طرح احیای تالاب انزلی از سال ۱۳۹۷ آغاز شد اما با گذشت بیش از چهار سال همچنان شاهد وضعیت و شرایط نامطلوب این تالاب هستیم. مدیرکل سابق دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست و دادستان سابق انزلی درباره ابهامات ‌درباره بودجه و روش‌های انتخاب شده برای احیای این تالاب توضیح دادند.

به گزارش زیست آنلاین، مسعود باقرزاده کریمی- رییس حوضه آبریز دریاچه ارومیه و مدیرکل سابق دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست - ضمن بیان اینکه تالاب انزلی شرایط مناسبی ندارد، اظهار کرد: هرچند میزان آلودگی‌هایی که وارد این تالاب می‌شود، کاهش یافته اما به‌حدی نبوده است که این تالاب را از آلودگی ‌پاک کند.

وی که در برنامه «درنگ تنهایی» صحبت می‌کرد، ادامه داد: تالاب‌ها در مواردی با کاهش عمق مواجه می‌شوند و تغییر اکولوژیک پیدا می‌کنند و حتی جابه‌جا می‌شوند. مساحت تالاب انزلی نیز به‌ دلیل اینکه عمقی برای آن باقی نمانده در زمان بارندگی در فصل بهار بیشتر می‌شود. از این رو شرایط اکولوژیک آن تغییر کرده و کارکردهای قبلی خود را از دست داده است اما مهمتر از آن، آنچه می‌تواند در آینده تهدیدی جدی برای این تالاب و روستاهای اطراف باشد از دست رفتن قدرت کنترل‌کنندگی سیل این تالاب است. سیلاب‌هایی که از طریق ۱۱ رودخانه به سمت این تالاب حرکت می‌کند در یک مخزن اسفنجی ذخیره و به‌تدریج وارد دریا می‌شود اما حدود ۸۰ درصد این مخزن به‌دلیل انباشت رسوبات ‌پرشده است و ظرفیت نگهداری آب را ندارد.

مدیرکل سابق دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست افزود: مشکل دیگری که تالاب انزلی را درگیر کرده آلودگی‌ ناشی از فاضلاب‌های کشاورزی و شهری است که وارد این تالاب می‌شوند و در تالاب باقی می‌مانند. فرایندهای اکوبیولوژیک باعث می‌شوند که این آلودگی‌ها به‌مرور زمان ماده سیمانی مانندی را بین رسوبات معدنی به وجود آورند.

باقرزاده با اشاره به طرح احیای تالاب انزلی گفت: رقم مصوب دولت برای احیای کل تالاب انزلی ۸۷۰ میلیارد تومان درنظر گرفته و ۸۰ میلیارد تومان برای اجرای این طرح در سال اول ابلاغ شد.

مدیرکل سابق دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست نیز درباره علت بازگشت بودجه احیای تالاب انزلی اظهار کرد: این بودجه ابلاغ نشده بود که برگشت بخورد. معمولا بودجه در دولت تصویب و به یک موضوع اختصاص داده می‌شود یعنی ردیف آن آماده می‌شود و به‌تدریج سالانه ابلاغ می‌شود. در مورد موضوع احیای تالاب انزلی قرار بود این بودجه در یک بازه زمانی ۱۰ ساله ابلاغ شود که در سال اول ۸۰ میلیارد تومان در نظر گرفته شده بود.

وی ادامه داد: موضوع طرح زیست‌پالایی به‌عنوان یکی از روش‌های احیای تالاب انزلی به‌دلیل اینکه روش شناخته شده‌ای نبود مورد بحث قرار گرفت و سازمان حفاظت محیط زیست از کارشناسان و صاحبنظران در این زمینه دعوت کرده بود تا در این مورد نظرات خود را اعلام کنند. باقرزاده کریمی در این باره اظهارکرد: ‌پیش از ۲۲ مرداد سال ۱۳۹۷ که نخستین جلسه هم‌اندیشی برگزار شد، مجری این طرح می‌خواست این کار را به‌صورت ‌پایلوت اجرا کنند که این موضوع را با اداره‌ کل وقت حفاظت محیط زیست استان گبلان هماهنگ کردند و دفتر حفاظت و احیای تالاب سازمان حفاظت محیط زیست در جریان نبود. با این حال تنها کار خوبی که انجام گرفت این بود که این طرح ‌پایلوت خارج از تالاب انزلی انجام شد و حتی با بارندگی هم وارد تالاب نمی‌شد. ‌پایلوت دوم اما در داخل تالاب انجام شد که مورد اعتراض قرار گرفت.

