زیست آنلاین:تحقق یک مدل کشت مناسب برای کشاورزی در ایران تنها منوط به افزایش بهره وری در مصرف آب نیست بلکه ضروری است در یک نگاه فرابخشی الگوهای مرتبط با مصرف مواد خوراکی، تجارت خارجی و نیازهای منطقه ای را مد نظر قرار دهیم .با توجه به ساختارها و الگوی سنتی و عدم زیرساخت‌های مناسب، مسئله هدررفت و بهره‌وری آب دو مسئله کلیدی کشاورزی ایران است.

به گزارش زیست آنلاین، انجمن بهره‌وری ایران در نشستی مجازی با موضوع« بهره‌وری آب در کشاورزی » در کلاب‌هاوس با حضور مسئولین و متخصصان به میزان تاثیر شاخص بهره‌وری آب در کشاورزی و ضرورت توجه متوازن به عوامل موثر در الگوی کشت مناسب  پرداختند.

دکتر پاپلی یزدی، استاد بازنشسته دانشگاه تربیت مدرس و جغرافیدان مطرح کشور، در نشست مجازی «  بهره‌وری آب در کشاورزی » با اشاره به میزان بهره‌وری آب در کشاورزی و صنایع وابسته به آن اظهار کرد: کشاورزی در کشورهایی سودآور و پایدار بوده که کشاورزی صنعتی با رعایت استاندردهای زیست محیطی و اقلیمی به معنای وسیع کلمه  توسعه یافته بدین معنی که زنجیره‌های مختلف در تعامل یک دیگر به صورت  سیستمی پیش رفته است.

وی با اشاره به  پول بسیار زیادی که دولت با هدف افزایش بهره‌وری آب در کشاورزی هزینه کرده است. گفت:   برای توسعه آبیاری تحت فشار و گلخانه‌ای تلاش هایی صورت گرفته  و بخش خصوصی نیز سرمایه‌های بسیار زیادی در این راه مصرف کرده و باعث شده بهره‌وری آب با ۲۰ سال قبل تفاوت کند اما  کیفیت و کمیت آب در بسیاری از نقاط در حال کاهش است، به طوری که مثلا در رفسنجان تولید پسته نسبت به ۱۵ سال قبل در هر هکتار یک ‌سوم تنزل کرده است.

وی افزود: در اکثر موارد مصرف آب به ازای سطح تولید کم شده، اما در مقابل  تقاضا، رشد کرده به طوری که اگر مقدار مصرف آب به ازای یک هکتار کشاورزی را کاهش دادند اما بعد از صرفه جویی میزان زمین را به ۱۲ هکتار افزایش داده‌اند. در نتیجه تقاضای آب کاهش نیافته بلکه سطح کشت را افزایش داده اند.
پاپلی یزدی با تاکید بر اینکه  ما حتی اگر فرآوری آب را به کمال هم برسانیم ولی الگوی های کشت و  صنعت مربوط به آن را بهبود نبخشیم، درواقع یک سرمایه گذاری بسیار زیاد اما بی نتیجه‌ای برای کشور انجام داده ایم

عباس کشاورز، رئیس انجمن آبیاری و زهکشی ایران و معاون سابق وزارت جهاد کشاورزی در امور زراعت، در تعریف بهره‌وری آب گفت: تمام تعاریف به نسبت تولید کالای قابل مبادله به آب مصرفی برمی‌گردد. بعدها این تعریف گسترش پیدا کرد و عده‌ای از تولید دلار به متر مکعب آب یا ارزش به مصرف متر مکعب آب گفتند. پس از آن هم طرفداران امنیت غذایی این مسئله را به تولید پروتئین و یا کالری تعبیر کردند.

کشاورز بیان کرد: با توجه به محدودیت شدید منابع آب برای بخش کشاورزی راه برون رفت  فقط توجه به رویکرد افزایش بهره‌وری است.

رئیس انجمن آبیاری و زهکشی ایران گفت: ما یک برنامه جامعی تهیه کردیم و تقریبا نهایی شده است. این برنامه می‌گوید بهره‌وری محصولات گوناگون در نقاط مختلف کشور چقدر است. بخشی از این رابطه به عرض جغرافیایی برمی‌گردد، بخشی از آن به میزان تبخیر و تعرق گیاه و بخشی دیگر هم به تکنولوژی آبیاری.

کشاورز اظهار کرد: اگر ملاک یک آبیاری خوب را حجم آب مصرفی ندانیم  به دو نتیجه می‌رسیم. اول این که باید برای محصولات مختلف موزاییک بهره‌وری را در مناطق کشور تهیه کنیم. چنان چه این مسئله مورد تایید سیاسیون قرار بگیرد، به احتمال خیلی زیاد امکان استمرار کشت برای محصولات زیاد آب‌بر به مصلحت کشور نیست و همچنین کشور باید از تولید محصولاتی که کم آب بر است و تولیدات بهتری دارد حمایت کند.

