زیست آنلاین: نگاهي اجمالي به تاريخ تمدن نشان مي‌دهد كه انسان در سد‌ه‌های مختلف، راه و رسم‌ها و جهت‌گيري‌هاي مختلفي را در بهره‌برداري از منابع آب اتخاذ كرده است.

به گزارش زیست آنلاین، انسان‌ دیرزمانی است كه راه‌هاي مهار، ذخيره، تميزكردن و استفاده بهتر از منابع آب شيرين را در تلاش براي كاستن از آسيب‌پذيري در برابر جريان نامنظم رودخانه و بارندگي غير قابل پيش‌بيني جستجو كرده است. تمدن‌هاي كشاورزي اوليه در مناطقي شكل گرفتند كه بارندگي و رواناب مي‌توانست به آساني و اطمينان‌بخش بهره‌برداري شود. ساخت نخستين كانال‌هاي آبياري، كشاورزان را قادر ساخت در مناطق خشك‌تر به‌ کشت و زرع بپردازند و فصول طولاني‌تر كشت را امكان‌پذير ساخت. رشد شهرها، پيشرفت در علوم مهندسي عمران و هيدرولوژي را ضروري ساخت، چون تأمين آب مي‌بايستي از منابع دورتر صورت گيرد. جوامع صنعتي مدرن، چرخه آب را با ساخت بي‌سابقه طرح‌هاي عظيم مهندسي براي كنترل سيلاب، آبرساني، توليد برقابي و آبياري تغيير داده‌اند.
در هزاره جديد، فرايند ديناميك مديريت منابع آب شيرين و تقاضاي انسان براي آب، دوباره در حال تغيير است. اين تغييرات را مي‌توان «پارادايم جديد آب» ناميد. اين تغيير چندين مؤلفه دارد: دورشدن از اتكاي صرف و حتي اوليه به يافتن منابع جديد براي تأمين تقاضاهاي جديد؛ تأكيد بر گنجاندن ارزش‌هاي اكولوژيكي در سياست آب؛ تأكيد مجدد بر تأمين نيازهاي پايه‌اي انسان به خدمات آب؛ و قطع آگاهانه پيوند رشد اقتصادي و مصرف آب. مصاديق و شواهد نوانديشي در مديريت آب همچنان در حال افزايش است.
رويكردهاي سنتي در برنامه‌ريزي آب، در حالي كه هنوز هم در برخي نهادهاي برنامه‌ريزي آب قوياً تسلط دارند، تغيير را آغاز مي‌كنند. سرمايه‌گذاري پيوسته در پروژه‌هاي بزرگ كه آب بيشتر را براي اقشار خاص فراهم مي‌كند، از سوي كساني كه معتقدند اولويت بايستي به طرح‌هايي داده شود كه نيازهاي برآورده‌نشده پايه‌اي انسان را تأمين مي‌كنند به چالش كشيده مي‌شود. اكنون اين موضوع مطرح است كه توانايي كشورها در توليد غذاي كافي براي تغذيه جمعيت رو به رشد جهان و رساندن به جايي كه نياز وجود دارد، با اين مسئله كه كجا و چه زمان آب ‌شيرين موجود است رابطه تنگاتنگ و پيچيده‌اي دارد. تصميماتي كه امروز درباره سياست آب گرفته مي‌شود، بر اينكه آيا مردم در دهه‌هاي پيش ‌رو نيز از سوء تغذيه رنج مي‌برند تأثير خواهد گذاشت. پتانسيل زيادي براي ارتقاي «بازدهي آب» در توليد غذا، با تغيير الگوهاي كشت به سمت كشت‌هايي كه براي توليد هر كالري، آب كمتري نياز دارند، با اصلاح شيوه‌هاي تلف‌کننده آب و با تغيير رژيم غذايي و فعال‌كردن بازارهاي بين‌المللي وجود دارد.
اكنون روند جديدي براي برچيدن يا توقف بهره‌برداري سدهايي كه ديگر منافع چنداني عرضه نمي‌كنند، يا پيامدهاي زيست‌محيطي آنها به حدی است كه حذف‌شان را توجيه مي‌كند ظهور كرده است. هم‌اكنون نزديك به ۵۰۰ سد در ايالات متحده حذف شده‌اند و جنبش احياي رودخانه‌ها در حال شتاب‌گرفتن است.
