خشکسالی نفس تالاب‌ها را به شماره انداخت
4 خرداد 1400 ساعت 13:00
تالاب‌ها به عنوان یکی از شاهکارهای خلقت همواره مورد بی‌مهری قرار گرفته‌اند و بارش‌های کم سالیان اخیر بر وضعیت نگران‌کننده آنها دامن زده است. این اکوسیستم‌ها علاوه بر اینکه در حفظ تنوع زیستی منطقه نقش مهمی دارند، در بهبود معیشت جوامع محلی نیز مؤثر هستند.
به گزارش زیست آنلاین، پیوستگی و پویایی زنجیره اکوسیستم، بهبود کیفیت آب و خاک، پیشگیری از وقوع سیلاب‌ها، ایجاد امکان رونق اقتصادی جوامع محلی، کمک به توسعه کشاورزی و گردشگری مناطق بخشی از تأثیرات تالاب‌ها و دریاچه‌هایی است که طی سال‌ها به علت به هم آمیختن سوءمدیریت در بخش‌های مختلف و خشکسالی زمینه خشکیدن و فرسودن آنها را فراهم کرده‌ایم.
با وجود اینکه در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای این زیستگاه‌های ارزشمند انجام شده است اما هنوز هم نتوانسته آنها را به شکل کامل به چرخه حیات بازگرداند و جایگاه ارزشمند تالاب‌ها را به عنوان بستری مناسب برای فعالیت‌های حوزه کشاورزی و گردشگری و ایجاد مکانی امن برای گیاهان و جانوران فراهم کند.
تبعات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی ناشی از فرسایش و نابودی تالاب‌ها بیش از آنچه فکر می‌کنیم بر تنوع زیستی و اقلیمی منطقه تأثیر دارد و این تأثیرات از تعدیل اقلیم در منطقه تالاب‌ها، خدمات آن و کارکردهای تالاب پایدار قابل بحث است.
به گفته مدیرکل حفاظت محیط زیست استان همدان، موضوع تالاب‌ها به عنوان یکی از بوم سازگان‌های مهم طبیعی کشور مطرح و از اولویت‌های سازمان محیط زیست است چراکه حفاظت از این اکوسیستم بسیار اثربخش و اثرگذار است.
محسن جعفری‌نژادبسطامی می‌گوید: در کشور کنوانسیون بین‌المللی تالاب‌ها وجود دارد که در شهر رامسر برگزار شده و اهمیت جایگاه تالاب‌ها را بیشتر می‌کند بنابراین وظیفه داریم بیشترین هدف‌گذاری را برای حفاظت از آنها داشته باشیم.
وی ادامه می‌دهد: تالاب‌ها اکوسیستم‌های مهمی هستند که ظرفیت‌های مختلفی دارند همچنین محلی برای تنوع زیستی به ویژه پرندگان یا پرندگان آبزی هستند اما مهمترین اثر آنها در تغییر شرایط آب و هوای محیط یا اقلیمی است که در آن قرار دارند، نکته دوم اثراتی است که می‌توانند در طبیعت‌گردی، گردشگری و اشتغالزایی برای جوامع محلی داشته باشند.
جعفری‌نژادبسطامی خاطرنشان می‌کند: بسیاری از تالاب‌ها کارکردهایی مانند جلوگیری از سیلاب را دارند و به عنوان مرزهای ذخیره آب عمل می‌کنند و می‌توان برای ظرفیت‌های مهم اقتصادی از آنها استفاده کرد، علاوه بر این به عنوان محلی برای فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی برای جوامع محلی مهم هستند.
همه دستگاه‌ها باید برای حفاظت از تالاب‌ها پای کار باشند
وی توضیح می‌دهد: موضوع حفاظت از تنوع زیستی به ویژه پرندگان در تالاب‌ها یکی از مسائل مهم است و ضرورت دارد برای حفاظت از تالاب‌ها همه دستگاه‌ها و همچنین مردم پای کار باشند. امروزه کشور با بحران‌هایی مانند ریزگردها و فرسایش مواجه است و یکی از کانون‌های ریزگردها تالاب‌ها هستند و اگر در طول سالیان سال خشک شوند می‌توانند کانون عمده ریزگرد باشند همچنین ریزگردها می‌توانند روی جوامع محلی تأثیرات منفی داشته باشد و این نشان می‌دهد باید تلاش کنیم تالاب‌ها حفظ شوند.
