روز ۲۲ سپتامبر برابر با ۳۱ شهریور به عنوان روز جهانی «بدون خودرو» نامگذاری شده و هر سال در شهرهای مختلف جهان، برنامه‌هایی با هدف تشویق انسان مدرن امروزی و خودرو مدار به فعالیت دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی برگزار می‌شود.

به گزارش زیست آنلاین، شاید برای نسل امروز و حتی هم نسلان خودمان دور از ذهن باشد که در زمانی نه چندان دور افرادی حتی خودرو ندیده بودند، حدود ۸ تا ۹ دهه گذشته رفت و آمدها میان شهرها و حتی سفرهای دور با حیواناتی مانند اسب و شتر انجام می شد، خودرویی در کار نبود، اصلا جاده ای نبود تا خودرویی باشد، حال اینکه اولین خودرو که البته به «اتومبیل» معروف بود چه سالی وارد کشور شد روایات متفاوت است،  تاریخ دقیقی از حضور اولین اتومبیل در ایران ثبت نشده است.

یکی از روایت ها می گوید که اولین بار مظفرالدین شاه در بازگشت از سفر اروپا دو اتومبیل با راننده‌هایشان را همراه خود به ایران آورد که گفته می شود از نوع فورد کروکی با تایرهای تو پُر بود که به سال ۱۲۷۹ بر می گردد، برخی روایت ها اولین خودرو را رنو می دانند، اما به هر حال این‌طور به نظر می‌رسد که ورود اولین اتومبیل به ایران باعث شد که تا سال ۱۲۸۹ استفاده از اتومبیل شخصی بین سفرای دیگر کشورها در ایران، تجار و افراد سرشناس و دولتمردان رایج شود.

اولین اتومبیل هایی که وارد ایران شدند به ماشین دودی معروف بودند که به مرور خودروهایی با نام ماشین لاری که شبیه وانت‌های امروزی بود و اتومبیل‌هایی معروف به دور سیمی که برای حمل بار و مسافر مورد استفاده قرار می‌گرفتند، به ترتیب وارد کشور شدند و امروز کار به جایی رسید که هزاران مدل خودرو در دنیا برای انتخاب وجود دارد.  

بعد از آن ذائقه مردم در کشور به سمت داشتن اتومبیل شخصی کشیده شد و هر فردی از هر قشری تلاش می کرد تا یک خودروی شخصی داشته باشد اما وارداتی بودن و در نتیجه قیمت بسیار بالای آن برای قشر متوسط دردسر ساز بود که همین احساس نیاز باعث شد تا در سال ۱۳۴۱ کارخانه‌ صنعتی «ایران ناسیونال» تاسیس شود،  اولین محصولات این شرکت گونه‌ای اتوبوس و مینی‌بوس بود. تولید پیکان نیز در سال ۱۳۴۶ در برنامه‌ ایران ناسیونال قرار گرفت و تا سال ۱۳۵۶ مدل‌های مختلفی از آن مانند کار، جوانان، استیشن و لوکس ساخته شد.

با توجه به افزایش درخواست مردم برای خرید خودرو در نتیجه در سال ۱۳۴۴ دومین کارخانه خودروسازی ایران با نام «سایپا» تاسیس شد که اولین مدل خودروی تولیدی آن «ژیان» بود، بنابراین می توان دید که صنعت خودرو سازی در ایران چندان قدیمی نیست، البته در دنیا هستند کشورهایی که صنعت خودروسازی خود را با ایران شروع کردند اما امروز به قطب صنعت خودرو در دنیا تبدیل شده اند اما خودروسازی ایران در جهان چندان جالب نیست و جایگاهی در خور ندارد.

هر چند امروزه تنوع محصولات در ایران خودرو و سایپا زیاد است اما کارشناسان معتقدند که با استانداردهای روز دنیا فاصله دارد، در کنار این موارد، می بینیم که تا چند دهه قبل و یا همان زمانی که اولین خودرو وارد کشور شد به ذهن کسی هم نمی رسید که روزی برسد خودرو که باعث آسان شدن ترددها شده، متهم اول آلودگی هوا شود به طوری که اکنون میلیارد خودرو در سراسر دنیا تردد می کنند و به معضلی به نام آلودگی هوا دامن می زنند.

