چه دنیای عجیبی است، کسی مسئولیت نمی پذیرد ! همه از زیر بار این مسئولیت آلودگی زباله شانه خالی می کنند، جنگل زباله دانی نیست و مانند شهرها دارای کوچه و خیابان نیست !

توپ سوء مدیریت شهری اینک در آن عرصه ناهموار و پشت درختان آسیب دیده از زخم های متعدد پنهان شده است، بیرون انداختن این توپ چه سخت و طاقت فرسا شده است.
۱- مقدمه

تغییر الگوي مصرف در جوامع و افزایش جمعیت از طرفی و پیشرفت تکنولوژي و صنایع غذایی از دیگر سو، افزایش و تغییر در کمیت و کیفیت پسماندها را موجب گردیده استاز آنجاییکه بخش عمدهاي از هزینه هاي مدیریت پسماند به مرحله جمعآوري و حمل آن مربوط می گردد، لذا لازم است مدیریت هاي اجرایی پسماند به منظور حفظ محیط زیست از آثار زیانبار تجمع پسماندها و صرفه جویی در استفاده از مواد اولیه و کاهش هزینه هاي مدیریت پسماند با اتخاذ تدابیر لازم نسبت به کاهش میزان پسماند تولیدي اقدام نمایند. از این رو پیرو ماده ۵ آیین نامه اجرایی قانون مدیریت پسماند، این شیوه نامه تحت عنوان شیوه نامه اجتناب و کاهش از تولید پسماند عادي تدوین شده و در سراسر کشور جنبه قانونی و اجرایی دارد.

 

۲ - هدف

هدف این شیوه نامه ارائه دستورالعمل اجرایی و توصیه هاي لازم براي اجتناب و کاهش تولید پسماندهاي عادي شهري در سطوح مختلف فعالیت ها، پرسنل و افراد درگیر در چرخه تولید این نوع پسماندها است. و همچنین راهنمایی کاربران به سمت مناسبترین گزینه هاي اجتناب از تولید پسماند می باشد. حرکت به سمت اجتناب از تولید پسماند و بهتر مصرف کردن از منابع در یک جامعه نیازمند ترکیبی از اقدامات جامع و یکپارچه است.

 

۳ - دامنه کاربرد

دامنه کاربرد این شیوه نامه از نظر دستگاه هاي بهره بردار، در برگیرنده مدیریت هاي اجرایی پسماند می باشند که در راستاي مدیریت اجرایی پسماندهاي عادي در محدوده هاي تحت پوشش خود موظف به اجراي وظایف مندرج در قانون مدیریت پسماندها و آئین نامه اجرایی آن هستند.

دامنه کاربرد این شیوه نامه، تمامی مناطق شهري کشور با توجه به اولویت هاي زیر می باشد:

اولویت اول- خانوارها و منازل مسکونی

اولویت دوم- مراکز تولید انبوه پسماند عادي شامل:

•  مجتمع هاي تجاري و اداري و مسکونی.

• فروشگاه هاي بزرگ مانند شهروند و رفاه و ...

• ادارات و نهادهاي دولتی و غیر دولتی

• مراکز آموزشی مانند مدارس، دانشگاه ها، آموزشگاه ها و ...

 

۴ - تعاریف

علاوه بر عبارات و اصطلاحات مندرج در ماده (۲) قانون مدیریت پسماندها (مصوب ۱۳۸۳) و آیین نامه اجرایی آن (مصوب ۱۳۸۴)، عبارات و اصطلاحات زیر در شیوه نامه زیر به کار می رود.

اجتناب از تولید پسماند (کاهش در مبدا): دامنه اي وسیعی از گزینه ها که از طریق محدود نمودن مصارف غیر ضروري، طراحی مناسب، استفاده مجدد، بازیافت و استفاده از محصولاتی که پسماند کمتري تولید می کنند منجر به کاهش میزان تولید پسماند می گردد. (کاهش یا جلوگیري از تولید پسماند یا انحراف آن از مسیر جریان پسماند با استفاده از روش هایی هوشمندانه در مرحله تولید یا مصرف محصولات نظیر بازیافت، استفاده مجدد، افزایش عمر مفید محصولات و نظایر آن توسط تولید کنندگان و مصرف کنندگان کالا(

• سیستم هاي مدیریت محیط زیست: ابزار مفیدي است که ساختاري براي ارزیابی اثرات زیست محیطی را فراهم می نماید و به افزایش بازدهی مواد، برنامه ریزي بلندمدت و اغلب به کاهش هزینه ها کمک می کند. گسترش سیستم هاي مدیریت محیط زیست، ابزار کلیدي در جهت اجتناب از تولید پسماندهاي بخش بازرگانی، بسته بندي، ساخت و ساز و صنایع می باشد.

