وضعیت حوضه‌های آبریز کشور خوب نیست، حوضه شرقی که استان سیستان وبلوچستان را شامل می‌شود ۳۶ درصد کاهش بارندگی نسبت به میانگین بلندمدت داشتیه در حوضه‌هایی که کلانشهرهایی مانند تهران، کرج، اصفهان،‌قم و قزوین واقع شده‌اند نیز ۳۶ درصد کمبود بارندگی گزارش شده، این یعنی کم‌آبی بیداد می‌کند.

به گزارش زیست آنلاین، حتما بارها و بارها دیده اید که فردی شیلنگ آب به دست در حال شستن کوچه و خیابان است، فرد به هوای نظافت ساختمان از آب به عنوان جارو استفاده می کند، در واقع کارگرانی که اقدام به نظافت ساختمان ها می کنند بدون توجه به شرایط کم آبی، این مایه حیات را هدر می دهند، شاید در ساختمان شما هم اینگونه باشد! این وظیفه ماست که به آنها یادآوری کنیم آب کم است آن را هدر ندهید.

کم آبی در ایران معضلی است که از روزگاران کهن گریبان کشور را گرفته، از این رو ایرانیان خود را با این شرایط هماهنگ کردند و به این ترتیب از سال های خشک و کم باران جان سالم به در بردند و با همین شرایط تمدن های بزرگی را شکل دادند اما امروزه و در دنیای پیشرفته امروزی، گویی دیگر انسان از پس این مشکل بر نمی آید که می تواند عوامل متعددی داشته باشد از جمله سوء مدیریت و درست مصرف نکردن از منابع آبی، چون با افزایش جمعیت نیاز به مواد غذایی نیز بیشتر شد، از این رو زمین های زیادی به مزارع کشاورزی و باغات مختلف تبدیل شد که همه آنها برای بارور شدن به آب نیاز داشتند از همان جا بود که ناقوس مرگ منابع آبی کشور به صدا در آمد و اکنون دیگر نفس های آخر را می کشد.

از طرفی هم حدود دو سالی است که با شیوع ویروس کرونا مواجه هستیم که پزشکان و متخصصان امر یکی از راه های جلوگیری از ابتلا به این بیماری را شستن دست ها آنهم به مدت حداقل ۲۰ ثانیه می دانند از آنجا که ما ایرانیان هنگام شستن دست عادت به بستن شیر آب نداریم، از این رو حجم زیادی از آب هم از این طریق هدر می رود به طوری که بر اساس اعلام سازمان های مرتبط؛ شیوع بیماری کرونا باعث تغییر الگوی مصرف آب خانوارها شده و میزان مصرف آب شرب در کشور را ۳۵ درصد افزایش داده که این رقم در تهران بین ۱۰ تا ۱۲ درصد است.

این در حالیست که متوسط بارندگی در جهان حدود ۸۶۰ میلیمتر است در حالی که متوسط درازمدت این رقم در ایران ۲۵۰ میلیمتر است، این یعنی که میزان منابع آبی ما محدود است پس باید مراقب مصرف آب خود باشیم.

جالب است بدانید که متوسط مصرف جهانی آب ۱۵۰ لیتر است اما در ایران این سرانه مصرف تقریبا دو برابر است در حالیکه متوسط بارندگی ما بسیار کمتر از سرانه جهانی است؛ کشورهای اتحادیه اروپا به طور متوسط چند برابر ایران آب قابل استحصال در اختیار دارند اما هیچ کدام از آنها چنین رقمی مصرف نمی‌کنند. در میان کشورهای اروپایی، سوئد با ۲۰۲ لیتر و لهستان با ۹۸ لیتر، به ترتیب بیشترین و کمترین سرانه مصرف آب را دارند.

حال در کنار این مسائل کمبود بارندگی و خشکسالی دو دهه گذشته در کشور را هم اضافه کنید، سال به سال از میزان بارندگی ها کاسته می شود، آخرین آماری که شرکت مدیریت منابع آب ایران منتشر کرده تا اول خرداد ماه ۱۴۰۰ میزان بارندگی هایی که اتفاق افتاده ۳۶ درصد کمتر از میانگین ۵۲ ساله بوده است که بدترین وضعیت را حوضه آبخیز بخش شرقی دارد که در تقسیم بندی وزارت نیرو به آن مرز شرقی می گویند که حدود ۵۵ درصد نسبت به میانگین بلند مدت کمتر بوده و بهترین وضعیت را حوضه آبریز دریاچه ارومیه دارد که میزان ریزش های آسمانی آن فقط ۷ درصد کمتر از میانگین بلند مدت است.