این مقام مسئول درباره تالاب‌های استان همدان یادآور می‌شود: در این استان تالاب‌های طبیعی و مصنوعی زیادی وجود دارد که چم‌شور، پیرسلمان و آق‌گل از جمله تالاب‌های طبیعی هستند، تالاب‌های مصنوعی نیز بیشتر در قالب آب‌بندان‌ها مطرح می‌شوند که سد اکباتان و سد آبشینه از مهمترین آنها به شمار می‌روند.
جعفری‌نژادبسطامی اضافه می‌کند: آنچه در سازمان حفاظت محیط زیست همدان اهمیت بیشتری دارد و در اولویت است حفاظت و راهبری از اکوسیستم‌های طبیعی مانند سه تالاب طبیعی نامبرده است همچنین این سازمان در کنار دیگر سازمان‌ها حفاظت از تالاب‌های مصنوعی را نیز انجام می‌دهد.
آثاری از تالاب چم‌شور در استان مشاهده نمی‌شود
وی درباره آخرین وضعیت تالاب‌های طبیعی استان همدان اظهار می‌کند: متأسفانه تالاب چم‌شور طی سال‌های قبل آسیب‌های زیادی دیده که مهمترین علت آن خشکسالی است، این تالاب در حوزه آبخیزی قرار داشت و به بارندگی وابسته بود و در حال حاضر تقریباً آثاری از تالاب چم‌شور در استان مشاهده نمی‌شود البته در آب‌بندهایی که در بالادست این تالاب احداث شده، منابع آبی وجود دارد اما تغییر کاربری‌ها و خشکسالی‌ها باعث شد این تالاب از بین برود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان همدان ادامه می‌دهد: خوشبختانه با اقداماتی که طی سال‌های اخیر در تالاب پیرسلمان صورت گرفته در حال حاضر این تالاب یک تالاب آبدار است و وضعیت آبی خوبی دارد و تالابی پایدار محسوب می‌شود.
جعفری‌نژادبسطامی مطرح می‌کند: تالاب پیرسلمان در طول سال به ویژه فصول کشاورزی آبش کم می‌شود اما خشک نمی‌شود و توانسته به عنوان یک بوم‌سازمان پایدار مطرح باشد. این تالاب توانسته تنوع زیستی منطقه را حفظ و ظرفیت‌های خوبی در بحث طبیعت‌گردی و گردشگری ایجاد کند.
زباله تهدیدی برای تالاب پیرسلمان
وی شرح می‌دهد: به تبع این ظرفیت‌ها، تهدیدهایی مانند زباله به عنوان مسئله‌ای مهم در اطراف تالاب وجود دارد که تلاش می‌شود با همکاری نهادهای مسئول مانند شهرداری و میراث فرهنگی ساماندهی بهتری انجام شود که اگر چنانچه از ظرفیت طبیعت‌گردی منطقه استفاده شد، دچار مشکل نشویم.
جعفری‌نژادبسطامی خاطرنشان می‌کند: همچنین تلاش شده در این تالاب حفاظت از تنوع زیستی صورت گرفته و شکار غیرمجاز انجام نشود. در بحث برنامه‌های پاک‌سازی هم با کمک بخشداری و جوامع محلی اقدامات خوبی انجام شد اما همچنان این مسئله نیازمند فرهنگسازی، آموزش و ایجاد تأسیسات زیربنایی حداقلی برای این قضیه است.
به گفته این مقام مسئول، تالاب آق‌گل که مهمترین تالاب استان و در حاشیه دو استان همدان و مرکزی قرار دارد، تالاب بسیار ارزشمندی است و در صورت پایداری کارکردها و ظرفیت‌های خوب و چندگانه‌ای برای هر دو استان دارد.
وی اضافه می‌کند: این تالاب در گذشته به علت برخی ویژگی‌ها مثل نوع آبگیری، نوع مسیری که در آن قرار داشت و بهره‌مندی از منابع آبی رودخانه‌های غرب قره‌چای یا شراء و منابع آبهای جاری و بارش‌ها به عنوان تالاب فصلی مطرح بود.
جعفری‌نژادبسطامی تصریح می‌کند: در حال حاضر مسیرهای مختلفی که در گذشته از رودخانه قره‌چای و شراء به طور مستقیم وارد تالاب می‌شد را دیگر نداریم، به عبارتی اکوسیستم منطقه کاملاً دستکاری شده و آنچه امروز در این حوزه آبخیز می‌بینیم بیشتر به علت جریانات سیلابی یا آب‌هایی است که از طریق کانال‌های کشاورزی است و به طور موقت وارد تالاب می‌شود.
