زیست آنلاین :یکی از مهمترین تهدیدات جنگلهای زاگرس آتش سوزیهایی است که عمدتا با فرارسیدن ماههای گرم در این عرصه ها اتفاق می افتند. یکی از استانهای واقع در حوزه زاگرس که جنگلها ومراتع آن مورد تهدید جدی این آتش سوزی هاست، استان کهگیلویه و بویراحمد می باشد که ۲۰ درصد جنگلهای زاگرس را دارا می باشد.

 مساحت عرصه های منابع طبیعی استان کهگیلویه و بویراحمد ۱۴۲۵۰۰۰هكتار است که مجموعاً۹۰درصدمساحت استان را تشکیل می دهد. مساحت جنگل۸۷۳۰۰۰ هکتار (۵۳ درصد مساحت استان) و مساحت مرتع ۵۵۲۰۰۰ هکتار (۳۸درصدمساحت استان) است. وجود بيش از ۴۷۰گونه گياهي دارويي، صنعتي و خوراكي و وجود بیش از ۲۵۰۰ گونه جنگلی و مرتعی در استانی که ۱ درصد مساحت کشور را به خود اختصاص داده نشان میدهد که چه ظرفیتها و پتانسیلهایی در این استان وجود دارد. استانی که به علت وجود همین منابع عظیم جنگل و مرتع و تنوع آب وهوایی به سرزمین چهار فصل شناخته شده است. استان زیبایی و طبیعت، اما بیش از یک دهه است که علاوه بر خطراتی که جنگلها و مراتع را در اقصی نقاط جهان تهدید می کند گرفتار آتش سوزیهایی شده است که وقوع مکرر و سریالی آنها با شروع خردادماه به یک بحران تبدیل شده است. 

طبق آمار موجود در یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کهگیلویه و بویراحمد از سال ۸۵ تا اواخر سال ۹۵، تعداد ۹۵۲ فقره آتش سوزی رخ داده است که اگر آمار سال ۹۶ تا اوایل تیرماه را به این آمار اضافه کنیم عدد مورد نظر به ۱۰۰۰ مورد می رسد (آمار آتش سوزی مناطق حفاظتی تحت نظر سازمان محیط زیست به این آمار اضافه نشده است). طبق این آمار بیشترین تعداد آتش سوزی در سالهای ۱۳۸۹، ۱۳۸۶، ۱۳۸۵ و ۱۳۸۸ به تعداد ۱۴۵، ۱۲۲، ۱۰۹ و ۱۰۵ فقره رخ داده که نشان میدهد ۱۲ سال پیش آتش سوزی تهدیدی جدی برای منابع طبیعی استان بوده است. متاسفانه آمار سالهای قبل از ۱۳۸۵ در دسترس نمی باشد ولی کاملا مسلم است که با وجود آمار بالای وقوع آتش سوزی در نیمه دهه هشتاد که در بالا به آنها اشاره شد، میتوان حدس زد که حداقل از اواسط دهه هفتاد این آتش سوزیها به صورت گسترده ای رخ داده است. 
