حدود پنج ماه از افتتاح سد کمال خان بر روی رودخانه مشترک ایران و افغانستان بوسیله اشرف غنی می‌گذرد اما برخلاف وعده رییس جمهور فراری این کشور، هنوز یک قطره از حق آبه ایران از این رودخانه رهاسازی نشده است.

به گزارش زیست آنلاین، افغانستان پس از حمله آمریکا در سال ۲۰۰۱ میلادی، معاهده تقسیم آب رودخانه هیرمند را به صورت یک طرفه کنار گذاشت و در اقدامی غیر قانونی حق آبه این رودخانه مشترک مرزی را رهاسازی نکرد.

بر اساس معاهده سال ۱۳۵۱ شمسی تقسیم آب رودخانه هیرمند، افغانستان باید از آب این رودخانه در هر ثانیه معادل ۲۴ متر مکعب آب به ایران بدهد اما این کشور در ۲ دهه گذشته از اجرای این معاهده سرباز زده و با ایجاد سدهای فراوان بر روی این رودخانه، تمام آب آن را به کنترل خود درآورده است.

اگر چه این کشور در دو دهه اخیر آب هیرمند را به روی ایران بسته، اما سیاست سد سازی بر روی این رودخانه را همچنان ادامه داده است تا جایی که همین فروردین امسال سد کمال خان در نزدیکی مرز ایران را به بهره برداری رساند تا جلوی اندک سیلاب های غیر قابل کنترل هیرمند را نیز مهار کند.

مقامات این کشور در ۲ دهه اخیر بارها ادعا کرده اند بر اجرای کامل معاهده تقسیم آب هیرمند پایبند هستند، اما به گفته مردم مرزنشین ایران در شرق کشور، واقعیت چیز دیگری است و افغانستان در این مدت هرگز معاهده تقسیم هیرمند را اجرا نکرده است.

همین چند ماه قبل اشرف غنی احمدزی رئیس جمهور سابق افغانستان در مراسم بهره برداری از سد کمال خان در ولایت نیمروز افغانستان باز هم ادعای پایبندی به معاهده تقسیم آب را تکرار کرد و گفت:  آنچه در معاهده آب میان ایران و افغانستان ‌آمده عملی می شود اما زیادتر از تعهد، نیازمند مذاکره است.

افغانستان دو دهه آب را به روی هیرمند بسته است

بر خلاف این ادعا، بارها در اظهار نظرهای اشرف غنی تناقض هایی هم بوده است، که مهمترین آن  مبادله  «آب مفت در برابر نفت مفت» بود که به روشنی سیاست دولت رییس جمهور فراری افغانستان را در قبال عدم پایبندی به معاهده تقسیم آب هیرمند نشان می دهد.

مردم محلی می گویند تا پیش از آبگیری سد کمال خان در ولایت نیمروز افغانستان، سیلاب های مقطعی وارد ایران و سپس تالاب هامون می شد اما اکنون بیش از یک سال است که حتی یک قطره آب هم از رودخانه هیرمند وارد ایران نشده است.

بر اساس معاهده تقسیم آب هیرمند، در یک سال اخیر باید بیش از ۸۲۰ میلیون مترمکعب حق آبه به ایران پرداخت می شد اما این آب هرگز رها سازی نشده است.

خشک شدن تالاب بین المللی هامون نخستین شاهد عدم رهاسازی حق آبه هیرمند است تالابی که بین ایران و افغانستان مشترک و از تالابهای مهم بین المللی محسوب می شود و مردم ۲ سوی مرز از آن امرار معاش و طبیعت نیز از آن بهره مند می شد اینک خشک شده و علاوه بر ایجاد چالش های اقتصادی-اجتماعی، سبب بروز مشکلات زیست محیطی فراوانی نیز شده است.

خشک شدن هامون، تبدیل شدن این تالاب به بزرگ ترین چشمه تولید گردوغبار در شرق ایران و غرب افغانستان، آلوده شدن و کاهش شدید کیفیت هوای صدها شهر و روستا در ایران و افغانستان تنها بخش هایی از پیامدهای زیست محیطی بی توجهی افغانستان به بستن آب هیرمند است.

آبگیری سد کمال خان فرصت احیای هامون را گرفت

مسوولان آب منطقه ای سیستان و بلوچستان با ابراز نگرانی از آبگیری سد کمال خان و توقف ورود سیلاب به ایران گفته اند که با توجه به احداث این سد دیگر سیلابی نخواهیم داشت و تمام هم و غم ما این شده است که چگونه آب آشامیدنی مردم را تامین و ذخیره کنیم.

با این وجود می توان تصور کرد که فرصت های داخلی احیای تالاب هامون به کلی از دست رفته است و حالا با وجود این سد باید افغانستان نیز برای احیای این تالاب مشارکت جدی از خود نشان دهد. اما تحولات اخیر این کشور سایه ابهامات احیای هامون و رهاسازی حق آبه هیرمند را بیشتر کرده است.

منافع اقتصادی و محیط زیستی تالاب بین المللی هامون برای دو کشور است

اما آنچه احتمال پایان بدعهدی افغانستان درباره حق آبه هیرمند را پرنگ تر می کند منافع مشترک دو کشور در مسائل زیست محیطی ناشی از خشکی هامون است، چراکه یک سوم این تالاب بین المللی در افغانستان قرار دارد و گردوغبار ناشی از آن تا مرکز افغانستان پیش می‌رود.

بنابراین همانقدری که ایران از احیای تالاب هامون نفع می برد، افغانستان نیز منافع زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی و توریستی دارد که با یک عزم جدی دو طرفه قابل تأمین است.

فداحسین مالکی رییس فراکسیون مرزنشینان مجلس در همین رابطه به رسانه ها گفته است: دریاچه هامون که بین دو کشور مشترک است به عنوان یکی از هفت تالاب زیبا و تاثیرگذار بین المللی می تواند صنعت توریسم و اشتغال پایدار را برای هر دو کشور ایجاد کند و دولت افغانستان بایستی نگاه ویژه به دریاچه هامون داشته باشد.

وی افزود: دو کشور باید در فضای دوستانه و با رعایت قوانین بین المللی تعریف جداگانه نسبت به هیرمند و هامون داشته باشند، هیرمند موضوع دو جانبه ۲ کشور است که باید براساس معاهدات حقوقی، در تمامی فصول سال آب در منطقه سیستان جاری باشد و دریاچه هامون نیز یک موضوع بین المللی است که باید مورد توجه این کشور باشد.

برخی شهروندان سیستان معتقدند: با استقرار جنبش طالبان در افغانستان و وعده های سران این گروه امید می رود کشور افغانستان به تعهدات بین المللی خود عمل کرده و حق آبه ایران از رودخانه هیرمند را رها سازی کند تا حاشیه نشینان تالاب بین المللی هامون و مرزنشینان دو کشور از مزایای احیاء این تالاب بهره مند و محیط زیست نیز از وضعیت فعلی خارج شود.

مردم مرزنشین دو کشور بر این باورند که رهاسازی آب رودخانه هیرمند به سمت ایران نشان از عمل کردن جنبش طالبان به وعده های خود دارد و چنانچه این وعده عملی نشود سایر وعده های خوش بینانه گروه طالبان نیز تحقق نخواهد یافت.