همه این شرایط به ما می گوید که دیگر وقتمان برای تلف کردن آب تمام شده و نباید از آب به عنوان جارو استفاده کنیم؛ اگر به همین روال پیش رویم تا چند سال آینده بخش زیادی از کشور به بیابان تبدیل می شود و تمدن چندین هزار ساله ایرانیان از بین می رود

محمد درویش رییس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی سازمان علمی، تربیتی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) گفت: ایران کشوری با اقلیم خشک است بنابراین همیشه منابع آبی در آن محدوده بوده اما اجداد ما چگونه توانستند با این شرایط طی قرن ها دوام بیاورند و این تمدن غنی را حفظ کنند که به درک آنان از شرایط و استفاده بهینه از منابع موجود بر می گردد که فناوری قنات یکی از آنها است.

وی درباره اینکه چرا این فناوری به فراموشی سپرده شده توضیح داد: به توان مهندسی خود مغرور شدیم و گفتیم که چه نیازی است که فقط اکتفا کنیم به استحصال سالانه ۲۰ میلیارد متر مکعب آب از طریق شبکه قنات ها و چرا نرویم سراغ اینکه با موتورپمپ ها آب بیشتری را از سفره های آب زیریزمینی خارج کنیم؛ چرا نرویم سراغ سدسازی ها و آب بیشتری را در بالادست ذخیره کنیم؛ چرا نرویم سراغ انتقال آب و از این حوضه به آن حوضه آب را ببریم، در واقع به جای اینکه از قانون طبیعت پیروی کنیم در برابر این قوانین قد علم کردیم.

درویش اظهار داشت: وقتی مدیریت بدون فهم بوم شناختی پیش رود به مرور مشکلات زیادی پیش می آید، در ۱۴ سال گذشته ۷۴ میلیارد متر مکعب بیشتر از چیزی که باید از سفره های آب زیرزمینی برداشت می کردیم آب بیرون کشیدیم، یعنی ۷۴ میلیارد متر مکعب تراز منفی ایجاد کردیم و این هیچ سنخیتی با میزان سفره های آب زیر زمینی ما ندارد، به بهانه تولید بیشتر در بخش کشاورزی این کار را کردیم اما کشاورزی ما یکی از هدر دهنده ترین بخش ها نه فقط در کشور ما بلکه در دنیاست یعنی ما نتوانستیم در این حوزه خوب عمل کنیم.

عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع ادامه داد: آخرین آماری که شرکت مدیریت منابع آب ایران منتشر کرد تا اول خرداد ماه ۱۴۰۰، میزان بارندگی هایی که اتفاق افتاده ۳۶ درصد کمتر از میانگین ۵۲ ساله بود که بدترین وضعیت را حوضه آبخیز بخش شرقی دارد که در تقسیم بندی وزارت نیرو به آن مرز شرقی می گویند و بهترین وضعیت را حوضه آبریز دریاچه ارومیه دارد که میزان ریزش های آسمانی آن فقط هفت درصد کمتر از میانگین بلند مدت است، اما در حوضه شرقی ۵۵ درصد میزان ریزش های آسمانی کمتر از میانگین بلند مدت بود که بدترین وضعیت کشور اکنون در آن منطقه است که استان سیستان و بلوچستان در این حوضه قرار می گیرد.

وی ادامه داد:‌ وضعیت حوضه ای که بیشتر کلانشهرهای کشور مانند تهران، کرج، اصفهان، قم و قزوین در آن واقع شده اند، شبیه میانگین کشوری است یعنی منفی ۳۶ درصد با کمبود بارندگی در آن حوضه روبرو هستیم، بالاترین میزان بارندگی که اتفاق افتاده در شهرستان انزلی است که ۶۶۰ میلیمتر بوده و کمترین میزان بارندگی در بندرعباس با ۲۲ میلیمتر گزارش شده است.

درویش با بیان اینکه این وضعیت کشور است، اظهار داشت: البته سال های به مراتب وخیم تر از امسال را هم تجربه کردیم و توانستیم جان سالم به در ببریم اکنون هم این امکان وجود دارد، با توجه به اینکه همه نیاز آب شرب کشور حدود هشت میلیارد متر مکعب است این میزان تقریبا یعنی همان هشت درصد آب قابل استحصال کشور، بنابراین اگر مدیریت درستی وجود داشته باشد قاعدتا نباید مشکلی به نام کمبود آب شرب داشته باشیم، فقط کافی است برخی اقدامات موثر انجام شود مثلا به کشاورزان اعلام شود که کشت دوم نداشته باشند، کشت های پرمصرف متوقف شود و اگر چیزی حدود ۳۰ درصد از حقابه بخش کشاورزی کم شود بقیه بخش های کشور می توانند به راحتی این دوره را پشت سر بگذارند.

وی تاکید کرد: مساله این است که وزارت نیرو بین کاربران خود سرمایه اجتماعی و اعتماد ایجاد نکرده تا در چنین روزهایی بتواند از این ظرفیت استفاده کند، در واقع مردم می بیند چه ترسالی باشد چه خشکسالی چه زمستان باشد چه تابستان باشد با کمبود انرژی، برق و آب روبرو هستیم یعنی اینطور به نظر می رسد که خیلی هم به شرایط ربط ندارد.