دو سوال در اینجا مطرح می شود. سوال اول این است که چرا با وجود این همه آتش سوزی در ۱۲ سال گذشته  که احتمال وقوع گسترده آنها علیرغم نبود آمار به ۲۰ سال گذشته نیز ممکن است برسد تاکنون راهکار درخور توجهی برای پیشگیری و مهار آن ها از سوی دولت و مسئولان کشوری اتفاق نیفتاده است. قاعدتا توجه ویژه به این بحران در سالهای گذشته راه را برای جلوگیری از وقوع هم اکنون آتش سوزیها هموار میکرد. مهم ترین کار این بود که یک بودجه مشخص و مکفی جهت استخدام جنگلبان و قرقبان، تجهیز امکانات، اختصاص بالگرد و هواپیمای آب پاش و بودجه لازم جهت آموزش و فرهنگسازی و مواردی از این قبیل از سوی دولت و مجلس تصویب شود. اتفاقی که تاکنون رخ نداده و در آن هنگام که تهدیدات کنونی برای منابع طبیعی و محیط زیست از قبیل خشکسالیها، ریزگردها، زمین خواریها، افزایش جمعیت، تامین نیازهای غذایی، افزایش آلاینده ها و توسعه جاده ها به این شدت وجود نداشت برنامه ریزی و تخصیص اعتبار برای مبارزه با شعله های فوران آتش کاری بس راحت تر بود.  البته ضرب‌المثلی می‌گوید جلوی ضرر را از هر جا بگیری منفعت است بنابراین از مسئولان کشوری این انتظار میرود سریعا جلوی این ضرر بزرگ نابودگر حیات را بگیرند و نه برای یکی دو هفته بلکه برای یک دوره طولانی مثلا ۵۰ ساله برنامه ریزی کنند. سوال دوم که جواب آن ساده است این است که چرا در چهار پنج سال اخیر وقوع آتش سوزی ها در دید عموم قرار گرفته است به نحوی که خیلی گمان می کنند در همین چند سال آتش سوزیها رخ داده است؟ علت این است که استفاده از اینترنت در کشور و در استانهای کمتر توسعه یافته از جمله کهگیلویه و بویراحمد از اوخر دهه هشتاد شایع شد و در دو سه سال اخیر نیز استفاده از فضاهای مجازی به شدت گسترش یافته است. همه اینها اطلاع رسانی را برای همه مسائل ازجمله آتش سوزی جنگلها ده ها برابر کرده است. در سالهای ۹۵ و ۹۶ برای اولین بار به محض وقوع آتش سوزیها از سوی روابط عمومی اداره کل منابع طبیعی کهگیلویه و بویراحمد، خبرگذاریها وسایتهای خبری، تشکلها و انجمن های محیط زیستی، کمپینهای پیشگیری و اطفاء حریق و دوستداران طبیعت مردم درجریان قرار می گرفتند و بارها اطلاعیه جهت مهار آتش از طرف نامبردگان صادر می‌شد. به مدد فضاهای مجازی و دسترسی سریع به اطلاعات، بحران آتش سوزیها برای مردم و مسئولین به تصویر گذاشته می شود اگرچه متاسفانه در سطح کشوری و کانال های خبری پرمخاطب در سطح ملی، انعکاس اخبار مربوطه بسیار ناچیز است.
بررسی آمار برحسب زمان ساعتی و ماهانه و از لحاظ مکانی میتواند ما را در تجزیه و تحلیل علت آتش سوزیها تاحدی کمک نماید. بیشترین وقوع آتش سوزی در چه ماهی بوده است؟ بر اساس آمار سال ۹۵ در اردیبهشت ۱فقره، خرداد۱۸ فقره،تیر ۲۸ فقره مرداد ۱۵ فقره،شهریور ۹فقره، مهر ۱ فقره و آبان ۷ فقره آتش سوزی رخ داد که از مجموع این ۷۹ فقره، بالاترین درصد مربوط به خرداد و تیرماه با ۲۳ و ۳۵ درصد بوده است. خرداد وتیر با ۵۸ درصد بیشترین ماههای وقوع اتش سوزی در سال ۹۵ بوده اند و آمار مرداد و شهریور ۳۰ درصد بوده است. همچنین در خرداد سال ۹۶ تعدد ۳۷ فقره آتش سوزی رخ داد که با احتساب آمار در نیمه اول تیر   نشان میدهد بیشترین آتش سوزیها در دو ماه خرداد و تیرماه رخ میدهد. چرا این اتفاق رخ داده است؟ بنظر می رسد با توجه به اینکه برداشت محصول از سوی زارعین در ماه های خرداد و تیر اتفاق می افتد و برخی از زارعین پسچر موجود در زمین کشاورزی خود را جهت کاشت محصول دیگری وهمچنین باغداران علف درون باغ خود را بعد از خشک شدن که در حاشیه جنگل واقع شده آتش میزنند در سرایت آتش به جنگل نقش داشته باشند. همچنین بارها مشاهده شده که در این دوماه آتش گرفتن محصولاتی از قبیل جو و گندم که به علت طول کشیدن مرحله برداشت  از یک سو در حاشیه جاده و از سویی در مجاورت اراضی ملی هستند موجب آتش سوزی جنگلها و مراتع می شوند. این محصولات گاه به دلیل تعارضات اجتماعی و گاه در اثر سهل انگاری رهگذران و گردشگران مورد حریق واقع می شوند. از دلایل دیگری که وقوع آتش سوزی را برحسب تحلیل زمانی در این دو ماه گسترده می کند یکی ورود گردشگردان اعم از محلی وغیرمحلی به مناطق جنگلی در ارتفاعات میانی و بالایی است که هوای خنکتری دارند و به سبب وجود علفهای ترد و خشک درصورت کمترین بی احتیاطی زمینه را برای حریق آماده میکنند.  
