زیست آنلاین: به هم پیوستگی و مدیریت به هم پیوسته منابع آب یکی از مهمترین راهکارهای توسعه کشور همراه با کاهش مصرف منابع آبی است که استفاده از این روش مدیریتی نیاز به تغییرات ساختاری و اصلاحاتی در بخش مدیریت منابع کشور دارد.

به هم پیوستگی و اصلاحات لازم

به گزارش زیست آنلاین، نقش بخش آب و مدیریت آب در مراحل آماده سازی و چرخش به سمت توسعه کم آب بر بسیار حائز اهمیت است. بنابراین، اصلاحات مدیریتی در حوزه آب اقدام مهمی است که با بررسی وضع موجود و در تطبیق با الگوی توصیه شده بر اساس موازین توسعه پایدار (مدیریت به هم پیوسته یا یکپارچه آب) قابل طرح و بررسی است. در دو تا سه دهه گذشته، درباره مفاهیم و ویژگیهای این سبک مدیریت در محافل تخصصی آب فراوان صحبت شده است. در اینجا وجوه مختلفی که به چیستی این شیوه مدیریتی پاسخ می دهد مورد توجه واقع می شود.

موازنه و به هم پیوستگی هدفها

مدیریت به هم پیوسته منابع آب (IWRM) اصولی دارد که تکیه بر آنها به اجرایی کردن دستور کار ۲۱ کنفرانس ریو (۱۹۹۲) کمک می کند. این شیوه مدیریتی به چالش های کلیدی آب در برقراری موازنه میان ۳ حرف «E» (یعنی Efficiency یا کارآیی، Equity یا انصاف و Environmental sustainability یا پایداری محیط زیستی) پاسخ می دهد. کارآیی، برای آنکه از منابع آب در شرایط و مکانی که از آن استفاده بهتری شود. انصاف برای آنکه آب میان گروههای مختلف اقتصادی و اجتماعی تخصیص پیدا کند و پایداری محیط زیستی برای حفاظت پایه منابع آب و سامانه های اقتصادی. این اصول مواردی را چون کالای عمومی بودن آب، ارزش اقتصادی و اجتماعی داشتن آن و نیاز مدیریت خوب آب به داشتن دیدگاه کل نگر و سطح مناسبی از درگیری مصرف کنندگان در سطوح مختلف مدیریتی به رسمیت میشناسد. رویکرد به هم پیوستگی به صراحت سامانههای چند تکه شده و متداول مدیریت و توسعه منابع آب را به چالش میکشد و بر تصمیم گیریها با هماهنگی بیشتر بین بخشها و در سطوح مختلف صحه میگذارد. این شیوه مدیریتی به خودی خود هدف نیست اما وسیلهای است برای تحقق سه هدف استراتژیکی که قبلا ذکر شدند.

جنبه های مختلف به هم پیوستگی و رابطه آن با رشد سبز

برای پایداری اکوسیستم آبی، تعریف اهداف چندبعدی که با مباحثي همچون منابع آب، تنوع زیستی، خدمات اکوسیستم، انعطاف پذیری و مسایل فرهنگی گره خورده باشد، ضروری است. در زمینه مدیریت چرخه آب شهری اشاره شده است که مدیریت بخش آب شهری از مدیریت سایر بخشها مجذا نیست، بلکه در ارتباط و متأثر از هم هستند. برای مهار پیامدهای منفی شهر سازی و توسعه شهرها بر محیط زیست باید اقدامات سازمان یافته ای برای احیای چرخه طبیعی آب شهری و کنترل منابع آلاینده شهری صورت پذیرد. یا در بیان محور نقش ساختارهای حاکمیتی، حقوقی و قانونی در مدیریت منابع آب گفته شده است که دوام و قوام زیرساختهای این محور می تواند با یکپارچه نمودن فعالیتهای بخش آب و آبفای وزارت نیرو، سازمان حفاظت محیط زیست و شهرداریها و توسعه خصوصی سازی خدمات شهری مرتبط با آب و مشارکت ذینفعان و سمنها در تصمیم سازی تقویت، و مستحکم شود. نبود نظام مدیریت یکپارچه در حوزه آب، موجب خشک شدن دریاچه ارومیه شده و جلوگیری از تکرار آن نیاز به راهکارهای علمی و قابل عملیاتی شدن دارد. وجود خلاهای بین بخشی، مهمترین چالش در حوزه های مختلف به ویژه در زمینه آب است و باید ارتباط ضعيف بین بخشی و ضعف در رشته های بین بخش با تشکیل کار گروه های مشترک رفع شود تا بتوانیم شاهد تحقق اهداف مورد نظر در این حوزه باشیم. در مسیر نگاه فرهنگی به موضوع، صاحب این قلم نیز چه در نشست حضوری و چه در این گزارش، به اصلاحات مدیریتی از نظر به هم پیوستگی مدیریت از دیدگاه ارکان اصلی حکمرانی (دولت، بخش خصوصی و نهادهای اجتماعی) و پیوستگی تاریخی به مدیریت آب کشور (گذشته، حال و آینده) تکیه داشته است. در نگاه نظام اقتصادی سازگار با توسعه کم آب بر هم موارد مختلفی که از طریق مدیریت به هم پیوسته آب، رشد سبز تسهیل می شود.