امروزه آلودگی هوا به یکی از معضلات اصلی کلانشهرها در دنیا تبدیل شده و انگشت اتهام نیز به سمت خودرو گرفته شده است چون کارشناسان معتقدند که آنچه در حال حاضر به‌ عنوان آلودگی هوا از آن یاد می‌شود، بیشتر ذرات معلق هستند، ذراتی که ۷۰ درصدشان از طریق خودروها ایجاد می‌شود بنابراین استاندارد بودن خودرو در کاهش آلودگی هوا نقش بسزایی دارد البته نباید نقش سوخت را در این روند فراموش کرد که خود مقوله جداگانه ای است.

سالانه بیش از هفت میلیون نفر در جهان به دلیل آلودگی هوا با مرگ زودرس مواجه می‌شوند،  مطالعات نشان می دهد در ایران هر سال حدود ۴۰ هزار نفر در کشور به دلیل مواجهه با غلظت آلایندگی ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون (PM۲.۵ ) در هوا جان خود را از دست می دهند.

بر این اساس برای جلوگیری از این وضعیت،  قانون هوای ‌پاک با هدف کاهش آلودگی هوا و عوارض ناشی از آن در ۲۵ تیرماه ۱۳۹۶ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و از سوی رئیس جمهوری وقت برای اجرا ابلاغ شد. این قانون براساس ۳۴ ماده ۲۱ دستگاه اجرایی مختلف از جمله وزارت کشور، وزارت نفت، وزارت نیرو، نیروی انتظامی، شهرداری، صدا و سیما و...را مکلف کرده است که هر یک به‌ تناسب وظایف خود، اقداماتی را برای کنترل آلودگی هوا در کشور اجرایی کنند.

داریوش گل علیزاده معاون مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست چندی پیش گفته بود که وضعیت آلودگی هوا از دهه ۷۰ در کشور نگران کننده‌تر شده است. هرچند اقداماتی برای مبارزه با آلودگی هوا از جمله ارتقای سوخت و استاندارد خودروها انجام شده اما سرعت انجام این اقدامات به‌ ویژه در پاییز و زمستان متناسب با سرعت انتشار آلودگی‌ها نبوده است.

بر اساس ماده ۴ قانون هوای پاک مقرر شد که خودروسازان با توجه به اعلام سازمان حفاظت محیط زیست تولیدات خود را مطابق با استانداردهای آلایندگی یورو ۵ کنند همچنین بر اساس یکی از مواد آیین‌نامه اجرایی این قانون که در سال ۹۷ توسط هیئت وزیران تصویب شد، شماره‌گذاری هر سه دستگاه خودرو دیزلی نو با استاندارد آلایندگی یورو ۵ منوط به اسقاط یک یا چند دستگاه خودرو دیزلی با مجموع ظرفیت گواهی اسقاط مشابه است اما نه تنها این مواد از قانون هوای ‌پاک به‌درستی اجرا نشد بلکه به‌دلیل مانع‌تراشی‌های خودروسازان اجرای ماده ۴ از قانون هوای پاک به‌تعویق افتاد و تا سال ۹۹ نیز تعدادی از خودروها بر اساس مجوز سازمان حفاظت محیط زیست و موافقت هیات دولت، برخلاف قانون هوای پاک با استاندارد یورو ۴ شماره‌گذاری شدند.