بر اساس آمار ۱۰۰ آتش سوزی در سال ۹۵ و ۹۶ بیشترین تعداد آتش سوزی از میان ساعات وقوع آتش سوزی در ساعت ۱۴ به میزان ۱۹درصد رخ داده است. درنگاهی دیگر در بازه زمانی ۱۱ صبح تا ۱۴ عصر ۵۳ درصد و در بازه زمانی ۱۱ صبح تا ۱۷عصر ۸۰ درصد وقوع آتش سوزیها گزارش شده است. بنایراین این دوره های سه و شش ساعته بحرانی ترین زمان برای وقوع محسوب می‌شوند. تحلیل علت وقوع آتش سوزی برحسب این ساعات سخت است ونیازمند تحقیق منسجم و بررسی جامعه شناختی رفتارهای انسانی و تحلیل داده های هواشناسی است. آیا گردشگرانی که به طبیعت می روند برای طبخ غذا و دم کردن چای در نیمه های ظهر اقدام به روشن کردن آتش میکنند و این آتش همان لحظه یا به براثر خاموش نکردن آتش بعد از تفرج به پوشش گیاهی اطراف سرایت می کند؟ در این ساعات که گرمترین ساعات روز است آیا افزایش گرمای هوا و تابش نور خورشید و مواجهه نور با تکه های شیشه و بطریهای پر آب جامانده در طبیعت تاثیرگذار است؟ متاسفانه در این مورد تحقیقی که نشان دهنده اتش گرفتن علف خشک مراتع بخاطر این تکه های شیشه و بطریها باشد صورت نگرفته است. و همچنین آیا افراد سودجو و معترض بهترین زمان برای آتش زدن جنگلها را این زمان می دانند؟ چرا آنها شب را برای این کار در نظر نمی گیرند که احتمال شناسایی آنها خیلی کم است؟ با همه این احوال این ساعات بحرانی هم برای دستگاه های متولی حفظ منابع طبیعی و محیط زیست و هم برای مدیریت بحران، دستگاه های امدادگر و پشتیبان، نظامی، انتظامی و قضایی و دستگاه های متولی گردشگری باید جهت پیشگیری و مهار آتش در مرکز توجه قرار بگیرد و آماده باش کامل جهت پیشگیری ومهار داشته باشند. در صورت حمایت مدیریت بحران از مناب طبیعی و محیط زیست در ساعات اولیه آتش سوزی زمان مهار آتش و میزان خسارات وارده کاهش می یاید، در غیر این صورت با شروع وزش بادهای عصرگاهی عملیات مهار سخت و زمانبر است.
بررسی آمار آتش سوزی سال ۹۵ و سال ۹۶ تا (۲۸ خرداد) بر حسب شهرستانهای استان که ۸ شهرستان می باشند نشان میدهد از بین ۱۱۴ آتش سوزی، بیشترین تعداد در شهرستان بویراحمد به میزان ۴۶درصد رخ داده و کمترین آن در شهرستان بهمئی به میزان ۱درصد بوده  است. نکته جالب این که در سال ۹۵ هیچ گونه آتش سوزی در بهمئی رخ نداده است و در سال ۹۶ نیز فقط یک مورد بوده است. از لحاظ بیشترین تعداد آمار در ۸ شهرستان کهگیلویه و بویراحمد، بعد از بویراحمد، دنا ۱۵ درصد، باشت ۱۳ درصد و چرام ۱۰ درصد بوده است. از لحاظ کمترین تعداد بعد از بهمئی، شهرستان لنده با ۴ درصد وسپس کهگیلویه و گچساران با ۶ و ۵ درصد قرار دارند.