رییس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت یونسکو گفت: مثلا در زمستان خاموشی ها بود چون می گفتند مجبوریم مازوت مصرف کنیم اما به خاطر آلودگی مصرف نمی کنیم پس خاموشی داریم، اکنون می گویند سدها آب ندارند در نتیجه نمی توانند نیروی برقابی تولید کنند در حالی که سدها کلا ۱۰ تا ۱۲ درصد برق کشور را تامین می کردند و مهمتر از همه اینکه چرا نرفتیم به سمت استحصال انرژی های خورشیدی و بادی که در چنین شرایطی با مشکل روبرو نباشیم در حالی که از برنامه ۵ ساله چهارم دولت موظف بود سالانه ۵ هزار مگاوات برق تولید کند که اگر عملی می شد الان می توانستیم ۱۵ هزار مگاوات برق از طریق انرژی خورشیدی و بادی داشته باشیم.

وی تاکید کرد: اگر به تکالیف برنامه های پنج ساله عمل می کردیم اکنون دیگر کشور اینقدر محتاج این نبود که اگر بارندگی نشود تامین برق کم شود و یا خاموشی اینگونه کشور را دچار عذاب کند و یا اینکه از مردم بخواهند بخشی از آب مورد نیاز خود را صرف تولید انرژی در نیروگاه های حرارتی که یکی از پرمصرف ترین صنایع است بشود این یک پارادوکس جدی در کشور است که ۳۰۰ روز آفتابی داریم اما چرا باید فقط از نیروگاه های حرارتی برق تولید کنیم و چرا نمی رویم سراغ مزیت اصلی کشور که انرژی خورشیدی و بادی است.

وی اظهارداشت: اکنون در کشور زیر یک درصد از انرژی ها تجدید پذیر تولید می شود که عمدتا انرژی بادی از طریق نیروگاه های منجیل و بینالود است که تامین می شود و خیلی عقب تر از برنامه های پنج ساله و تعهدات آن هستیم.

درویش تصریح کرد: در واقع مردم خیلی تحت تاثیر رفتارها، مقررات و آیین نامه های دولتی رفتار می کنند، یکی از سوالات رایج مردم این است که اگر واقعا با کمبود آب روبرو هستیم چرا همچنان ۳۰ درصد آب در شبکه های لوله کشی شهری باید هدر رود؟ چرا هیچ تلاشی برای مرمت این لوله ها صورت نمی گیرد، چرا به ساخت تصفیه خانه ها سرعت داده نمی شود ؟‌چرا سیستم بازچرخانی آب ما تا این حد کند است؟ چرا سالانه بیش از ۳۰ میلیارد متر مکعب آب در قالب پساب یا آب خاکستری ( آب ماشین ظرفشویی، شست و شوی میوه ) از دست می رود که علاوه بر آن کیفیت منابع زیرزمینی و آبهای سطحی ما را آلوده می کند، اگر واقعا با کمبود آب روبرو هستیم چرا همچنان بالاترین میزان ضایعات بخش کشاورزی در ایران است که ۳۰ درصد است یعنی ۶ برابر استاندارد جهانی، با این هدررفت یعنی ۲۶ میلیارد متر مکعب از آبی که به بخش کشاورزی اختصاص می دهیم از بین می رود که در این میان نداشتن سردخانه به اندازه کافی ، کمبود سیلو، روش های نادرست بشته بندی و حمل و نقل صحیح هم نقش دارند و این یعنی اینکه نیمی از ظرفیت سدهای کشور هدر می رود.

وی افزود: دولت می تواند با وضع قوانینی که به نفع محیط زیست مردم و نحوه مصرف صحیح است ترغیب کند؛ مثلا شهرداری ها شرط پایان کار ساختمان ها را می توانند نصب کنتورهای جداگانه آب برای هر واحد تعیین کنند مانند کنتور گاز که هر خانواده ای مسوول میزان مصرف خودش است اما آب اینطور نیست یک کنتور مثلا برای ۲۰ خانواده است و مبلغ را هم تقسیم بر تعداد می کنند حال اگر در این شرایط یک خانواده رعایت نکند مثلا همسایه کناری هم رعایت نمی کند چون می گوید صرفه جویی من فایده ای ندارد، اینها نکاتی است که اگر دولت رعایت کند مردم هم به صورت خودکار در مصرف آب صرفه جویی خواهند کرد.

درویش درباره اینکه برخی ادعا می کنند که کشور از هشت سال پیش وارد یک دوره خشکسالی ۳۰ ساله شده، گفت: اینکه گفته شده کشور از هشت سال پیش وارد یک دوره خشکسالی ۳۰ ساله شد درست نیست، اول می گفتند که کشور وارد دوره خشکسالی ۳۰ ساله شده اما ما دو سال ترسالی داشتیم یا در حوضه آبخیز دریاچه ارومیه سه سال ترسالی داشتیم، کلا در کشوری مانند ایران که در مناطق خشک قراردارد دوره های خشکسالی یا ترسالی قابل پیش بینی نیست.