به همان نسبت كه راهكارهاي سنتي تأمین آب (ساخت سد يا حفر چاه)، نامناسب‌تر يا گران‌تر مي‌شود، راهكارهاي نامتعارف عرضه روز به روز توجه بيشتري را به خود جلب مي‌كنند. در برخي شهرها، سازمان‌هاي تأمين آب به اين نتيجه رسيده‌اند كه پساب شهري مي‌تواند يك منبع به‌ شمار آيد، نه مايه دردسر و براي مقاصد مختلفي مثل آبياري فضاهاي سبز و حتي آب شرب استفاده شود. چندين راهكار نامتعارف ديگر نيز نگاه‌ها را به خود جلب مي‌كنند، از جمله تكنولوژي شيرين‌كردن آب در مقياس بزرگ و كوچك، بازيافت آب و استفاده مجدد و تكنيك‌هايي مثل جمع‌آوري مِه. تطبيق تقاضاهاي آب با منابع موجود (با كميّت‌هاي مختلف) مي‌تواند محدوديت‌هاي عرضه آب را كاهش، قابليت اعتماد سيستم را افزايش دهد و مشكلات دفع پرهزينه فاضلاب را حل كند.
به ‌عنوان جايگزيني براي توسعه زيرساخت‌هاي جديد، اكنون تلاش‌هايي براي بازانديشي در برنامه‌ريزي و مديريت آب صورت مي‌گيرد. برخي كشورها و نيز سازمان‌هاي بين‌المللي توسعه، در حال بازانديشي درباره سياست آب هستند و تأكيد بيشتري روي اصولي كه بازتاب ارزش‌هاي زيست‌محيطي، اجتماعي و فرهنگي است مي‌كنند. از ميان اصول مهمي ‌كه به نظر مي‌رسد در تمامي رويكردهاي جديد مشتركند مي‌توان موارد زير را برشمرد:
•    نيازهاي پايه‌اي انسان به آب شرب و دفع بهداشتي فاضلاب بايستي برآورده شود.
•    نيازهاي پايه‌اي اكوسيستم به آب بايستي برآورده شود.
•    استفاده از گزينه‌هاي غيرسازه‌اي براي تأمين نيازها بايستي اولويت داشته باشد.
•    اصول اقتصادي بايستي بيشتر و اطمينان‌بخش‌تر در مصرف و مديريت آب به‌كار گرفته شود.
•    شبكه‌هاي جديد آبرساني، در صورت ضرورت، بايستي انعطاف‌پذير بوده و نهايت بازدهي را داشته باشند.
•    سازمان‌هاي دولتي، افراد، سازمان‌هاي پژوهشي مستقل و ديگر ذينفعان بايستي همگي در تصميمات مديريت آب نقش داشته باشند.
سدها، كانال‌ها و دیگر زيرساخت‌هاي جديد آبي مطمئناً ساخته خواهد شد، به ‌ويژه در كشورهاي در حال توسعه كه نيازهاي پايه‌اي انسان به آب هنوز تأمين نشده است. ولي حتي در اين کشورها نيز، رويكردهاي جديد در حال شكل‌گيري هستند، يا راهكارهاي قديمي كه تأمين نيازهاي آبي را با منابع كمتر، اختلال كمتر اكولوژيكي و هزينة كمتر امكان‌پذير مي‌سازد، دوباره احيا مي‌شوند. تأمين تقاضاهاي انسان به آب در قرن ۲۱، بي‌ترديد به راه‌حل‌هاي غيرسازه‌اي و رويكردي كاملاً جديد به برنامه‌ريزي و مديريت بستگي خواهد داشت. مهم‌ترين هدف پارادايم جديد، يكپارچگي دوباره مصرف آب با حفظ سلامت اكولوژيكي و زيست‌‌محيطي است.

منبع:
A Look at Twenty-first Century Water Resources Development. Peter H. Gleick. Water International Vol. ۲۵ , Issue ۱, ۲۰۰۰.