• مراکز استفاده مجدد و تعمیر: مراکز مستقلی هستند که امکان افزایش طول عمر و استفاده بیشتر از محصولات را توسط مصرف کنندگان فراهم می نمایند و در کاهش میزان پسماندهاي دفنی نقش دارند.

• مشوق هاي مصرف پاك: این مشوق ها برخلاف مالیات ها یک ابزار تشویقی اقتصادي است که با هدف ایجاد انگیزه در رفتار اجتناب و کاهش تولید پسماند بدون تحمیل جریمه به کار می روند.

• بر چسب گذاري سبز: برچسب گذاري سبز کالاي تولیدي با هدف اطلاع رسانی و کمک به مصرف کننده براي انتخاب محصولاتی با قابلیت بازیافت و سازگار با محیط زیست انجام می شود.

• راهبردهاي اطلاع رسانی: راهبردهایی براي بالابردن سطح آگاهی عموم مردم و مشاغل که با هدف تغییر رفتار و اطلاع رسانی درباره تکنیک هاي اجتناب از تولید پسماند صورت می پذیرد.

• راهبردهاي ترویجی: راهبردهایی شامل فرهنگسازي، تغییر عادات در الگوهاي مصرفی، ترغیب به خرید کالاهاي باداوام، استفاده مجدد و تعمیر و نظایر آن که تغییرات رفتاري در مصرف کننده را بوسیله اهرم هاي تشویقی عملی خواهند کرد.

• راهبردهاي قانونی : راهکار مناسبی براي اجتناب از تولید پسماند در بخش هاي تولیدکننده، توزیع کننده، وارد کننده و مصرف کننده است و محدودیت ها، الزامات و ضوابط زیست محیطی را براي تمامی بخش ها ایجاد می کند.

• مسئولیت گسترده تولیدکننده: راهبردي است براي تولید کنندگان کالا تا مسئولیت بخش عمدهاي از پردازش یا دفع محصولاتشان را پس از مصرف (از نظر مالی یا اجرایی) تقبل نمایند. این راهبرد تولید کنندگان کالا را به سمت طراحی سبز و
افزایش بازدهی محصولات سوق خواهد داد.

 

۵ - سازماندهی و تشکیلات

مدیریت اجرایی پسماند موظف است تمهیدات لازم و مشخصی را به منظور سازماندهی پیشبرد اهداف این شیوه نامه در تشکیلات سازمانی خود در نظر بگیرد، به گونه اي که با چارت تشکیلاتی ابلاغی سازمان شهرداری ها و دهیاری هاي کشور مغایرت نداشته باشد.

 

۶-بطور کلی ابزارهاي اجتناب و کاهش تولید پسماند به سه دسته شامل؛ راهبردهاي اطلاع رسانی و ترویجی و قانونی تقسیم بندي می شوند.

راهبردهاي اطلاع رسانی به بالابردن سطح آگاهی عموم مردم و مشاغل تمرکز دارند و این راهبرد با هدف تغییر رفتار و قادر ساختن تصمیمات با آگاهی از طریق اطلاع رسانی درباره تکنیک هاي اجتناب از تولید پسماند، برنامه هاي آموزشی و برچسب گذاري صورت می پذیرد.

راهبردهاي ترویجی می تواند شامل فرهنگ سازي، تغییر عادات در الگوهاي مصرفی، ترغیب به خرید کالاهاي باداوام، استفاده مجدد و تعمیر و نظایر آن باشد که این راهبردها تغییرات رفتاري در مصرف کننده را بوسیله اهرم هاي تشویقی، عملی خواهند کرد.

راهبردهاي قانونی به آن دسته از قوانینی اطلاق شود که توسط مسئولین و شهرداري ها براي جمع آوري پسماند و دریافت پسماند از مصرف کننده وضع می شود. این قوانین می تواند شامل دریافت مستقیم مالیات یا هزینه خدمات شهرداري مرتبط با جمع آوري پسماند یا محدودیت در دریافت و جمع آوري مقادیر مشخصی از پسماند شود که در نتیجه این عمل، مصرف کننده به منظور تطابق خود با قانون موجود یا با انگیزه شارژ کمتر در ازاي تحویل پسماند، به طرق مختلف سعی در کاهش پسماند تولیدي می نماید که براي دستیابی به این امر گرایش به سمت راهبردهاي اطلاع رسانی و ترویجی می آورند. از اینرو، راهبردهاي اطلاع رسانی و ترویجی به عنوان یک راهبرد مهم براي بخش مصرف کننده می تواند نقش مهمی را ایفا نماید.