وی افزود: دومین نتیجه‌ای که این بررسی خواهد داشت این است که باید در تجارت کشور با نگاه به صادرات محصولات کم آب بر در تولید و واردات محصولاتی که تولیدشان نیاز به آب زیاد دارد تجدید نظر شود. اگر با این حساب نگاه بکنیم به عنوان مثال گوشت قرمز در کشور مزیت تولید ندارد. کشت برنج نیز در بیشتر نقاط کشور مزیت ندارد. نیشکر حتی در خوزستان هم مناسب نیست. استمرار کشت یونجه به احتمال زیاد با مشکلات جدی و تهدید آب کشور مواجه خواهد بود.

  بهره‌وری آب در اغما

محمد حسین عمادی، سفیر سابق ایران در سازمان خوار و بار و کشاورزی ملل متحد (فائو)، با بیان این که نمی‌توان عنوان کرد که بهره‌وری آب کشاورزی در کشور معنا ندارد، گفت: سازمان فائو برآورده کرده که در بین سال‌های ۱۹۶۰ تا ۲۰۰۱ میلادی بهره‌وری در کشاورزی ۲ برابر افزایش پیدا کرده اما این رشد به این معنا نیست که نظام فقط روی سیستم بهره‌وری آب کار کرده است. یکی از دلایل این میزان افزایش بهره‌وری ،بهبود توان ژنتیکی و اصلاح نژاد گیاهان و نباتاتی بوده است. یعنی با همان آب و خاک، گیاهی که اصلاح ژنتیکی شده توانسته تولید بیشتری داشته باشد. پس ادعای این که کشاورزی در آب نابهره‌ور است درست نیست. باید بگوییم بهره‌وری آب در کشور کم است و جای بهبود بهره‌وری آب در کشاورزی وجود دارد.

عمادی در توضیح ۳ اصل و ۲ الگوریتمی که فائو در بحث بهبود بهره‌وری آب به آن اعتقاد دارد، گفت: اصل اول می‌گوید باید قدر مطلق تولید و ارزش تولید را به ازای واحد آب افزایش دهیم. اصل دوم این است که از هرگونه اتلاف و برون‌رفت آب جلوگیری کنیم. اصل سوم نیز بر استفاده از آب‌های غیرمتعارف تاکید دارد.
وی افزود: اولین الگوریتمی که فائو در نظر دارد به این صورت است که برای کاهش هرگونه اتلاف و استفاده از آب‌های غیرمتعارف در بخش کشاورزی باید به سمت مدیریت جامع منابع آب رفت که مجموعه‌ای از سیاست‌ها، حکمرانی و مسائل فناوری است. یعنی ما تمام این مسائل را باید یکپارچه ببینیم و اگر به آن به شکل پازل مجزا نگاه کنیم قطعا به نتیجه نخواهیم رسید. دومین الگوریتم مسئله بهره‌وری آب با توجه به تبخیر و تعرق است. یعنی آن چه به مقوله بهره‌وری آب مربوط است اما با تاکید بر کاهش تبخیر و تعرق.

باید بدانیم درباره کدام منطقه حرف میزنیم

حسین دهقانی سانیج، کارشناس حوزه آب و خاک اظهار کرد با اشاره به این که بهره‌وری آب و ارقامی که درمورد مصرف آب گفته می‌شود به تنهایی نمی‌تواند پاسخگو باشد، گفت: در شرایط فعلی کشور باید بدانیم که می‌خواهیم درمورد چه منطقه‌ای صحبت می‌کنیم. برای این کار نیازمند تعیین یک سری اهداف و محورها  درباره مصرف هستیم. در بعضی نقاط مجبوریم مصرف آب را کم  و به احیای منابع آبی کمک کنیم. در بعضی نقاط باید بهره‌وری آب را ارتقا دهیم که آینده مناسب‌تری برای منطقه رقم بزنیم. در بعضی نقاط هم می‌خواهیم بهره‌وری را ارتقا بدهیم که فقط نابودی سرزمین را به تاخیر بیندازیم.
وی با اشاره به این که شاخص بهره‌وری آب یک شاخص کاملا فرابخشی است، گفت: هرنوع تصمیم‌گیری درمورد بهره‌وری آب الزاما در بخش کشاورزی نیست. در کنار بخش کشاورزی باید بخش صنعت، بخش خصوصی، بازار و سیاست بیاید که با کنار هم قرار گرفتن این‌ها انتظار داشته باشیم بهره‌وری آب اتفاق بیفتد. در غیر این صورت ممکن است به شکل نقطه‌ای و یا قطره‌ای شاهد اتفاقات خوبی باشیم که ادامه‌دار بودن آن معلوم نیست.