به عقیده این مقام مسئول، تالاب آق‌گل امروزه از منابع عمده آبی که می‌توانست بهره‌مند باشد و در وضعیت تالاب بسیار تأثیرگذار است، کمتر بهره می‌برد همچنین این تالاب چندین سال خشک بود اما با بارش‌های دو سال اخیر و زحمات مجموعه حفاظت محیط زیست استان و هدایت سیلاب جاری به سمت تالاب، نجات پیدا کرد.
وی مطرح می‌کند: دو سال گذشته تالاب آق‌گل جلوی بحران سیلاب را گرفت، آبدار شد و توانست شرایط پایداری خود را داشته باشد اما احیاء نشد چراکه برای اینکه بتوانیم بگوییم یک تالاب احیاء شده باید طی سالیان متمادی آن را به شرایط پایدار برسانیم.
جعفری‌نژادبسطامی ادامه می‌دهد: برای این تالاب پیگیری‌های زیادی صورت می‌گیرد و سعی می‌شود حق آبه پایداری برایش از منابع آبی به ویژه رودخانه قره‌چای بگیریم همچنین قنات‌ها و چاه‌هایی اطراف این تالاب وجود دارد و زمانی که سطح آبهای زیرزمینی بالا بود همه آب به تالاب می‌رفت و ظرفیت خوبی بود.
کشاورزی منطقه به ظرفیت تالاب آق‌گل آسیب زده است
به گفته مدیرکل حفاظت محیط زیست استان همدان، منابع آبی که در کشاورزی منطقه استفاده می‌شود یکی از دلایلی است که به ظرفیت تالاب آق‌گل آسیب زده و تالاب را به خشکی رسانده است. اطراف این تالاب زمین‌های سبز و کشاورزی خوبی دیده می‌شود که نشان می‌دهد منابع آبی در این منطقه وجود دارد اما به مسیرهای دیگری هدایت می‌شود و ضمن اینکه کشاورزی هم بسیار مهم است اما توسعه پایدار توسعه‌ای است که همه جوانب را درنظر بگیرد.
وی بیان می‌کند: تالاب آق‌گل در حوزه آبریز و توسعه پایدار دچار مشکل شده، این تالاب توانسته کشاورزی منطقه را احیاء کند اما خود با مشکلاتی مواجه شده است. سازمان حفاظت محیط زیست در چند ابعاد روی این موضوع کار کرده است، در گام اول طرحی با همکاری جوامع محلی و دستگاه‌های مسئول دو استان صورت گرفته تا به هدف‌گذاری مشترکی درباره اهمیت تالاب و حفظ آن برسیم.
جعفری‌نژادبسطامی با بیان اینکه طرح در مرحله نهایی شدن است، می‌گوید: به سر فصل مشترکی برای این امر رسیده‌ایم و ارزش‌های تالاب برای دو استان تعریف شده همچنین درباره این کار مهم با جوامع محلی دو استان صحبت شد تا همراهی و همکاری لازم انجام شود اما باز هم نیازمند پیگیری‌ها و فرهنگسازی بیشتر است.
حق آبه تالاب‌ها مشخص شود
وی با اشاره به اینکه همه تالاب‌ها به آب وابسته هستند، یادآور می‌شود: اگر آب را از تالاب حذف کنیم گودال بدون آب خواهد بود، مطالعات مختلفی طی سال‌های پیش صورت گرفته که حق آبه تالاب‌ها مشخص شود و در مورد تالاب آق‌گل هم این اتفاق صورت گرفته است؛ به عنوان نمونه در حال حاضر می‌دانیم این تالاب با چه میزان آب می‌تواند یک اکوسیستم احیاء شده باشد و این حق آبه از طرف وزارت نیرو به عنوان متولی ارائه شده است.
وی اضافه می‌کند: وزارت نیرو و شرکت آب منطقه‌ای باید در دو استان همدان و مرکزی برنامه‌ریزی برای هدایت آب تالاب داشته باشند و از همه ظرفیت‌ها استفاده کنند شاید لازم باشد از حق آبهای که برای کشاورزی منطقه از طریق چاه‌های غیرمجاز منطقه است، میزان برداشت پیش‌بینی شده را کنترل و کم کنند و به سمت تالاب هدایت شود.
جعفری‌نژادبسطامی ادامه می‌دهد: این کار می‌تواند از طریق کانال‌ها و منابع آبی که در رودخانه بالادست است و به سمت تالاب می‌رود، هدایت شود و منابع آبی منطقه باید مدیریت شده تا تالاب حفظ شود.