با توجه به وضعیت نگران کننده هوا و نقش پررنگ خودرو در به وجود آمدن این شرایط، البته آذرماه ۱۳۹۴ پویش «سه‌شنبه‌های بدون خودرو» از شهر اراک آغاز شد و اکنون بیش از ۲۰۰ شهر به این پویش پیوسته اند اما باید دید تا چه حدی این پویش درست اجرا می شود و در کاهش آلودگی هوا و کمتر استفاده کردن از خودرو تاثیر داشته است که شواهد نشان می دهد نه این پویش و نه قانون هوای پاک به درستی اجرا نمی شوند چون هیچ خبری از بهتر شدن هوا و کاهش آلودگی در کلانشهرهایی مانند تهران، البرز، اصفهان و یا اراک نیست.

اما این شرایط در دنیا متفاوت است، در واقع استفاده از خودروی شخصی در سال های اخیر افزایش چشمگیری داشته و به گفته محققان افزایش چاقی در افراد نیز در این سالها شایع شده و کم تحرکی به بیماری های مهلک قند و دیابت منجر شده است،  رشد بیش از حد خودروهای شخصی همواره عامل اصلی آلودگی هوای شهرهای بزرگ و کوچک شمرده می شود که مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا در شهرها بسیار تکان دهنده است اما به نظر می رسد در چند سال اخیر دنیا تکانی به خود داده و به سمت کمتر استفاده کردن از خودروهای شخصی پیش می رود.

در واقع جامعه جهانی تصمیم گرفت تا فکری برای این وضعیت بیندیشد و بر این اساس تلاش ها برای کمتر استفاده کردن از خودروی شخصی شکل گرفت،  سپتامبر ۲۰۱۳ بود که مردمان محله هنگونگ دونگ در شهر سوون کره جنوبی تصمیم گرفتند که محله خود را برای یک ماه خالی از خودرو کنند و دراین مدت از خودرو استفاده نکنند، به دنبال تصمیم بود که ساکنان محله خودروهایشان را به پارکینگ هایی در دیگر نقاط شهر بردند و خود به شیوه ای دیگر زندگی کردند و فستیوال اکومبیلیتی شکل گرفت.

اگرچه این فستیوال در سال های اخیر شکل گرفته اما یک روز بدون خودرو از سال ها پیش در گوشه و کنار جهان وجود داشته است،  ۲۲ سپتامبر روز جهانی بدون خودرو نامگذاری شده است،  سابقه چنین روزی در جهان به سال ۱۹۵۶ و به کشورهای هلند و بلژیک باز می گردد که به مرور پررنگ و پررنگ تر شد به طوری که در نشستی در تولدوی اسپانیا ساختاری نظام مندی برای روز بدون خودرو پیشنهاد داده شد.

طی دو سال اول بعد از این نشست، این برنامه در شهرهای ریکیاویک ایسلند، بث در انگلیس و لاروشل فرانسه اجرا شد. یک نهاد مدنی نیز به طور غیررسمی مسوولیت حمایت و پشتیبانی از برگزاری روز بدون خودرو را در جهان به عهده گرفت. بعد از آن اولین کمپین در شهر، بدون ماشین من را راه اندازی کرد و بعد از آن کمپین هایی از این دست سراسر اروپا را فرا گرفت. در سال ۲۰۰۰ روز بدون خودرو به روزی جهانی تبدیل شد.

بوگوتا، پایتخت کلمبیا در حال حاضر بزرگترین روز بدون خودرو را در جهان اجرا می کند. این برنامه در یکی از روزهای کاری هفته و در تمامی شهر به طور کامل اجرا می شود. در جاکارتا، پایتخت اندونزی و یکی از شلوغ ترین شهرهای جهان نیز از سال ۲۰۰۷ این طرح در تعدادی از خیابان های اصلی شهر اجرا می شود و از ورود خودروها به این خیابان ها جلوگیری می شود،  شهرهای بسیار دیگری نیز روز بدون خودرو را با درجات مختلفی از سختگیری اجرا می کنند اما در ایران این روز چگونه می گذرد؟ آیا کسی به آن اهمیت می دهد؟ آیا در این روز خودروی شخصی کمتری وارد معابر شهری می شود؟ اصلا آیا کسی خبر دارد که چنین روزی در جهان وجود دارد؟/ایرنا