با آماده شدن سند «آمایش سرزمینی» و به‌ویژه با توجه به رویکرد دولت سیزدهم، انتظار می‌رود بودجه سال ۱۴۰۱ بر مبنای سند یاد شده تدوین و بدین‌ترتیب زمینه برای تحقق عدالت بودجه‌ای و برخورداری بیشتر مناطق محروم از مزایای برنامه‌ریزی منطقه‌ای فراهم شود.

به گزارش زیست آنلاین، سید ابراهیم رییسی چندی پیش در نشست شورای اداری استان خراسان جنوبی تصریح‌کرد: توزیع منابع باید در کشور به صورت عادلانه انجام شود و بهترین راه برای توزیع عادلانه منابع این است که بودجه‌ریزی براساس آمایش سرزمینی صورت گیرد.

تنها راه دست یابی به عدالت بودجه‌ای مبنا قرار دادن سند آمایش سرزمینی و توزیع اعتبارات بر اساس خصوصیات و ویژگی‌های سرزمینی و منطقه ای در استان‌های مختلف کشور است.

ایران کشوری است با تنوع، جغرافیایی و فرهنگی بسیار زیاد و به همان اندازه نیز از نظر ظرفیت‌های اقتصادی متنوع است. پرسش‌هایی که سال‌هاست ذهن‌ صاحبنظران اقتصادی و اجتماعی را به خود درگیر کرده این است که آیا این تنوع در برنامه‌های مختلف توسعه و به‌ویژه بودجه‌ریزی‌های سالیانه جایگاهی داشته است؟ چرا پس از تجربه بیش از هفت دهه اجرای برنامه‌های مختلف توسعه، نابرابری زیادی در توسعه منطقه‌ای به چشم می‌خورد؟ چرا بین استان‌هایی که در صدر رتبه بندی توسعه قرار دارند با استان‌هایی که در قعر هستند تفاوت بسیار بسیار زیاد است؟  

جواب این سؤال‌ها تقریباً ساده است؛ برنامه ریزی و توزیع بودجه بر اساس ظرفیت، توانمندی و به‌ویژه نیازمندی‌های منطقه‌ای نبوده است. در این سال‌ها در مناطقی کارخانه ایجاد شده که نباید می‌شد و سدها را بر رودخانه‌هایی بنا کردند که نباید می‌کردند. درجاهایی که باید جاده و ریل کشیده می‌شد، نشد. راه حل و چاره کار نیز به همان اندازه ساده است؛ برنامه‌ریزی و توزیع بودجه بر اساس سند آمایش سرزمینی.

مطالعات تدوین سند ملی آمایش سرزمین توسط مرکز توسعه و آینده نگری سازمان برنامه و بودجه کشور در حدود سه سال انجام شد و در اسفندماه سال ۹۹ به تصویب شورای عالی آمایش سرزمین رسید.

البته  نباید فراموش کرد که در برنامه‌های توسعه همواره موضوع توسعه منطقه‌ای مد نظر بوده، اما در عمل توسعه منطقه‌ای هنگام اجرای برنامه‌ها و به‌ویژه در بودجه‌های سالیانه و تخصیص اعتبار در کشاکش‌های سیاسی بین نمایندگان مجلس و دولت‌ها فراموش می‌شود. هر کسی می‌خواهد برای جلب رضایت حوزه نمایندگی خود بودجه بیشتری در قالب طرح‌های مختلف جذب کند.

نتیجه این کشاکش‌ها، تعریف و اجرای پروژه‌هایی است که هیچ تناسبی با ظرفیت‌ها و نیازهای منطقه‌ای ندارد. در نهایت، تجربه‌ای ناموزون از توسعه رخ خواهد داد که پیامدهایی جز تشدید فقر و مهاجرت و به دنبال آن گسترش انواع مسائل و آسیب‌های اجتماعی، زیست محیطی و غیره در بر نخواهد داشت.