وی یکی از ارزش‌های مهم این تالاب را تنوع زیستی و به ویژه پرندگان می‌داند و می‌گوید: پرندگان آبزی به این منابع وابستگی زیادی دارند، در تالاب آق‌گل حدود ۵۰ گونه پرنده زیست می‌کنند و به ویژه در فصل مهاجرت پرندگان شکاری، خوتکا، پلیکان و فلامینگو و انواع اردک‌ها زیست دارند و این نشان می‌دهد تالاب آق‌گل اکوسیستم ارزشمندی است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان همدان اظهار می‌کند: براساس بررسی‌های صورت گرفته تالاب آق‌گل یک زیستگاه میانه برای پرندگانی است که در تالاب‌هایی مثل تالاب میقان در استان مرکزی یا تالاب‌های استان‌های همجوار ماندگار می‌شوند و نشان دهنده این است که اگر روند مهاجرت و پرواز پرندگان از این مسیر به هر علت حذف شود این پرندگان در مسیر بقای خود دچار مشکل خواهند شد.
زنگ خطر تالاب آق‌گل به صدا درآمده است
وی شرح می‌دهد: با توجه به بارش‌های بسیار کم امسال شاید به اینکه تالاب آق‌گل تا یک ماه دیگر آب داشته باشد، امیدوارانه نیست و این زنگ خطر و هشدار بسیار جدی برای این تالاب است. علاوه بر این بیشتر تالاب‌ها به ویژه تالاب‌هایی که اثرگذار هستند دچار بحرانند و باید چاره‌اندیشی عاجلی برای آنها صورت بگیرد چراکه با این فرآیند تالاب‌هایی مثل بختگان را از دست دادیم و تالاب ارومیه دچار مشکلات خاص شد.
جعفری‌نژادبسطامی با اشاره به اینکه در رابطه با این تالاب به تازگی دیداری با استاندار مرکزی داشتیم و پیگیر اخذ تفاهمنامه‌ای بین دو استان مرکزی و همدان هستیم، تأکید کرد: امیدواریم بتوانیم منابع آب را به سمت تالاب هدایت کنیم و تاکنون توانستیم چند کانال را پیش‌بینی کرده و به عنوان کار اجرایی انجام دادیم.
تالاب‌ها از خشکسالی صددرصد آسیب دیده‌اند
به اعتقاد این مقام مسئول، باید از منابع آب جاری اعم از چاه‌ها، قنات‌ها و رودخانه‌ها منابع آب پایداری را معرفی کنیم همچنین یکی از مهمترین اکوسیستم‌هایی که در خشکسالی صددرصد آسیب دیده‌اند و خواهند دید، تالاب‌ها هستند.
وی درباره ظرفیت گردشگری تالاب‌های همدان می‌گوید: تالاب‌های طبیعی و مصنوعی استان دارای ظرفیت‌های خوب گردشگری هستند و باید برای آن برنامه‌ریزی کنیم، از طرفی اعتقاد داریم طبیعت‌گردی باید صورت بگیرد و ضمن اینکه از طبیعت منطقه استفاده می‌کنیم به عنوان گردشگرانی که خود را وابسته به طبیعت می‌بینیم نباید ردپایی از خود در طبیعت باقی بگذاریم اما متأسفانه این فرآیند در کشور ضعیف دیده شده است.
جعفری‌نژادبسطامی مطرح می‌کند: در رابطه با استفاده از پتانسیل گردشگری در تالاب پیرسلمان اقداماتی صورت گرفته اما مورد تأیید سازمان حفاظت محیط زیست استان نیست، در این راستا از شهرداری درخواست کردیم طرحی با برنامه و چارچوب تهیه کنند که به عنوان دستکاری در طبیعت نباشد.
حضور گردشگر به پایداری تالاب کمک می‌کند
وی اضافه می‌کند: درباره تالاب آق‌گل اعتقاد داریم باید زیرساخت‌های گردشگری در فاصله مناسب از تالاب پیش‌بینی شود چراکه حضور گردشگر به پایداری تالاب کمک می‌کند و حضور افراد علاقمند می‌تواند باعث شود آب را همیشه در تالاب داشته باشیم، علاوه بر این ارتباط متقابل بین وجود طبیعت‌گرد و پایداری تالاب وجود دارد و یکی از اولویت‌ها در تالاب آق‌گل است و این مسئله به میراث هم ابلاغ شده است.
