌ای با بیان اینکه در گذشته برای انتقال آب رودخانه‌ها به اراضی کشاورزی دچار مشکل بوده است، گفت: لایروبی رودخانه‌ها سبب شده تا آب رودخانه بدون انحراف در مسیر، مستقیم راه خود را طی کند و کشاورزان نیز از آب موجود بهره‌مند شوند.

وی ادامه داد: در گذشته آب رودخانه‌ها یا از مسیر کلا منحرف می‌شد و یا توسط برخی سودجویان سرقت آب صورت می‌گرفت که در این بین کشاورزان متضرر می‌شدند ولی خوشبختانه با سردهنه سازی، لایروبی و نظارت ۲۴ ساعته بر مسیر آب رودخانه‌ها، دیگر هیچ نگرانی در این راستا نداریم.

وی همچنین با بیان اینکه لایروبی رودخانه‌ها سبب در امان ماندن برخی از اراضی کشاورزی از سیل شده است،  افزود: مردم منطقه از اقدامات ستاد احیای در کمک به نجات دریاچه ارومیه رضایت کافی دارند و آن را همچون گذشته تهدیدی برای معیشت خود نمی‌دانند.

بدون لایروبی رودخانه‌ها، افزایش یک متری دریاچه ارومیه در سال گذشته ممکن نبود

مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه با اشاره به میزان بارش بالای نزولات آسمانی در سال ۱۳۹۸ و افزایش یک متری تراز دریاچه در آن مقطع، گفت: در سال آبی ۱۳۸۵- ۱۳۸۶ بارشی مشابه بارندگی سال ۱۳۹۸ در حوضه آبریز دریاچه ارومیه اتفاق افتاد که در آن سال نه ‌تنها سطح آب دریاچه بالا نیامد بلکه در اردیبهشت‌ ماه همان سال تراز دریاچه ۲۷ سانتی‌متر کاهش یافت.

مسعود تجریشی اظهار داشت: البته باید در نظر داشته باشیم که بارش باران به‌تنهایی این افزایش تراز آب را به همراه نداشت بلکه انجام اقداماتی مانند لایروبی و رهاسازی آب از پشت سدها به این افزایش تراز آن کمک کرد.

وی تاکید کرد: لایروبی‌ها نه‌تنها باعث شد تا کشاورزی خسارت نبیند بلکه آب را نیز با کمترین پرتی وارد دریاچه ارومیه کرده است.

نقش لایروبی رودخانه‌ها در ورود بیش از ۲ میلیارد مترمکعب آب به دریاچه ارومیه

لایروبی رودخانه‌ها توسط اعتبارات ستاد احیای دریاچه ارومیه به اندازه‌ای حائز اهمیت است که هادی بهادری نماینده سابق مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی نیز به آن اذعان داشت؛ وی در سال ۱۳۹۸ و در گفت و گو با رسانه‌ها اعلام کرده بود که اگر لایروبی رودخانه‌ها نبود، پس از بارش‎‌های فروردین سال ۱۳۹۸، هیچگاه شاهد افزایش قابل چشم‌گیر تراز دریاچه ارومیه نبودیم.

این نماینده سابق مجلس شورای اسلامی با اذعان به اینکه پس از بارش های سال گذشته بیش از ۲ میلیارد مترمکعب آب به سمت دریاچه ارومیه هدایت شد، گفت: اگر لایروبی به موقع رودخانه ها نبود این حجم از آب به سمت دریاچه سرازیر نمی شد.

در شرایطی که قبل از انتخابات مجلس شورای اسلامی بسیاری از نمایندگان خانه ملت بر موج ایجاد شده علیه دولت سوار بودند و افزایش تراز دریاچه را صرفا حاصل بارش‌ها می‌دانستند، اینگونه اظهارات نمایندگان مردم در مجلس نشان از انکار ناپذیری اقدامات ستاد احیای در حیات نگین آبی آذربایجان بود.

لایروبی رودخانه‌ها مانع از نابودی اراضی کشاورزی بر اثر سیل شد

بسیاری از افراد مطلع بر این موضوع صحه می گذارند که اگر دولت برای احیای دریاچه دست به کار نشده و رودخانه ها لایروبی نشده بود، آب بارندگی های اخیر به جای هدایت به پیکره دریاچه به مزارع و خانه ها در شهرستان های میاندوآب و ملکان یا مناطق حاشیه ای دریاچه هجوم می‌آورد.

در همین راستا مدیر دفتر استان‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه در گفت و گو با ایرنا با اشاره به بارش‌های سال ۱۳۹۸ که منجر به افزایش چشمگیر تراز دریاچه ارومیه شد، گفت: دبی برخی از رودخانه های آذربایجان غربی از جمله زرینه رود، سیمینه رود و گدارچای در آن مقطع به بالای ۵۰۰ مترمکعب بر ثانیه رسید که در سایه زیرساخت هایی که ستاد احیای مهیا کرده بود، آب های سطحی بدون خسارت سیل وارد پیکره دریاچه شد.

فرهاد سرخوش ادامه داد: در آن مقطع که سیل و ویرانی بسیاری از استان‌های کشور را درگیر خود کرده بود، اقدامات ستاد احیای در لایروبی رودخانه‌ها سبب شد تا نه تنها این تهدید به یک فرصت تبدیل شود بلکه شرایط احیای دریاچه ارومیه تسریع یابد.