چرا در شهرستانهای بویراحمد ودنا در مجموع ۶۱ درصد و درشهرستانهای بهمئی و لنده ۵ درصد آتش سوزی رخ داده است؟ اگر چه مساحت جنگلها ومراتع شهرستان بویراحمد و دنا نسبت به شهرستانهای بهمئی و لنده بیشتر است اما بنظر می رسد با توجه به شرایط اجتماعی، جغرافیایی و اقتصادی عواملی در این قضیه دخیل هستند. اولین عامل را میتوان حضور گردشگران اعم از محلی و غیرمحلی دانست که با توجه به آب و هوای مطلوب، نزدیکی به مرکز استان و وجود  امکانات گردشگری تعداد بسیار زیادی به شهرستان بویراحمد و همچنین دنا سفر می کنند. علاوه بر این به علت مهاجرات از جاهای مختلف استان و استانهای همجوار به شهرستان بویراحمد، جوامع محلی نسبت به آنچه در شهرستان بهمئی و لنده وجود دارد کمتر شده است. همچنین بخاطر موقعیت بویراحمد و دنا که در نزدیکی مرکز استان قرار دارند قیمت ملک و املاک نسبت به شهرستانهای لنده و بهمئی بسیار زیاد تر بوده و احتمال می رود بعضی از افراد بخاطر تصرف اراضی ملی در مقیاس های کوچ و بزرگ دست به آتش سوزی بزنند. چون آتش سوزیهای سالهای اخیر نشان داده است برخی از مناطق مجاور اراضی کشاورزی و روستاها در مناطقی مشخصی چندین بار آتش گرفته اند که این فرضیه را تقویت میکند. البته نباید از نظر دور داشت که همه عوامل دیگر از جمله اختلافات محلی روستاییان و همچنین سهل انگاری در برداشت و دروی محصولات کشاورزی نیز در این قضیه دخیل باشند. همچنین از عواملی که میتوان به صورت جامعه شناختی به آن نگاه کرد این است که روستاییانی که در شهرستانهای بویراحمد و دنا قرار دارند بعلت مشاهده روزافزون توسعه شهر و گسترش مراکز اقتصادی که روزانه با آن روبرو هستند و در ذیگر شهرستانها چنین چیزی وجود ندارد در طول سالهای متمادی و بطور غیرمستقیم به سمت این نگرش می روند که جنگلهای بلوط همجوار خانه هایشان ارزشی نداشته و بصورت عمد و غیرعمد سعی در تبدیل آنها به اراضی کشاورزی و املاک دارند. در واقع اختلاف طبقاتی و میل به مصرف گرایی اهمیت جنگلها را برای افراد ناچیز جلوه داده و عوامل دیگری از قبیل عدم موافقت با واگذاری اراضی ملی و بدبینی نسبت به دستگاه های دولتی اعم از خدماتی و عمرانی نیز در این قضیه میتوانند موثر باشند. از سوی دیگر مهاجرت افراد و عدم برنامه ریزی برای نیازهای مهاجرین موجب تضادها و معضلات اجتماعی می شود که مسلما اثرات منفی خود را بر روی منابع طبیعی نشان خواهد داد.
درشهرستانهای باشت و چرام که طبق این آمار ۱۳ و ۱۰ درصد آتش سوزی رخ داده با توجه به مناطق مورد حریق دو عامل میتوانند بیشترین تاثیرگذاری را داشته باشند: گردشگر و اختلافات محلی. در باشت آتش سوزیها بیشتر جاهایی اتفاق افتاده که اختلافات قومی طبق شنیده ها و گفته ها وجود دارد و افراد مبادرت به آتش زدن باغات و مزارع و مراتع سامان عرفی میکنند. همه اینها حدس و گمانهایی است که باید بیشتر درباره آنها تحقیق شود. در چرام نیز مناطقی که امکان ورود گردشگر وجود دارد به مراتب آتش سوزی بیشتر از بقیه جاها مشاهده شده است.
*روابط عمومی اداره منابع طبیعی استان کهکیلویه و بویر احمد