جعفری‌نژادبسطامی با بیان اینکه از تالاب‌ها به عنوان شاهدان طبیعی یاد می‌کنیم، ادامه می‌دهد: زمانی که تالاب‌ها بر اثر کمبود بارندگی خشک شوند قربانیان خشکسالی می‌شوند چراکه تالاب‌ها حق آبهای را می‌خواهند که هنوز اولویت نشده؛ مثلاً حق‌آبه‌های کشاورزی، شرب و صنعت داریم که متولیان زیادی دارند اما هنوز حق آبهای برای طبیعت، آیندگان و سلامت مردم به طور اجرایی عملیاتی نشده است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان همدان با تأکید بر اینکه یکی از مهمترین اکوسیستم‌هایی که بر اثر خشکسالی صددرصد آسیب دیده‌اند و خواهند دید تالاب‌ها هستند، اظهار می‌کند: با توجه به شرایط تالاب پیرسلمان احتمال نمی‌رود که به طور کامل خشک شود و تلاش می‌شود همیشه آب داشته باشد.
وی با اشاره به اینکه تالاب آق‌گل در گذشته هم به عنوان تالاب فصلی مطرح بوده و چند ماه خشک می‌شده است، تصریح می‌کند: با مطالعات انجام شده احتمال دارد که این تالاب در طول سال آب داشته باشد و مهم این است که حق آبه تالاب، به آن پرداخت شود همچنین به دنبال این هستیم که تالاب همیشه آب داشته باشد و پیش‌بینی شده اگر بارش نداشته باشیم تالاب حداکثر تا یک ماه آینده خشک شود.
جعفری‌نژادبسطامی در ادامه توضیح می‌دهد: خشکسالی متغیری است که به مسائلی مانند بارش و برداشت بیش از حد از منابع آبی و کشاورزی وابسته است. اگرچه در سال‌های گذشته اقدامات خوبی در این زمینه انجام شده اما کافی نبوده چراکه اگر کافی بود امروزه شرایط تالاب‌ها به این صورت نبود.
آب در اختیار سازمان حفاظت محیط زیست قرار بگیرد
وی با تأکید بر اینکه کشاورزی به عنوان یک تهدید برای تالاب‌هاست، می‌گوید: در بعضی مواقع سدسازی نه تنها کمکی نکرده بلکه تهدید هم است. باید متغیرهایی در دست سازمان حفاظت محیط زیست باشد؛ به عنوان نمونه متغیر ما آب است اما در اختیار سازمان حفاظت محیط زیست نیست و متولی دیگری دارد.
این مقام مسئول تأکید می‌کند: اگر بتوانیم مسئله را در یک‌جا مدیریت کنیم مشکل تالاب‌ها حل می‌شود، تا زمانی که برای آب منافع متغیری تعریف می‌شود امیدواری وجود ندارد و حتماً باید در بحث مدیریت آب به یک هدف‌گذاری مشترک برسیم تا بتوانیم این مراحل را پشت سر بگذاریم و امیدوار باشیم.
ارزش واقعی آب در کشور مشخص نشده است
جعفری‌نژادبسطامی با بیان اینکه تاکنون برای احیاء و حفظ تالاب‌ها کارهای زیادی باید انجام می‌شده که نشده است، اظهار می‌کند: در کشور برای منابع مختلف ارزش‌گذاری می‌کنیم اما برای منابعی مثل آب، خاک و هوا به معنای واقعی خود این اتفاق نیفتاده است در حالیکه اگر ارزش واقعی آب مشخص می‌شد امروزه با این حد عدم بهره‌وری روبرو نبودیم و مصرف بی رویه آب در کشور دیده نمی‌شد.
وی با اشاره به اینکه میانگین مصرف آب شرب در کشور دو برابر کشورهای پیشرفته است، خاطرنشان می‌کند: ایران کشور کم بارانی است و سابقه کشور نشان می‌دهد پیشینیان برای مدیریت آب قنات می‌زدند اما این مسیر از بین رفته و زدن سدها متداول شده است، به عبارتی وقتی آب را از زیرزمین به سطح زمین می‌آوریم برداشت و تبخیرش بیشتر خواهد شد و آب در اختیار واقعی قرار نمی‌گیرد و مدیریت منابع آب مسیر غلطی را طی می‌کند.
در مناطقی از کشور به آبهای فسیلی رسیده‌ایم
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان همدان با بیان اینکه کشاورزان هر چه قدر خواسته‌اند از آب استفاده کرده‌اند، ادامه می‌دهد: فرونشست‌هایی که امروز می‌بینیم به علت مصرف بی‌رویه منابع آبهای زیرزمینی است، در مناطقی از کشور به آبهای فسیلی رسیده‌ایم و این خطر واقعی برای آیندگان است. تفکر ما در رابطه با آب اشتباه و برنامه‌ریزی‌مان غلط است و تک‌تک شهروندان در استفاده بی‌رویه از آب مقصر هستند./ایسنا
کد مطلب: 84476