باتری وسیله‌ای متشکل از یک یا چند سلول الکتروشیمیایی با اتصالات خارجی است که برای تامین انرژی دستگاه‌های الکتریکی مانند چراغ‌قوه، تلفن‌های همراه و خودروهای برقی استفاده می‌شود با این وجود باتری‌ها حاوی مواد سمی و فلزات سنگینی هستند که می‌توانند محیط زیست را آلوده کند.

به گزارش زیست آنلاین، سرعت فزاینده تولید پسماندهای جامد از تجهیزات الکترونیکی و الکتریکی مستعمل، موجب نگرانی‌های محیط زیستی شده است. وسایل الکترونیکی اگر چه کیفیت زندگی ما را به میزان زیادی افزایش می‌دهند اما نوع جدیدی از پسماند را نیز ایجاد می‌کند که رشد آن سه برابر بیشتر از پسماندهای خانگی و به مراتب سمی‌تر و خطرناک‌تر از آن است.

پسماندهای الکترونیکی به‌طور کلی شامل باتری‌ها به‌خصوص باتری‌های قابل شارژ، رایانه‌ها، گوشی‌های تلفن از رده خارج شده، مانیتورها و تجهیزات رایانه‌ای، تلویزیون، ویدیو، ماکروویو و دیگر لوازم الکترونیکی می‌شود که به دلیل وجود فلزات سنگین در این پسماندها و موادی از قبیل پلاستیک، سرب، آلومینیوم، طلا، نقره و فلزات سنگینی همچون جیوه، کادمیوم و آرسنیک بسیار خطر آفرین هستند.

در هر سال بیش از ۱۵ میلیارد باتری معادل با ۱۸۰ هزار تن در سراسر جهان خریداری می‌شود. باتری‌های قلمی شامل موادی از جمله منگنز، گرافیت و روی هستند اما باتری‌های قابل شارژ برای محیط زیست آسیب کمتری به‌همراه دارند چراکه تعداد باتری و ضایعات کمتری تولید می‌کنند. از این رو توصیه می‌شود به‌جای باتری‌های یکبار مصرف از باتری‌های قابل شارژ استفاده شود.

بازیافت باتری در کمک به محیط زیست، تولید محصولات جدید، تولید انرژی مجدد، حفظ منابع طبیعی و ورود مواد کمتر به محل‌های دفن زباله اهمیت زیادی دارد. از انواع باتری‌های قابل بازیافت می‌توان به باتری لیتیوم، باتری روی-کربن، باتری آلکالاین (قلیایی)  و باتری نیکل متال هیدرید یا همان باتری‌های قابل شارژ اشاره کرد.

وجود فلزات سنگین در بین پسماندهای الکترونیکی و الکتریکی موجب نگرانی است چراکه به علت گازهای متصاعد شده از پسماندهای دفن شده و نشت در آب‌های زیرزمینی، محیط زیست را آلوده و فضای زیادی را جهت دفن اشغال می‌کنند. از این رو بازیافت پسماندهای الکترونیکی علاوه‌بر منافع زیست محیطی، منافع اقتصادی و اجتماعی زیادی به‌همراه خواهد داشت.

باتری برای سلامت انسان‌ها چه خطراتی دارد؟ لیتیوم موجود در باتری‌های گوشی‌های هوشمند، تبلت‌ها و ماشین‌های برقی ممکن است به آلودگی آب لوله‌کشی منجر شود. کارشناسان می‌گویند آب آشامیدنی شامل مقدار ناچیزی از لیتیوم است چرا که این ماده معدنی به‌طور طبیعی در پوسته زمین و خاک وجود دارد اما در سال‌های اخیر حتی با وجود افزایش موارد مصرف باتری‌های لیتیوم، در تحقیقات انجام شده تصویر روشنی از تاثیر تولید و دفع این محصولات و افزایش سطح لیتیوم در آب آشامیدنی ارائه نشده است.

سازمان ملل متحد سال گذشته نیز  از بحران آلودگی سرب در جهان و ۸۰۰ میلیون کودکِ در معرض خطر مسمومیت ناشی از این نوع آلودگی آب و هوایی خبر داد. در بخشی از این گزارش سازمان ملل متحد آمده بود که یکی از منابع برجسته تولید سرب، سم باتری‌های غیرقابل بازیافت و یا ضعیف باتری ماشین است.