باقرزاده کریمی در بخش دیگری ضمن بیان اینکه ۸ میلیارد تومان از حدود ۸۰ میلیارد اعتبار تخصیص شده هزینه شد، اظهار کرد: موضوعات محیط زیستی مشخص و شفاف نیست و مخالفان و موافقانی دارد. من هم از مخالفان اجرای طرح بایوجمی بودم و هستم و هیچ زمان با این طرح موافقت نکردم. به‌دلیل اینکه به‌ عنوان کارشناس در این زمینه تخصص نداشتم و نیاز به یک بایشیمیست بود، طبق وظیفه اداری خود در سازمان حفاظت محیط زیست تمام اساتید کشور در این حوزه را جمع کردم تا اظهار نظر کنند اما مساله این است که اجرای این طرح چیزی نبود که محیط زیست مخفی کرده  و یک دفعه کشف شده باشد. 

دولت به ما ابلاغ کرد که دستگاه‌ها علیه یکدیگر شکایت نکنند

مدیرکل سابق دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به اینکه بخشی از این تصفیه‌خانه‌ها ساخته شده اما ناقص است و این ‌اعتبارات باید در زمینه احداث تصفیه‌خانه فاضلاب هزینه شود، گفت:  موارد مشابه این را در دریاچه ارومیه نیز داریم که به‌عنوان مثال ۱۰۰۰ میلیارد تومان اعتبار تصویب می‌شود که ۸۰۰ میلیارد آن به وزارت نیرو  و ۱۰۰ میلیارد به وزارت جهاد کشاورزی می‌رود بنابراین هر نهادی باید مسئولیت خود را انجام دهد اما بهتر بود این ‌پول برای این اقدامات هزینه می‌شد. طرح جامع تالاب انزلی را با همکاری «جایکا» تهیه کرده بودیم یعنی سندی که نشان دهد چه اقداماتی باید صورت گیرد، در دست داریم. اعتبار سال اول نیز قرار بود این ‌پروژه انجام شود اما در پیوست همان نامه کلانتری تمام مکالمات وجود دارد.

باقرزاده کریمی در ادامه اظهار کرد: دولت به ما ابلاغ کرد که دستگاه‌ها علیه یکدیگر شکایت نکنند.  

وی همچنین گفت: اینکه گفته می‌شود سازمان محیط زیست ضعیف است، یک ضعف این است که ابزارهای تخصصی ‌پشتیبانی‌کننده برای کارهای فنی ندارد؛ چه به‌لحاظ برنامه و بودجه‌ای و چه به‌لحاظ ساختار سازمانی چراکه کارشناس می‌تواند نظر خود را نسبت به طرحی اظهار کند اما نمی‌تواند طرح ارائه کند.

مدیرکل سابق دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست در ادامه اظهار کرد: برای احیای تالاب انزلی همزمان باید اقداماتی در بالادست تالاب و در خود تالاب انجام شود. سنبل آبی اکنون یکی از مشکلات بزرگ تالاب انزلی است که باید حل شود.

سید رحمان سیدزاده - دادستان سابق انزلی و معاون قضایی رئیس کل دادگستری استان گیلان - نیز در این برنامه درباره بودجه احیای تالاب انزلی و علت بازگشت بخشی از آن به خزانه توضیح داد: چندین جلسه بابت این موضوع تشکیل شد که اولین آن ۲۲ مرداد ۱۳۹۷ و با دعوت از کارشناسان و متخصصان در این حوزه برگزار شد. ۸۷۱ میلیارد تومان برای احیای تالاب انزلی تصویب شد.

وی ادامه داد: در جلسه هم‌اندیشی که ۲۲ مرداد ۱۳۹۷ برگزار شد، از متخصصان محیط زیستی دعوت شد تا نظرات خود را برای احیای تالاب بیان کنند که در همان جلسه قرار بود درباره زیست‌پالایی یا همان بایوجمی نیز تصمیم‌گیری شود که عمده حاضران در این جلسه با اجرای این طرح مخالفت کردند و همانجا دستور صادر و اجرای این طرح متوقف شد. ‌پس از مدتی نیز بودجه به خزانه بازگشت این درحالیست که این بودجه برای احیای تالاب انزلی اختصاص داده شده بود و ورود رسوبات و فاضلاب به این تالاب همچنین فراگرفتن سنبل آبی در بخش عمده این تالاب  از جمله مخاطراتی است که این تالاب را تهدید می‌کند.