 

۱ - ۶ - راهبردهاي اطلاع رسانی

راهبردهاي اطلاع رسانی به بالابردن سطح آگاهی عموم مردم و مشاغل تمرکز دارند. این راهبرد با هدف تغییر رفتار تصمیم سازي با آگاهی از تکنیک هاي اجتناب از تولید پسماند و برنامه هاي آموزشی صورت می پذیرد که شامل موارد ذیل می باشد:

• اطلاع رسانی درباره تکنیک هاي اجتناب از تولید پسماند: مدیریت هاي اجرایی پسماند موظفند به طرق زیر اطلاعات مربوط به اجتناب از تولید و کاهش پسماند را در اختیار بخش هاي مختلفی

نظیر بازرگانی، صنایع، خانواده ها و ادارات قرار دهند:

ایجاد پورتال اطلاع رسانی آنلاین با فراهم نمودن دامنه وسیعی از اطلاعات عملی درباره تکنیک هاي اجتناب از تولید پسماند و مزایاي آن براي مصرف کننده و محیط زیست.

تدارك ابزارهاي آنلاین جهت محاسبه و ردیابی داده هاي پسماند که توسعه برنامه اجتناب از تولید پسماند را تسهیل می نماید.

ایجاد مراکز اطلاع رسانی با پشتیبانی از طریق تلفن و پرسش و پاسخ هاي آنلاین اینترنتی.

تدارك خدمات مناسب بازیافت را براي ساکنین و مشتریان تجاري و ارائه توصیه ها و راهنمایی لازم در مورد نحوه کاهش تولید پسماند.

اطلاع رسانی آدرس مراکز دریافت کالاهاي بازیافتی مصرف کنندگان در سطح محله و منطقه به نحویکه مردم براحتی و با کمترین مشکل به آنها دسترسی داشته باشند و بتوانند بازیافت خود را تحویل دهند. ضمناً لازم است آدرس این مراکز به روش هاي مناسب سازگار با محیط زیست به اطلاع مردم رسانده شود.

 

روش هاي پایدار و سازگار
با محیط زیست می تواند بصورت معرفی کلیه مراکز از طریق وب سایت هاي اینترنتی، تابلوهاي بزرگ در محله و منطقه براي معرفی مراکز دریافت محصولات بازیافتی، چاپ اعلامیه روي برگه هاي صد درصد بازیافتی و تحویل آنها به مردم باشد.

• ارائه برنامه هاي آموزشی
برنامه هاي آموزشی اجتناب از تولید پسماند بایستی براي سطوح مختلف جامعه و به خصوص اعضاي کارگروهاي مرتبط با بحث پسماند و در رده هاي مختلف اداري انجام شود. اقدامات زیر باید توسط مدیریت هاي اجرایی پسماند عادي صورت پذیرد:

آموزش شهروندي در زمینه نحوه استفاده مجدد از محصولات، خرید به صورت فله اي، انتخاب اجناس با بسته بندي قابل بازیافت یا استفاده مجدد.

آموزش و تشویق شهروندان داراي حیاط اختصاصی براي تولید کمپوست خانگی از پسماندهاي مواد غذایی و تأمین تجهیزات لازم براي آنان.

همکاري با مدارس براي آموزش دانش آموزان و ترغیب آنان به جداسازي و اجتناب از تولید در منزل. آموزش به اتحادیه صنوف و فروشندگان براي کاهش تولید پسماند و ارائه راهکار درخصوص جایگزینی ظروف و بسته بندي قابل بازیافت. آموزش خریداران ( پیشه وران و خانه داران) براي کاهش تولید پسماند و استفاده از محصولات و خدماتی که پسماند کمتري تولید می کنند و بدین طریق اثرات زیست محیطی را کاهش دهند و پسماندشان را به منظور بازیافت تفکیک کنند.

آموزش تولیدکنندگان و ترغیب آنان به استفاده بیش از پیش از مواد باز یافتی که با هماهنگی وزارت صنعت، معدن و تجارت صورت گیرد.

آموزش فروشندگان براي کاهش میزان بسته بندي مواد خریداري شده توسط مصرف کننده و محصولاتی را به فروش برسانند که کمتر به پسماند تبدیل شوند تا به خریداران در تولید کمتر پسماند کمک کنند.

برگزاري کلاس هاي آموزشی در فرهنگسراها و سراي محله در خصوص تعمیرات اولیه وسایل و تجهیزات کامپیوتري و لوازم منزل.

آموزش عموم مردم و تولید کنندگان کالا در خصوص برچسب گذاري محصولات قابل بازیافت و معرفی و شناساندن علائم مربوطه. فهرست این علائم در پیوست شماره ۲ آمده است.