ایران کشوری خشک با منابع آبی محدود است به طوری که امسال تابستانی خشک را پشت سر گذاشتیم و پاییزی گرم و بی‌باران را هم پیش رو داریم، با این حساب اما همچنان سالانه ۲۰ میلیارد متر مکعب آب از منابع طبیعی و زیرزمینی اضافه برداشت می‌کنیم که نتیجه آن بی آبی رودخانه‌ها و عطش دشت‌ها است.

به گزارش زیست آنلاین، در مناطق خشک و نیمه خشک مانند ایران، منابع آب زیرزمینی از اهمیت خاصی برخوردار است، از این رو حفاظت از این منابع به عنوان آبهای شیرین، یکی از مهمترین عوامل حفظ سلامت و توسعه همه جانبه جوامع مطرح است، در واقع در جهت مدیریت کمی و بهره برداری بهینه از منابع آب زیرزمینی باید آگاهی و شناخت دقیقی از پتانسیل این منابع و تخصیص آن برای مصارف مختلف وجود داشته باشد تا بتوان برنامه ریزی صحیحی از تخصیص آن به بخش های مختلف داشت.

ایران کشوری با منابع آبی محدود است که متاسفانه در چند دهه گذشته با مصرف بی رویه از آن، بیشتر سفره های آبی زیر زمینی کشور را نابود کردیم، به طوری که در سال ١٣۶٧ حدود ١٣٢ میلیارد متر مکعب آب تجدیدپذیر داشتیم یعنی ۲۳۰۰ متر مکعب برای هر نفر اما اکنون این سرانه به زیر یک هزار متر مکعب رسیده است، در مدت ٣٠ سال بین ١٣٠ میلیارد متر مکعب در سال آب داشتیم که آن را به ٩٠ میلیارد مترمکعب رساندیم که به نظر می رسد امسال به ٨٠ میلیارد متر مکعب برسد.

چندی پیش عیسی کلانتری رییس سازمان حفاظت محیط زیست، گفته بود که امسال سرانه آب تجدیدپذیر برای هر نفر هزار متر مکعب خواهد بود که این یعنی بحران آب، در واقع ٧٠ درصد جمعیت کشور زیر ٧٠٠ متر مکعب آب تجدیدپذیر خواهد داشت این یعنی اینکه کشور وارد مرحله ورشکستگی آب شده است، در بیشتر نقاط کشور بارندگی زیر ٨٠ میلیمتر در سال است، فقط در شمال و غرب کشور حدود ٢٠٠ میلیمتر است،  یعنی اینکه بیشتر بخش های کشور کمبود آب دارد.

این در حالی است که بر اساس اعلام سازمان هواشناسی در سال ۱۳۹۹ شاهد کاهش بین ۴۰ تا ۵۰ درصدی بارندگی در کشور بودیم که این روند در سالجاری هم ادامه داشت به طوری که چندی پیش سحر تاجبخش رییس سازمان هواشناسی در نامه ای به معاون برنامه‌ریزی وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرده بود که در بیشتر مناطق کشور در پاییز ۱۴۰۰ بارش کمتر از نرمال خواهیم داشت و شرایط ۱۳ استان در خصوص بارش‌ها حادتر خواهد بود. این در حالی است که امسال یکی از خشک‌ترین تابستان‌های پنج دهه اخیر ایران را پشت سر گذاشتیم.

وی گفته بود که بارندگی در فصل پاییز در بیشتر مناطق کشور به جز سواحل دریای خزر کمتر از نرمال پیش بینی می‌شود که سهم ماه‌های مهر و آبان در این کم‌بارشی بیشتر است. از نیمه دوم آذرماه ۱۴۰۰ شرایط بارشی در کشور مقداری متعادل شده و انتظار می‌رود بارش در اکثر مناطق کشور به نرمال گرایش یابد.

به گفته تاجبخش، استان‌های اصفهان، یزد، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، سیستان و بلوچستان، فارس، هرمزگان، کرمان، کرمانشاه، چهارمحال و بختیاری، ‌ لرستان، خوزستان و ایلام نسبت به سایر استان‌ها شرایط حادتری خواهند داشت،  اکنون حدود ۴۰ درصد نسبت به بارش های بلندمدت رشد منفی داریم بنابراین بارش‌ها ۴۰ درصد یا کمی بیشتر کاهش پیدا کرده است. ضمن اینکه پوشش برف هم بر روی کوه نداریم که به عنوان ذخیره آب برای تامین آب سدها استفاده شود. بنابراین مدیریت جدی هم از سوی مسئولان و هم عامه مردم لازم است که این شرایط را سپری کنیم.