دادستان سابق انزلی با اشاره با استناد به اظهارات مجری طرح بایوجمی در تاریخ ۸ مرداد ۹۷ یعنی ۱۴ روز ‌پیش از نخستین جلسه هم‌اندیشی، گفت: مجری این طرح به‌صراحت اعلام کرد که «تصفیه ۱۲ هزار هکتار از ‌پساب‌های تالاب انزلی توسط فناوری نوین بایوجمی انجام شده است و امیدواریم این مساحت را افزایش دهیم تا به ادامه حیات تالاب انزلی کمک شود» و ۱۴ روز ‌پس از آن جلسه هم‌اندیشی برگزار می‌شود.

سازمان حفاظت محیط زیست مدعی بود که «جایکا» با این طرح موافقت کرده اما جایکا اعلام کرد که با این طرح موافق نبوده

در ادامه این برنامه سیدزاده با استناد به نامه عیسی کلانتری - رییس سازمان حفاظت محیط زیست - به سازمان برنامه و بودجه کشور مبنی بر اقدام عاجل نسبت به تامین اعتبار فاز اول ‌پروژه بایوجمی تالاب انزلی به مبلغ ۱۲۰۰ میلیارد ریال گفت: در این نامه آمده است که گروهی از متخصصان دانشگاهی حاضر در جلسه هم‌اندیشی که برگزار شده برای تحقق این مهم در نظارت بر عملکرد و ‌پایش موصوف اعلام همکاری کردند اما این سوال مطرح می‌شود که این گروه متخصصان چه کسانی هستند؟

وی با اشاره به نامه دیگری نیز اظهار کرد: در اینجا آمده است: این طرح به دو شرط باید اجرا شود که شرط اول آن تهیه گزارش ریسک اکولوژیک و برنامه ‌پایش آن و شرط دوم تصفیه فاضلاب در بالادست تالاب به‌طور همزمان است تا ورودی آلاینده‌ها کاهش یابد چراکه اگر تصفیه‌خانه ساخته نشود این طرح اثربخشی معناداری نخواهد داشت. حال این پرسش مطرح می‌شود که وقتی صراحتا گفته می‌شود که اگر تصفیه‌خانه احداث نشود این طرح اثربخشی ندارد چطور سازمان حفاظت محیط زیست که ناظر این طرح می‌شود اما ‌پس از اجرای طرخح همچنان تصفیه‌خانه احداث نشده است.  

دادستان سابق انزلی با اشاره به اینکه سازمان حفاظت محیط زیست آن زمان مدعی بود که «جایکا» (آژانس همکاری‌های بین المللی ژاپن) با این طرح موافقت کرده است، گفت: یکی از ابهامات بزرگی که در طرح بایوجمی وجود داشت این بود که به ما به‌صراحت اعلام کردند که «آژانس همکاریهای بین المللی ژاپن» با اجرای این طرح موافقت کرده است و در کمیته مدیریت تالاب نیز گفته شد که از «ستاد ویژه توسعه فناوری نانو» مجوز اجرای این طرح را بگیرند.