لایروبی نزدیک به ۱۲۹ کیلومتر از رودخانه‌های اصلی منتهی به دریاچه ارومیه

مدیر دفتر استان‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه با بیان اینکه از آغاز به کار ستاد احیای (اواخر سال ۱۳۹۳) تاکنون بیش از ۱۲۸.۸ کیلومتر از رودخانه‌های اصلی منتهی به دریاچه لایروبی شده است، گفت: لایروبی رودخانه‌ها شرایط لازم برای انتقال سریع آب به دریاچه ارومیه را محیا کرده است.

وی در رابطه با لایروبی رودخانه‌ها توضیح داد: ۱۳.۵ کیلومتر از رودخانه سیمینه رود، ۱۲ کیلومتر از رودخانه مهابادچای، ۲۲.۵ کیلومتر از رودخانه گدارچای، ۲۹ کیلومتر از رودخانه باراندوز چای، ۱۳ کیلومتر از رودخانه زولاچای، ۱۲ کیلومتر از رودخانه کانی رش، ۲۵ کیلومتر از محل اتصال زرینه رودو سیمینه رود به پیکره دریاچه ارومیه و ۱.۸ کیلومتر دایک گذاری منتهی الیه سیمینه رود را  از جمله اهم اقدامات ستاد احیا در لایروبی رودخانه‌ها بوده است.

سرخوش همچنین از لایروبی بیش از ۳۰۰ کیلومتر انهار حوضه آبریز دریاچه ارومیه خبرداد.

وی ادامه داد: ستاد احیای دریاچه ارومیه در کنار سایر دستگاه‌های اجرایی عزم جدی برای احیای نگین آبی آذربایجان‌ دارد و تمامی تلاش خود را به کار خواهد گرفت تا در لایروبی رودخانه‌ها نیز همچون سایر طرح‌های این ستاد هیچ کمبود اعتباری متوجه اتمام آن نشود.

سرخوش جلوگیری از پخش آب در مصب رودخانه، تسهیل در انتقال آب به پیکره اصلی دریاچه ارومیه، افزایش سرعت جریان آب ورودی به دریاچه و کاهش اتلاف و سطح تبخیر را از مهمترین تاثیرات لایروبی رودخانه‌ها در احیای دریاچه دانست.

وی همچنین با تاکید بر اینکه برخی از نقاط رودخانه‌ها در گذشته شیب منفی پیدا کرده بود، اظهار داشت: قبل از آغاز اقدامات ستاد احیای، بین برخی رودخانه‌ها با دریاچه ارومیه فاصله چند کیلومتری ایجاد شده بود که این موضوع نیز برطرف شد.

هرچند طرح‌های مهم انتقال آب به دریاچه ارومیه هنوز به بهره برداری نرسیده و این طرح‌های مهم تا پایان دولت با حضور رییس جمهوری افتتاح خواهند شد ولی قطع یقین با نیم نگاهی به هزینه ۱۵ هزار میلیارد ریالی دولت در بحث احیای دریاچه ارومیه و اقدامات انجام شده در این راستا، افزایش تراز حدود یک و نیم متری نگین آبی آذربایجان نسبت به کمترین تراز ثبت شده برای آن با وجود کاهش چشمگیر  بارندگی‌ها به هیچ وجه اتفاقی نیست و نشان از توجه ویژه دولت به این موضوع زیست محیطی دارد.

دولت روحانی مصمم است تا پایان دولت کارنامه موفقی از احیای دریاچه ارومیه به مردم منطقه تقدیم کند و همواره خاطره خوبی از خود برای مردم آذربایجان بر جای بگذارد.

کمترین میزان آب دریاچه ارومیه در سال ۱۳۹۳ یعنی یک سال قبل از آغاز کار عملی ستاد احیای دریاچه ارومیه با ۵۰۰ میلیون مترمکعب آب به ثبت رسید که با نگاه بلند دولت تدبیر و امید هم اکنون میزان آب این دریاچه به بیش از هفت برابر افزایش داشته است.

با وجود این افزایش نسبی تراز، نمودار تغییرات ۳۰ ساله دریاچه ارومیه بر پایه داده‌های ماهواره‌ای نشان می‌دهد که این دریاچه هنوز با روزهای خوب خود فاصله زیادی دارد و افزایش بارش‌ها و استفاده بهینه از منابع آبی بر اساس سیاست‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه می‌تواند ضمن ادامه روند افزایش تراز آب این دریاچه، به احیای کامل آن بینجامد.

قبل از تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه تراز این حوزه آبی بسته سالانه به طور متوسط ۴۰ سانتی‌متر کاهش می‌یافت اما در سایه اقدامات دولت تدبیر و امید، روند خشک شدن آن متوقف شد.

هرچند تراز یک‌هزار و ۲۷۴ متر به عنوان ارتفاع اکولوژیک دریاچه ارومیه اعلام شده‌ است ولی این دریاچه در تراز یک‌هزار و ۲۷۲ متر هم شرایط مطلوب خواهد داشت.

دریاچه ارومیه در قالب طرح‌های ستاد احیا قرار است ظرف مدت ۱۰ سال /از ۱۳۹۴/ به تراز اکولوژیک خود برسد که حدود یک‌ونیم تا ۲ سال از برنامه عقب است؛ این دریاچه از اواسط دهه ۱۳۸۰ شروع به خشک شدن کرد و بنا بر آمار بین‌المللی تا سال ۲۰۱۵ میلادی حدود ۸۰ درصد از مساحت آن خشک شد./ایرنا