«پتوی آلودگی تهران» به‌طور تقریبی روزها در ارتفاع ۱۰۰۰ متری و شب‌ها در ارتفاع ۱۲۰متری سطح زمین تشکیل می‌شود. اصطلاح پتوی آلودگی توضیحی ساده برای پدیده‌ای با نام «لایه اختلاط» در شهر تهران است که بر فراز آسمان پایتخت تشکیل می‌شود و با غلظت آلاینده‌های جوی ارتباط مستقیم دارد.

به گزارش زیست آنلاین، سولماز احدی - کارشناس واحد پایش شرکت کنترل کیفیت هوای تهران - می‌گوید: اگر در یک روز سرد از کوهستانی مجاور یک شهر بزرگ به آن نگاه کنیم، دیده می‌شود که آلودگی هوا  در زیر یک لایه روی شهر محبوس شده است. این لایه که در واقع محدوده آمیختن آلودگی‌ها است، به «لایه اختلاط» معروف است. ارتفاع لایه اختلاط یکی از مؤلفه‌های مهم در فراهم‌سازی وسعت پراکنش و انتشار آلاینده‌ها درراستای قائم جو است.

وی اضافه کرد: درواقع با افزایش ارتفاع این لایه فضای بیشتری برای تقلیل غلظت آلاینده‌ها فراهم می‌شود بنابراین بررسی این کمیت هواشناسی جهت تعیین عوامل مؤثر در تشدید یا تقلیل آلودگی هوا و نیز به‌منظور استفاده در مدل‌های پیش‌بینی کیفیت هوا و اطلاع‌رسانی به شهروندان نقش حائز اهمیتی را ایفا می‌کند.

این کارشناس شرکت کنترل کیفیت هوای تهران درباره تغییرات لایه اختلاط در شهر تهران اظهارکرد: ارتفاع این لایه در ساعات مختلف شبانه‌روز، ماه‌ها و فصول مختلف سال بسیار متغیر است. در طول شب به دلیل کاهش دما، عمق این لایه به کمترین مقدار می رسد و منجر به تجمع آلودگی در سطح زمین می‌شود و با طلوع خورشید و افزایش تدریجی دما در طول روز، بر ارتفاع این لایه افزوده و فضای لازم برای اختلاط آلاینده‌ها فراهم می‌شود.

وی ادامه داد: در حدود ساعات ۱۴ تا ۱۶ (متغیر در ماه‌های مختلف) ارتفاع این لایه به بیشینه مقدار خود می‌رسد و با کاهش شدت تابش نور خورشید روند نزولی ارتفاع این لایه آغاز می‌شود و تا طلوع خورشید در روز بعد ادامه می‌یابد بنابراین بیشترین نوسانات عمق این لایه در بازه زمانی روز رخ می‌دهد و عملاً با تاریکی هوا در طول شب، ارتفاع این لایه به حداقل مقدار خود می‌رسد.

این کارشناس شرکت کنترل کیفیت هوای تهران افزود: مطالعه انجام شده در شرکت کنترل کیفیت هوای تهران نشان می‌دهد ارتفاع این لایه به ترتیب در فصول تابستان، بهار، پاییز و زمستان از بیشترین به کمترین مقدار خود می‌رسد. در بازه دوساله بررسی شده میانگین عمق این لایه در شهر تهران طی کل ساعات شبانه‌روز حدود ۵۹۰ متر بوده و بیشینه ساعتی آن تا بیش از ۴۵۰۰ متر نیز رسیده است. از سوی دیگر اعداد کمتر از ۲۰ متر نیز در شرایط پایدار جوی برای این پارامتر ثبت شده است. میانگین ارتفاع لایه اختلاط طی ساعات روز در حدود ۱۰۰۰ متر و برای ساعات شب در حدود ۱۲۰ متر  بوده است.

احدی تصریح کرد: عمق لایه اختلاط در روزها و ماه‌های سرد نسبت به گرم کاهش قابل ‌ملاحظه‌ای را نشان می‌دهد که می‌تواند با شکل گیری شرایط سکون و پایداری جوی در ارتباط باشد. از سوی دیگر طلوع دیرتر خورشید در نیمه دوم سال باعث تأخیر در رشد ارتفاع آمیختگی جو می‌شود همچنین به دلیل کاهش شدت تابش نور خورشید رشد چندانی در عمق لایه اختلاط در ساعات میانه روز رخ نمی‌دهد و درنتیجه آلودگی تولیدی در لایه کم‌عمق مجاورت سطح زمین محبوس می‌شود بنابراین یکی از عواملی که باعث می‌شود در روزهای سرد سال بیشتر شاهد روزهای آلوده باشیم میتواند به همین خاطر باشد.

بر اساس گفته‌ این کارشناس شرکت کنترل کیفیت هوای تهران آنچه از این از اطلاعات برداشت می‌شود آن است که بایستی یک ارتباط معکوس و قوی بین غلظت آلاینده‌ها و ارتفاع لایه اختلاط برقرار باشد. هرچند این ارتباط در بسیاری از مواقع به‌ویژه در روزهای سرد سال و شرایط سکون جوی برقرار است، با این‌حال در برخی موارد مشاهده می‌شود در زمان افزایش سرعت باد حامل گرد و خاک به‌ویژه از منابع خارجی شهر، با افزایش ارتفاع لایه اختلاط روبرو هستیم بنابراین مطالعه این دو پارامتر باید با در نظر گرفتن سایر عوامل مؤثر از جمله جهت و منشأ وزش باد غالب، فشار هوا، رطوبت نسبی و ... صورت گیرد.

احدی در پایان تاکید کرد:‌ با توجه به تأثیر بسزای این فاکتور در الگوی تغییرات غلظت آلاینده‌ها همچنین تغییرات زیاد ارتفاع آن در ساعات مختلف شبانه‌روز و ماه‌های سال، لازم است در برنامه‌ریزی‌های استراتژیک مدیریت کنترل و کاهش آلودگی هوا، پتانسیل جو در اختلاط و تقلیل آلاینده‌ها در نظر گرفته شود تا حتی‌المقدور توزیع انتشار آلایندگی در ساعاتی انجام شود که امکان پراکنش آن در جو مهیا باشد./ شرکت کنترل کیفیت هوای تهران