وی ادامه داد: در نامه سازمان حفاظت محیط زیست آمده بود که این طرحی است با مشارکت همه دست‌اندرکاران استان و با همکاری تیم کارشناسی «جایکا» تهیه شده است. با این حال من از «جایکا» استعلام کردم که آیا تاکنون استانداردی جهت استفاده از این مواد در اکوسیستم‌های طبیعی نظر تالاب انزلی با این وسعت وجود داشته است و آژانس نظر خود را  با توجه به اهمیت موضوع اعلام کند.  آژانس همکاریهای بین المللی ژاپن نیز در ‌پاسخی که ارسال کرد، نوشته بود:  قبلا با توجه به نامشخص بودن جوانب طرح، میزان اثربخشی، کارکرد و مزایای آن تیم کارشناسان «جایکا» طی دو نامه جداگانه دیدگاه خود را مبنی بر دشواری در تصمیم‌گیری برای کاربردی بودن این طرح بیان کرده‌اند.  تیم کارشناسان جایکا دو سال ‌پیش به‌دلیل وجود موارد غیرشفاف نظیر کارایی، مکانیسم عمل، نسبت هزینه به فایده و اثرات جانبی منفی در تالاب نظر منفی خود را در خصوص استفاده روش به‌اصطلاح زیست ‌پالایی در تالاب انزلی اعلام کرد اما سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید با همکاری «جایکا» این طرح را تهیه کردیم درحالی‌که «جایکا اعلام کرد که ما دو سال ‌پیش نیز به شما اعلام کرده بودیم که این طرح اثرگذاری ندارد و  اجرای این طرح با احتمال بالای هدررفت بودجه  و مخاطرات بالقوه اکولوژیک در تالاب همراه خواهد بود.

دادستان سابق انزلی افزود: قوه قضاییه و دادگستری استان همان زمان اعلام کرد که این طرح تا تایید نشدن آن توسط کارشناسان اجرا نشود.

محیط زیست اعلام کرد که ماده نانو دی‌اکسید تیتانیوم، نانو نیست

معاون قضایی رییس کل دادگستری استان گیلان در این‌باره گفت: اگر از بالادست دستور اجرای طرحی صادر شود، محیط زیست باید درصورتی که اجرای آن طرح به محیط زیست آسیب برساند تا آخرین لحظه روی حرفش باقی بماند و مخالفت کند و دیگر مماشات و ملاحظه‌کاری نکند. برخی از افراد اعتراض کردند که ورود دادگستری باعث شد که حدود ۸۰۰ میلیارد تومان بودجه از تالاب دور شود اما اثرات سرطان‌زا بودن و گرفتاری‌ها و مصیبتی که برای مردم استان ‌پیش‌ می‌آمد را در نظر نگرفتند.

وی تاکیدکرد: ماده نانو دی‌اکسید تیتانیوم که در طرح بایوجمی از آن استفاده می‌شد از لحاظ ‌پزشکی و در برخی مقالات نیز گفته می‌شود به‌دلیل نانو بودن این ماده سرطان‌زا است. در حالی‌که در ‌پیوست نامه‌ای که ‌پیش از این به آن اشاره شد سازمان حفاظت محیط زیست اعلام کرد این ماده نانو نیست اما ‌پیش از آن در نخستین جلسه هم‌اندیشی که برگزار شد و باقرزاده کریمی نیز حضور داشت اعلام شد که این ماده نانو است.

دادستان سابق انزلی همچنین با اشاره به درخواست دولت ایران از دولت ژاپن برای انجام مطالعه‌ای در زمینه حفاظت از تالاب انزلی در سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۵ اظهار کرد: سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۰، ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ در نهایت درخواست کردند ایجاد سیستم مدیریت یکپارچه سازگار برای تالاب انزلی با درگیری موثر تمامی ذی‌نفعان و ایجاد اطلاعات علمی مناسب صورت گیرد. «جایکا» تقریبا ۱۵ سال در این زمینه کار کرد و طرح‌هایی ارائه کرد و در هر زمینه نیز یک نمونه اجرا کرد.  جایکا این اقدامات را انجام داده و سازمان حفاظت محیط زیست هم قرار داد بسته اما زمان اجرا بایوجمی اجرا کرده است. جایکا که طرح را ارائه کرده بود زمان‌بندی هم داده که سال ۱۳۹۹ سازمان حفاظت محیط زیست چه اقداماتی باید انجام دهد. وظایف هم به مدیریت کمیته احیای تالاب انزلی از سوی رییس کل دادگستری استان با لحاظ کردن زمان‌بندی ابلاغ شد، هرکدام که انجام نشد به‌عنوان ترک فعل است.

سیدزاده در ‌پایان با اشاره به اینکه اکنون همچنان رسوب و فاضلاب وارد تالاب انزلی می‌شود، گفت: با فرض براینکه ۸۵۰ میلیارد تومان اعتبار برای احیای این تالاب تامین می‌شد و طرح بایجمی اثرگذار بود اما با وجود ورود فاضلاب و رسوبات به این تالاب عملا بودجه بیت‌المال هدر می‌رفت./ایسنا