به هم پیوستگی «برنامه ریزی توسعه و مدیریت در سطح حوضه آبریز»

حوضه های آبریز مکانهای طبیعی و منطقی برنامه ریزی فضایی و آشکارسازی تأثیرات بالادست بر منطقه پائین دست در استفاده از منابع می باشند. برای تشویق توسعه کسب و کارها به رویکرد چندرشته ای نیاز است که بخشها و سطوح مختلف گروداران را با هم همراه کند. تمرکز بر توسعه کسب و کار مسئولانه موجبات پرورش «برنامه ریزی توسعه و مدیریت حوضه آبریز» به جای توجه سنتی بر آب و «برنامه ریزی مدیریت حوضه آبریز» خواهد شد. این شرایط همراه شدن بخش خصوصی را برای کار با برنامه ریزان فضایی و مدیران آب در یک فضای سازنده تر از نظر گفت و گو باعث خواهد شد. توسعه کسب و کارهای جدید می تواند از طریق فرایندهای مشارکتی مدیریت به هم پیوسته منابع آب هدایت شوند. این شرایط باعث می شود که توان کسب و کارها در ارزیابی قابلیت اتکای منابع آب موجود از دیدگاه سرمایه گذاری و برنامه ریزی و شکل دادن به استراتژی های مدیریت خشکسالی و خطرات سیل و نشان دادن واضح محدودیت ها، افزایش پیدا کند. درباره به هم پیوستگی بخش خصوصی و حکومت و نهادهای اجتماعی و مصداقهای آن در برنامه ریزی در سطح حوضه آبریز.

نحوه تحقق به هم پیوستگی

راه حل هایی با نقشه دقیق برای این شیوه مدیریت وجود ندارد، اما تجربه نشان می دهد که مدیریت خوب آب شامل وجوه زیر است:

سرمایه گذاری درست برای ایجاد زیرساختارها

فضای توان افزا و غنی برای انجام فعالیتها

نقش های نهادی واضح و پرتوان

استفاده مؤثر از ابزارهای مدیریتی و فنی

در حال حاضر نمونه های رو به افزایشی از استفاده موثر از این اصول وجود دارد. علی رغم دشواریهایی که در پیاده سازی این رویکرد بروز می کند، ۸۴ کشور از ۱۳۳ کشوری که در پیمایش انجام شده شرکت داشتند، برنامه هایی برای مدیریت به هم پیوسته آب تدوین کرده بودند که بر توسعه و کردارهای مدیریت آب این کشورها تأثیر بسزایی داشته است. در مجموع می توان اظهار داشت که اصل مدیریت به هم پیوسته منابع آب در سطح خوبی مورد پذیرش است، اما کاربست آن به زمان و کسب مهارتهای لازم نیاز دارد. زیرا تحقق آن به میزان زیادی هماهنگی و اشتراک اطلاعاتی میان بخشهای متعدد و سطوح مختلفی از مسئولیت ها نیازمند است. دستگاههای اداری اساسا بر اساس بخشهای اقتصادی شکل گرفته اند (چنان که نهادهای بین المللی مالی این گونه هستند) در حالی که آب، به عنوان منابع طبیعی، بر این بخشها اثر می گذارد و از آنها اثر می پذیرد، اما به لحاظ نهادی در مکان مشخصی استقرار پیدا نمی کند. بنابر این منابع آب در نتیجه مدیریت و یا مقررات نادرست به راحتی توسط مصرف کننده به طور غیر مجاز بهره برداری و یا آلوده می شود.

منبع: توسعه کم آب بر، تأملی در بازسازی مسیر توسعه کشور. انوش نوری اسفندیاری