توزیع عادلانه بودجه از طریق «آمایش سرزمینی» در دستور کار دولت سیزدهم

در این مورد «آلبرت بغزیان»، استاد دانشگاه و اقتصاد دان به خبرنگار اقتصادی ایرنا گفت: چندین دهه است که موضوع آمایش سرزمین مطرح شده و همیشه گفته می‌شد که ما باید بر اساس سند آمایش سرزمین عمل کنیم. اما متأسفانه اینگونه نبوده است. بودجه‌ریزی باید بر اساس توسعه منطقه‌ای باشد. هر منطقه‌ای ظرفیت و مزیت‌هایی در زمینه‌های خاصی دارد که باید بودجه مورد نظر به آن مناطق اختصاص یابد. برخی از مناطق کشور آب فراوان دارند اما برخی ندارند. برخی خشک و بیابانی هستند. حال اگر در مناطق کم آب و خشک کارخانه فولاد ایجاد کنیم درست است؟

وی ادامه‌داد: آمایش‌های مختلفی از نظر آب، نیروی انسانی، آموزش و غیره لازم است انجام شود و به نظر من در برخی حوزه‌ها نیز انجام شده است. آمایش چیزی پیچیده و مشکل نیست. مثل یک نقشه است. به ما می گوید کدام استان و منطقه از چه ظرفیت‌ها و ویژگی‌هایی برخوردار است. سپس بر اساس همان ویژگی‌ها طرح و برنامه و بودجه لازم به آن منطقه اختصاص داده شود.

این استاد دانشگاه ضمن اشاره به اهمیت نیروی انسانی و تفاوت مناطق از نظر ویژگی‌های جمعیتی و نیروی انسانی، گفت: وقتی بر اساس ظرفیت‌ها، توانمندی‌ها و مزیت‌های منطقه‌ای و استانی برنامه‌های توسعه و بودجه سالیانه توزیع و شود و تخصیص پیدا کند جمعیت بیکار و جویای کار در صنایع، کارخانه‌ها و پروژه‌های عمرانی و تولیدی اجرا شده در آن مناطق جذب می‌شوند. حتی در صورتی که در منطقه‌ای جمعیت کافی وجود نداشته باشد اما ظرفیت اجرای طرح‌های عمرانی و تولیدی باشد، جمعیت جویای کار و شغل از سایر مناطق جذب آن منطقه خواهند شد. برای مثال امروزه جمعیتی از همه نقاط ایران در جزیره کیش مشغول به کار هستند.

این استاد دانشگاه اظهار داشت: البته بعید به نظر می‌رسد که منطقه‌ای که جمعیت قابل توجهی دارد ظرفیت و مزیت‌های کافی برای ایجاد اشتغال از طرق برنامه‌های مختلف را نداشته باشد. هر کدام از مناطق ایران از ویژگی‌های خاصی برخوردار است و کافی است که زیرساخت‌های ارتباطی مانند جاده و راه آهن و غیره فراهم شود تا با اتصال به سایر نقاط کشور راه تبادل کالا و نیروی انسانی و غیره فراهم شود و مناطق مختلف به تناسب ویژگی هایشان توسعه پیدا کنند.

بغزیان به نقش مجلس نیز اشاره کرد و عنوان داشت: سازمان برنامه و بودجه به عنوان یک نهاد تخصصی می‌تواند بودجه‌ای علمی بر اساس سند آمایش سرزمین تهیه کند، اما از آنجایی که در نهایت این مجلس شورای اسلامی است که بودجه را تصویب می کند نقش نمایندگان در این مورد بسیار مهم و کلیدی است. رویکرد تخصیص بودجه در مجلس باید علمی بوده و از سیاسی کاری دوری شود. نمایندگان در جذب بودجه باید به ظرفیت‌های استان و حوزه انتخابیه خود توجه کنند نه مسائل سیاسی. اگر واقعا شهر یا منطقه‌ای برای مثال ظرفیت ایجاد کارخانه‌ها، سدها و دیگر انواع پروژه‌های عمرانی را ندارد برای جذب بودجه در چنین مواردی تلاش نکنند.