سرعت فراینده تولید پسماندهای جامد از تجهیزات الکترونیک و الکتریکی مستعمل، موجب افزایش نگرانی‌های محیط زیستی شده است. وسایل الکترونیک اگر چه کیفیت زندگی ما را به میزان زیادی بالا می‌برد اما نوع جدیدی از پسماند را نیز ایجاد می‌کند که رشد آن سه برابر بیشتر از پسماندهای خانگی و به مراتب سمی‌تر و خطرناک تر از آن است.

به گزارش زیست آنلاین، گرچه امروزه لوازم الکترونیک در زندگی بشر نقش ‌پررنگی دارند اما از آثار این ‌پسماند و ضایعات این نوع وسایل نمی‌توان غافل ماند. در زیر به ۱۷ نکته درباره ‌پسماندهای الکترونیک به‌ویژه باتری اشاره شده است:

* پسماندهای الکترونیک شامل باتری‌ها به‌خصوص باتری‌های قابل شارژ، رایانه‌ها، گوشی‌های تلفن از رده خارج شده، مانیتورها و تجهیزات رایانه‌ای، تلویزیون، ویدیو، ماکروویو و دیگر لوازم الکترونیک است که به دلیل وجود فلزات سنگین در این پسماندها و موادی از قبیل پلاستیک، سرب، آلومینیوم، طلا، نقره و فلزات سنگینی همچون جیوه، کادمیوم و آرسنیک بسیار خطر آفرین هستند. ‌

* با توجه به وجود مقادیر زیادی از فلزات نظیر مس، فولاد، آلومینیوم، سرب و انواع دیگر فلزات گرانبها نظیر طلا و نقره در ساختار انواع مختلف وسایل الکتریکی و الکترونیک موجود، بسیاری از صنعتگران به سوی بازیافت این نوع پسماندها ترغیب می‌شوند، به طوری‌که مقدار طلای موجود در این نوع پسماندها به‌طور متوسط ۱۵ تا ۲۰ برابر بیشتر از طلای موجود در کانه معدنی طلا است. از این رو به دلیل ارزش بسیار بالایی که این نوع پسماندها دارند در دنیا آن‌ها را معادن رو زمینی می‌نامند.

* وجود فلزات سنگین در بین پسماندهای الکترونیک و الکتریکی موجب نگرانی است چراکه به علت گازهای متصاعد شده از پسماندهای دفن شده و نشت در آب‌های زیرزمینی، محیط زیست را آلوده و فضای زیادی را جهت دفن اشغال می‌کنند. از این رو بازیافت پسماندهای الکترونیک علاوه‌بر منافع زیست‌محیطی، منافع اقتصادی و اجتماعی زیادی به‌همراه خواهد داشت.

* دفن یا سوزاندن پسماندهای الکتریکی و الکترونیک باعث ورود عناصر سنگین به آب‌های زیرزمینی و گازهای سمی به هوا می‌شود. از این رو در دنیا به لزوم تفکیک این پسماند از دیگر پسماندها اهمیت جدی داده می‌شود اما متاسفانه مشکلات متعدد در تفکیک و بازیافت پسماندهای خطرناک در ‌ایران وجود دارد.

* طبق تحقیقات انجام ‌شده، کشور ایران بزرگ‌ترین بازار مصرف قطعات رایانه را در منطقه دارد اما به دلیل نبود فرهنگ بازیافت، وجود ‌پسماند الکترونیک خطر بزرگی برای محیط‌ زیست محسوب می‌شود. ‌پسماندهای ناشی از قطعات رایانه‌ای و دستگاه‌های الکترونیک با توجه به خطرهایی که دارند باید به‌صورت جداگانه و با روش‌های علمی حمل سپس دفع و بازیافت شود تا مانع از اثرات مخرب بر محیط‌ زیست و انسان‌ها شود.

* روند روبه رشد این پسماندها به علت عمر کم این وسایل ( ۲ تا ۵ سال)، خطرات بالقوه‌ای که در این پسماندها و مشکلاتی که در دفن آن‌ها وجود دارد و تمایلی که برای بازیافت مواد گرانبهای به کار رفته در این محصولات وجود دارد، از عواملی هستند که بر اهمیت توجه به ‌پسماندهای الکترونیک و الکتریکی افزوده است.

* به دلیل اهمیت بازیافت پسماندهای الکترونیک، برخی از شرکت‌های بزرگ دنیا، محصولات خود را بازیافت می‌کنند. با توجه به میزان تولید این نوع پسماندها، بازیابی آن‌ها علاوه بر مزیت‌های زیست‌محیطی، مزیت‌هایی نظیر سوددهی اقتصادی، بازیابی فلزات گرانبها و اشتغال‌زایی را به همراه خواهد داشت.

* رشد سریع فناوری و تغییرات در محصولات به همراه کاهش طول عمر این نوع لوازم مصرفی باعث شده است که در ایران نیز بازیافت این نوع پسماندها به عنوان یکی از دغدغه‌های کشور مطرح باشد. بر اساس برآوردهای انجام گرفته، سرانه تولید پسماندهای الکتریکی و الکترونیک از ۰.۲۷ کیلوگرم در سال ۱۳۷۶ به حدود ۷ کیلوگرم در سال ۱۴۰۰ خواهد رسید.

* باتری نیز وسیله‌ای متشکل از یک یا چند سلول الکتروشیمیایی با اتصالات خارجی است که برای تامین انرژی دستگاه‌های الکتریکی مانند چراغ‌قوه، تلفن‌های همراه و خودروهای برقی استفاده می‌شود. با این وجود باتری‌ها حاوی مواد سمی و فلزات سنگینی هستند که می‌توانند محیط زیست را آلوده کند.