همچنین بر اساس اعلام شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور،  بیش از ۲۱۰ شهر تحت تنش آبی قرار دارند که از این تعداد وضعیت ۱۰۰ شهر قرمز است.

با وجود این شرایط بحرانی اما همچنان سالانه ۲۰ میلیارد متر مکعب آب از منابع طبیعی و زیرزمینی اضافه برداشت می کنیم که نتیجه آن خشک شدن استان هایی مانند خوزستان است که یکی از پرآب ترین استان های کشور محسوب می شود چون ۵ رود بزرگی که از زاگرس سرچشمه می گیرند وارد زمین های خوزستان می شود اما اکنون روزهای خشکی را سپری می کند و زمین های تشنه برای یک قطره آب به سوی آسمان دهان باز کرده اند.

کارون بزرگترین و تنها رود قابل کشتیرانی در ایران است، این رود که از کوه‌های زاگرس مرکزی سرچشمه می‌گیرد در نزدیکی شوشتر به آب دز می‌پیوندد و در نزدیکی ورودی اروندرود به خلیج فارس می‌ریزد. رود کرخه سومین رود بلند ایران پس از کارون و سفیدرود است، این رود که از کوه‌های زاگرس سرچشمه می‌گیرد پس از طی مسیری نزدیک به ۷۵۵ کیلومتر در جهت جنوب غربی به تالاب هورالعظیم در مرز ایران و عراق می‌ریزد، آب دز از زاگرس مرکزی در ۲۰ کیلومتری شمال شرقی بروجرد نزدیکی چهاربره جریان می‌یابد از میان شهر دزفول می‌گذرد و در ۱۰۰ کیلومتری جنوب این شهر در بند قیر به کارون می‌ریزد.

رود مارون از کوه‌های راه باریک، سفید و گل گیلک در ۵۳ کیلومتری شمال غرب یاسوج سرچشمه می‌گیرد پس از تلاقی با رود اعلاء در چم هاشم با نام جراحی به راه خود ادامه می‌دهد و پس از مشروب کردن دشت رامهرمز و رامشیر و در کل پس از پیمودن مسافتی نزدیک به ۴۳۸ کیلومتر به خورموسی و خلیج فارس می‌ریزد. رود هندیجان یا زهره از کهگیلویه سرچشمه می‌گیرد و دو سرشاخه اصلی آن دو رود آب شیرین یا خیرآباد و آب شور یا شولستان است،این رود پس از گذر از هندیجان به خلیج فارس می‌ریزد. امروز تمام این رودخانه ها از لحاظ کم منابع آبی شرایط بدی دارند به طوری که دیگر از آن شکوه کارون خبری نیست و بیشتر به کانال فاضلاب شبیه است.

آیت الله ابراهیم رییسی رییس جمهوری در اولین سفر استانی خود به خوزستان رفت و از نزدیک در جریان وضعیت منابع آبی استان گرفت و تاکید کرد که مدیریت آب در خوزستان غلط است که هم در کم‌آبی و هم در پرآبی مشکل دارید. وی با انتقاد از مدیریت اشتباه آب در خوزستان گفت: مشکلات حوزه آب باید با راهکارهای صحیح و همکاری عشایر و مردم رفع شود.

بنابراین زمانی که استان پرآبی مانند خوزستان به درد روزهای خشک و کم آبی مبتلا می شود یعنی اینکه مدیریت منابع آب ما در چندین دهه گذشته درست نبوده است، گزارش های منتشر شده نشان می دهد که زمان شاه عباس وقتی شیخ بهایی تخصیص آب را برای زاینده رود نوشته بود، ۷۰۰ میلیون متر مکعب آورد سالانه آب بود؛ امروز زاینده رود یک میلیارد و ۸۵۰ میلیون متر مکعب آورد آب دارد که نتیجه آن خشک شدن زاینده رود و تالاب گاوخونی است، این به آن معناست که راه را در زمینه مصرف منابع آبی درست نرفته ایم و همه قانون گذاران و متخصصان باید پیگیر باشند تا سیاست های کلان اصلاح شود.

