زیست آنلاین: از نظر طبیعی زاینده رود از کوهرنگ تا گاوخونی است. ولی درواقع الان این حوزه از کوهرنگ تا یزد است. به همین دلیل یک سیستم فرامنطقه‌ای برای تحلیل آن نیاز است.

به گزارش زیست آنلاین، "استرس‌های اقلیمی و توسعه ناپایدار در حوزه زاینده رود" موضوعی بود که با حضور جمعی از پژوهشگران از سوی گروه آتلیه هنر و معماری بوهون در کلاب هاوس برگزار شد.
در این نشست، علاوه بر مسائل مرتبط با زاینده بود، مخاطرات آبی خوزستان نیز مورد بررسی قرار گرفت.

استرس‌های اقلیمی

محمد حسین عمادی، سفیر و نماینده ایران در فائو در این نشست مجازی گفت: در خصوص چرخه خانمان برانداز یا همان استرس‌های اقلیمی یک عده تلاش می کنند تا این باره نقش انسان را پنهان کنند در حالی که اساس استرس اقلیمی از انسان شروع شده است.

عمادی گفت: کشاورزی از قدیم‌الایام اصلی‌ترین مصرف کننده آب بوده است. الان ما به ۸۹ درصد مصرف آب در بخش کشاورزی اشاره می‌کنیم، اما برآورد خود من این است که ما بیش از ۹۵ درصد از آب را بخاطر اقلیم کشور و شکل سنتی برای کشاورزی استفاده می‌کنیم. بارندگی در کشور ما از ۵ منشا رطوبتی است. این‌ بارندگی در فصل زمستان است، یعنی زمانی که فایده‌ای برای گیاه ندارد. زمانی که اصلا فتوسنتز انجام نمی‌شود ما بارندگی داریم و زمانی که فتوسنتز انجام می‌شود ما بارندگی و تولید نداریم. پس هنر کشاورزی در کشور ما نه کشت‌ورزی، بلکه آب‌ورزی بوده است. ویژگی کشاورزی در کشورهای خشک و نیمه خشک این است که شما هنر استفاده از آب را داشته باشید.

سفیر ایران در فائو اظهار کرد: در ایران آب‌اندوزی یا از طریق قنات و یا از رودخانه‌هایی که از آب شدن برف در خارج از فصل زمستان استفاده می‌کرده، کشاورزی انجام می‌شده است. امروزه سطح زیر کشت به خصوص در حوزه اصفهان و چهارمحال بالا رفته است. الگوی کشت نیز عوض شده، مصرف و جمعیت شهری افزایش یافته و مسلم است که علت اصلی تمام تحولات، بحث انسانی است.

وی بیان کرد: از نظر طبیعی زاینده رود از کوهرنگ تا گاوخونی است. ولی درواقع الان این حوزه از کوهرنگ تا یزد است. به همین دلیل یک سیستم فرامنطقه‌ای برای تحلیل آن نیاز است.
وی با بیان اینکه سبک زندگی و شیوه نظام تولیدی تغییر پیدا کرده است. افزود: چهارمحال همیشه برای ما یک مرکز برای دامداری و عشایر بوده است. اما الان نسبت به آبی که در آن حوزه عبور می‌کند به عنوان یک حوزه جغرافیایی_ سیاسی حق ادعا دارد، هرچند که اصفهان هم بگوید من چند هزار سال سابقه دارم.

وی تصریح کرد: مناطق شهری که در حاشیه زاینده رود قرار دارند همه حق مساوی دارند. این موضوع را باید از دید اکولوژیکال، هیدرولوژی و اقتصادی بررسی کرد. یک دیدگاه فراسیستمی یا دیدگاه عقابی نیاز است که طور دیگری به مسئله نگاه کند. الان دیگر ما با کسانی روبرو هستیم که درمورد بهره‌برداری از آب به تعارض رسیده‌اند.

عمادی معتقد است: ما با یک فراچالش و بحران فرامنطقه‌ای ملی روبرو هستیم که این هیچ راهی جز گفت و گو و گفتمان منطقی ندارد.