* در هر سال بیش از ۱۵ میلیارد باتری معادل با ۱۸۰ هزار تن در سراسر جهان خریداری می‌شود. باتری‌های قلمی شامل موادی از جمله منگنز، گرافیت و روی هستند اما باتری‌های قابل شارژ برای محیط زیست آسیب کمتری به‌همراه دارند چراکه تعداد باتری و ضایعات کمتری تولید می‌کنند. از این رو توصیه می‌شود به‌ جای باتری‌های یکبار مصرف از باتری‌های قابل شارژ استفاده شود.

* بازیافت باتری در کمک به محیط زیست، تولید محصولات جدید، تولید انرژی مجدد، حفظ منابع طبیعی و ورود مواد کمتر به محل‌های دفن زباله اهمیت زیادی دارد. از انواع باتری‌های قابل بازیافت می‌توان به باتری لیتیوم، باتری روی-کربن، باتری آلکالاین (قلیایی)  و باتری نیکل متال هیدرید یا همان باتری‌های قابل شارژ اشاره کرد.

* لیتیوم موجود در باتری‌های گوشی‌های هوشمند، تبلت‌ها و ماشین‌های برقی ممکن است به آلودگی آب لوله‌کشی منجر شود. کارشناسان می‌گویند آب آشامیدنی شامل مقدار ناچیزی از لیتیوم است چرا که این ماده معدنی به‌طور طبیعی در پوسته زمین و خاک وجود دارد اما در سال‌های اخیر حتی با وجود افزایش موارد مصرف باتری‌های لیتیوم، در تحقیقات انجام شده تصویر روشنی از تاثیر تولید و دفع این محصولات و افزایش سطح لیتیوم در آب آشامیدنی ارائه نشده است.

* سازمان ملل متحد سال گذشته نیز از بحران آلودگی سرب در جهان و ۸۰۰ میلیون کودکِ در معرض خطر مسمومیت ناشی از این نوع آلودگی آب و هوایی خبر داد. در بخشی از این گزارش سازمان ملل متحد آمده بود که یکی از منابع برجسته تولید سرب، سم باتری‌های غیرقابل بازیافت و یا ضعیف باتری ماشین است.

* نیروگاه‌های تجدیدپذیر نیز معضلات محیط زیستی خود را دارند و به‌عنوان مثال نیروگاه‌های فتوولتائیک (پنل‌های خورشیدی) در تولید برق غیرپیوسته عمل می‌کنند چراکه در روز می‌توانند انرژی تولید کنند اما در شب تولیدی ندارند همچنین به‌صورت فصلی و با تغییر میزان تابش نور خورشید نیز میزان تولید برق این نیروگاه‌ها تغییر می‌کند بنابراین این نیروگاه‌ها به سیستم های ذخیره‌سازی انرژی نیاز دارند این در حالیست که در این سیستم‌های ذخیره‌سازی انرژی از باتری‌هایی استفاده می‌شود که عمدتا بین ۵ تا ۱۰ سال عمر می‌کنند و نیاز به تعویض دارند همچنین فلزات موجود در این باتری‌ها امکان دارد نشت کنند و باعث آلودگی آب و خاک شوند.

* با توجه به تولید میزان قابل توجه پسماندهای الکترونیکی در کشور انتظار هم می‌رود برنامه‌ریزی‌های لازم برای حمایت و گسترش صنایع بازیافت به‌ویژه بازیافت پسماندهای برقی و الکترونیکی در راستای توسعه پایدار، توسعه اقتصاد غیر خطی و چرخشی و اقتصاد سبز صورت پذیرد تا به جای دفع غیر اصولی این پسماندها در داخل کشور و صادرات این پسماندها ضمن تبدیل تهدید به فرصت، از این معادن رو زمینی برای کارآفرینی و اشتغال با حفظ محیط زیست استفاده شود.

* به‌منظور کاهش ‌پسماندهای الکترونیکی بهتر است محصولات با کیفیت و با عمر بالاتر خریداری شوند و از لوازم و تجهیزات مرتبط با ذخیره اطلاعات چند بار مصرف مانند هارد، حافظه‌ها و فلش به جای لوح‌های فشرده و باتری‌های قابل شارژ به جای باتری‌های یکبار مصرف استفاده شود همچنین لازم است که از تجمل‌گرایی و مصرف گرایی ‌پرهیز شود و نسبت به استفاده یا واگذاری تجهیزات الکتریکی و الکترونیک تا زمانی که قابلیت استفاده یا واگذاری به افراد و مجموعه‌های دیگر برای استفاده دارند یا اقدام به جدا کردن قطعات قابل استفاده آن‌ها برای به کار بردن در تجهیزات و لوازم دیگر اقدام شود.

*  ۲۸ غرفه طرح الکتروکاپ جهت تحویل پسماندهای الکترونیکی در ۲۲ منطقه تهران وجود دارد که شهروندان می‌توانند برخی ‌پسماندهای الکترونیکی خود از جمله باتری و باتری موبایل را به این غرفه‌ها تحویل دهند تا از فعالیت عوامل غیرمجاز تفکیک پسماند و دفن این نوع زباله جلوگیری شود و این ‌پسماندها وارد فرایند بازیافت شوند./ وبسایت سازمان مدیریت ‌پسماند شهرداری تهران