رییس سازمان حفاظت محیط زیست تاکنون چندین بار اعلام کرد که با ادامه این روند شاهد بروز درگیری در زمینه منابع آب خواهیم بود،  جنگ آبی که از استان ها آغاز شده به روستاها خواهد رسید چرا که طبیعت ایران قربانی سیاست‌های کلان شده است،  ایران در حال محو شدن است، این سرزمین هفت هزار سال سابقه زیست دارد و نسل حاضر می‌خواهد با ابزاری که به دست آورده همه منابع را غارت کند چرا که تکنولوژی وارد شده شدت تخریب را بیش از پیش افزایش داده است.  

سالانه ۲۰ میلیارد متر مکعب از منابع طبیعی و آب های زیر زمینی اضافه برداشت داریم و منابع آبی غارت می‌شود که با این روند تا ۲۰ سال دیگر ( ۱۴۲۰ ) در اطراف زاگرس دیگر اثری از کشاورزی نخواهد بود چون منابع آب را غارت می‌کنیم،  زمانی که توسعه پایدار در اوایل دهه ۷۰ قرن میلادی گذشته در دنیا شروع شد ما تا سال های دهه ۸۰ شمسی، توسعه پایدار را به عنوان سوغات غرب می شناختیم که برای جلوگیری از توسعه کشور ما به وجود آمده است و به آن توجه نمی کردیم، ‌زمانی متوجه شدیم که تا حدودی دیر شده بود، کاری که داریم با منابع آبی خود می کنیم، گفته می شود که باید به خودکفای برسیم اما به چه قیمتی؟ باید اول ظرفیت کشور و داشته های خود را بررسی کنیم بعد برای خودکفایی برنامه ریزی کنیم، نمی شود که امروز را فدای فردا کنیم.

به گفته کلانتری، مراتع را شخم زدیم و گمان می کردیم که همه نیازهای مردم را به هر قیمتی باید در داخل کشور تهیه کنیم، در سال ۱۳۶۰، در مجموع ۲۰۰ میلیون متر مکعب در سال بیلان منفی داشتیم اما این رقم به ۲۰ میلیارد متر مکعب رسیده است؛ یعنی بیلان منفی برداشت آب از منابع زیر زمینی و سطحی ۱۰۰ برابر شده است.

این روند تا چه زمانی می تواند ادامه داشته باشد؟  محمد درویش رییس کمیته محیط‌زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو به خبرنگار ایرنا گفته بود ما در پنج دهه‌ گذشته انباشت هزار ساله‌ منابع آبی کشور را مصرف کرده‌ایم،  به طور طبیعی انتظار داریم که از هر متر بارندگی یک چهارم آن در زمین نفوذ کند که اگر پوشش گیاهی مناسب باشد و طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری به‌ درستی اجرا شود این نسبت یک چهارم می‌تواند تا یک دوم و حتی بیشتر هم افزایش یابد، اما اگر این اتفاقات نیفتاده باشد و زمین برهنه باشد پوشش گیاهی جنگلی و طبیعی از میان رفته باشد حتی این یک چهارم هم دست‌یافتنی نیست.

وی اظهارداشت: ما به توان مهندسی خود مغرور شدیم و گفتیم چه نیازی است که فقط اکتفا کنیم به استحصال سالانه ۲۰ میلیارد متر مکعب آب از طریق شبکه قنات ها؛ چرا نرویم سراغ اینکه با موتورپمپ ها آب بیشتری را از سفره های آب زیریزمینی خارج کنیم؟ چرا نرویم به سراغ سدسازی ها و آب بیشتری را در بالادست ذخیره کنیم؟  چرا نرویم سراغ انتقال آب و از این حوضه به آن حوضه آب را ببریم، با این طرز تفکر به جای اینکه از قوانین طبیعت پیروی کنیم، به طور کلی در برابر آن قد علم کردیم.

حالا ما ماندیم و تراز منفی بیلان آب در کشور که با وجود خشکسالی های پیاپی و وضعیت پوشش گیاهی قابل جبران نیست، آب را بدون برنامه از دل زمین بیرون کشیدیم و حالا به این روز  افتادیم که باید به روستاهای زیادی با تانکر آبرسانی کنیم تا اهالی آن بتوانند حداقل نیازهای روزمره خود را تامین کنند./ایرنا