عمادی گفت: در فائو حداقل حدود ۳۵ سال است روی تکنولوژی‌هایی برای کاهش مصرف آب در کشاورزی کار می‌کنند. یک نمونه آن درمورد برنج است. از قدیم الایام تصور می‌کردیم که برنج را باید نشا کرد. اما چه کسی گفته است که برنج را نمی‌شود در حالت شالی کشت کرد؟

وی افزود: در حال حاضر تولید برنج را با روش (SRI) بدون هیچ نهاده و سم و کود جدید در جاهایی مثل سریلانکا، چین و اردن، با یک سوم مصرف آب و تولید مساوی یا بیشتر و همچنین با کیفیت بالاتر تولید می‌کنند. این شیوه‌های کشت مربوط به بحث تکنولوژی و فناوری است. اما نمی‌شود با فناوری به عنوان عصای موسی به دنبال حس همه مسائل رفت.

عمادی اظهار کرد: در این خصوص من به سه سطح کار اعتقاد دارم. یک سطح حکمرانی خوب است که باید گفت و گو و شفافیت برقرار شود تا همه واقعیت آب کمتر، تبخیر آب و همچنین رقابت بیشتر را بپذیرند. سهم هر کسی هم به عنوان یک ایرانی مساوی است.

وی سطح دوم را مدیریت و سطح سوم را فناوری ذکر کرد و افزود: باید برای مدیریت هماهنگی ایجاد شود. و برای سطح سوم هم باید فناوری و تکنولوژی جدید به کارگرفته شود.
خوزستان و آینده مبهم

نادر حسینی زارع، پژوهشگر منابع آب، در بخش دیگر این نشست مجازی در خصوص وضعیت آبی خوزستان گفت: در چند دهه اخیر بنا به افزایش جمعیت و نیاز به توسعه در بخش‌های مختلف، مشکلات بهره‌برداری و بارگذاری بر منابع آب در بالادست، در طی مسیر و پایین دست حادث شده است.

وی افزود: در بالا دست حوزه آبی خوزستان تونل‌های یک، دو و سه کوهرنگ حدود ۱ تا ۱/۱ میلیارد متر مکعب آب به سایر استان‌ها منتقل می‌کند.

وی با اشاره به تاثیرات انتقال آب بر کمیت و کیفیت آب در خوزستان گفت: در حال حاضر تالاب هورالعظیم سال‌ها است که تبدیل به کانون ریزگرد شده است. زمانی که بارندگی کافی باشد این تالاب پرآب می‌شود، ولی به طور کل در یکی دو دهه اخیر ما با کم آبی شدید و محرومیت آبی تالاب روبرو بوده‌ایم. تالاب شادگان نیز در حال تبدیل شدن به شوره‌زار است و خطرات آن مثل تالاب هورالعظیم برای برخاستن ریزگردها با منشا شوری وجود دارد.

حسینی زارع بیان کرد: این حجم انتقال آب که در حال حاضر ۱/۱ دهم میلیارد متر مکعب است، بنا است به بیش از ۲ میلیارد متر مکعب برسد.
این پژوهشگر منابع آبی گفت: در سال‌های اخیر مناقشات بسیاری بر سر آب رخ داده است. بر خلاف سایر استان‌ها در کشور، خوزستان وابسته به همین آب‌های سطحی است، چرا که تمام حیات و ممات این این استان از برداشت آب رودخانه‌ها است.

در استان خوزستان توانایی آن وجود دارد که تا ۳ میلیون هکتار زیر کشت برده شود، درصورتی که الان ۸۰۰ هزار هکتار زیر کشت است. در هرصورت در کشاورزی، محیط زیست و زمینه‌های دیگر کمبود آب وجود دارد.

وی افزود: از لحاظ کیفی هم می‌دانیم که مثلا کارون در اهواز که حدود ۱۲۰۰ میکروموس بر سانتی متر بود، الان بخاطر این کم‌آبی‌ها به ۳۰۰۰ میکروموس بر سانتی‌متر رسیده است. در منتها علیه آبادان_خرمشهر با وجود این که آنجا یک سد بند خاکی احداث شده که از پیشروی آب شور دریا و خلیج فارس به کارون جلوگیری کند، حدود ۵ هزار تا ۵ هزار و پانصد میکروموس بر سانتی متر در تصفیه خانه‌ها پمپاژ می‌شود. بخاطر همین است که مردم مجبور می‌شوند در خانه‌های خود دستگاه تصفیه بگذارند و هزینه‌های زیادی از بابت آب شرب متحمل شوند.
حسینی زارع اظهار کرد: اگر مخاطرات کشاورزی در استان خوزستان تشدید و بحران‌ها بیشتر شود، مطمئنا امنیت غذایی و توسعه و تولید پایدار در کل کشور در مخاطره خواهد بود.