اثرات مخرب باتری بر محیط زیست تنها به باتری‌های قلمی، باتری تلفن‌های همراه و سایر دستگاه‌های اکترونیک شخصی و خانگی محدود نمی‌شود.  به گفته مشهود مشهودی - کارشناس ارشد مهندسی انرژی-  نیروگاه‌های تجدیدپذیر نیز معضلات محیط زیستی خود را دارند و به‌عنوان مثال نیروگاه‌های فتوولتائیک (پنل‌های خورشیدی) در تولید برق غیرپیوسته عمل می‌کنند چراکه در روز می‌توانند انرژی تولید کنند اما در شب تولیدی ندارند همچنین به‌صورت فصلی و با تغییر میزان تابش نور خورشید نیز میزان تولید برق این نیروگاه‌ها تغییر می‌کند بنابراین این نیروگاه‌ها به سیستم های ذخیره‌سازی انرژی نیاز دارند این در حالیست که در این سیستم‌های ذخیره‌سازی انرژی از باتری‌هایی استفاده می‌شود که عمدتا بین ۵ تا ۱۰ سال عمر می‌کنند و نیاز به تعویض دارند، همچنین فلزات موجود در این باتری‌ها امکان دارد نشت کنند و باعث آلودگی آب و خاک شوند.

باتری‌ها را چه باید کرد؟ فاطمه اکبرپور- رییس اداره محیط زیست انسانی استان تهران - درباره تبعات دفن یا سوزاندن این نوع ‌پسماندها از جمله باتری می‌گوید که چنین اقداماتی باعث ورود عناصر سنگین به آب‌های زیرزمینی و گازهای سمی به هوا می‌شود. از این رو در دنیا به لزوم تفکیک این پسماند از دیگر پسماندها اهمیت جدی داده می‌شود اما متاسفانه مشکلات متعدد در تفکیک و بازیافت پسماندهای خطرناک در ‌ایران وجود دارد.

او در مورد جمع آوری این لوازم مستعمل پیشنهاد کرد که از پتانسیل استارت آپ‌ها، مجموعه‌های دانش‌بنیان و اپلیکیشن‌ها در جهت هوشمند سازی جمع‌آوری و دفع پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی نیز بهره‌برداری شود.  

این در حالیست که در دیگر کشورها، سازندگان انواع باتری و لوازم الکترونیکی خود مسوولیت جمع‌آوری آن را نیز برعهده می‌گیرند. اکبرپور نیز ضمن تاکید بر لزوم افزایش مسئولیت اجتماعی تولیدکنندگان وسایل الکترونیکی تصریح کرده بود: مسئولیت اجتماعی تولید کنندگان این وسایل باید به‌گونه‌ای که امکان جمع‌آوری این تجهیزات توسط تولید کنندگان پس از مصرف کالای مورد نظر وجود داشته باشد تا بهتر و سریع تر وارد فرآیند استفاده مجدد یا بازیافت شوند.

یکی از محل‌هایی که ‌پسماندهای شهر تهران ‌پیش از انتقال به مقصد نهایی یعنی مجتمع دفع و ‌پردازش آرادکوه، تفکیک می‌شوند ایستگاه‌های میانی است که در هر منطقه وجود دارد. سعید احمری -معاون پایش اداره کل محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران- ضمن تاکید بر لزوم تفکیک ‌پسماند در مبدا توسط شهروندان گفت: براساس آمار و نیاز هر منطقه ‌در طرح جامع مدیریت ‌پسماند، ایستگاه‌های میانی انتقال پسماند ‌پیش‌بینی و در نظر گرفته شده‌ است و بخشی از تفکیک زباله در این ایستگاه‌های میانی انجام می‌شود تا هم میزان ‌پسماند و هم شیرابه ورودی به مجتمع دفع و ‌پردازش آرادکوه کاهش ‌پیدا کند.

او همچنین اظهار کرد: به‌ دنبال انجام توافقاتی با سازمان حفاظت محیط زیست برای افزایش تعداد این ایستگاه‌های میانی هستیم چراکه برای احداث یا نگهداشت آن‌ها نیاز به مجوز این سازمان است. شهرداری نیز لازم است شرایط سکونتگاهی اطراف این ایستگاه‌ها را رعایت کند تا برای مردم منطقه مخاطره ایجاد نشود.

۲۸ غرفه طرح الکتروکاپ جهت تحویل پسماندهای الکترونیکی در ۲۲ منطقه تهران وجود دارد که شهروندان می‌توانند برخی ‌پسماندهای الکترونیکی خود از جمله باتری و باتری موبایل را به این غرفه‌ها تحویل دهند تا از فعالیت عوامل غیرمجاز تفکیک پسماند و دفن این نوع زباله جلوگیری شود و این ‌پسماندها وارد فرایند بازیافت شوند.

با توجه به تولید میزان قابل توجه پسماندهای الکترونیکی در کشور انتظار هم می‌رود برنامه‌ریزی‌های لازم برای حمایت و گسترش صنایع بازیافت به‌ویژه بازیافت پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی در جهت توسعه پایدار صورت پذیرد./ وبسایت سازمان مدیریت ‌پسماند شهرداری تهران