زیست آنلاین: سدها را مزایا و معایبی است. پس از بروز سیلاب عظیم در فروردین ماه سال ۱۳۹۵ در استان خوزستان و خسارات که این سیل بر استان خوزستان وارد کرد، سؤالات و اظهار نظرهایی مبنی بر میزان تأثیرگذاری سدهای استان خوزستان در کاهش خسارات ناشی از سیل اخیر مطرح گردید. در این خصوص مطالعاتی توسط گروهی از کارشناسان انجام شده که چکیده نتایج به دست آمده در نوشتار زیر- بدون آنکه داوری شود- ارایه می شود.

به گزارش زیست آنلاین، در این مطالعه تأثیر سیل‌های پیش گفته، با فرض نبود سدهای تأثیرگذار در کنترل سیل با استفاده از نرم‌افزار‌ پیشرفته انتشار سیل، شبیه‌سازی و نتایج ارایه شده است. برای این منظور اطلاعات سیلاب رودخانه در بالادست سدهای گتوند، دز و کرخه به‌ عنوان ورودی استفاده‌ شده است و میزان سیل گرفتگی مناطق مختلف با فرض نبود سدهای دز، گتوند و کرخه مطالعه شده است. گروه معتقد است در صورت نبود این سدها، بخش قابل توجهی از استان خوزستان و از جمله شهرهای مهمی چون اهواز دچار آب‌گرفتگی گسترده می‌شدند.  به ‌عنوان ‌مثال وضعیت آب‌گرفتگی شهر اهواز که در اثر سیل ۹۵ می‌توانست رخ دهد در شکل نمایش داده شده است. همان‌ طور که مشاهده می‌شود در نتیجه این شبیه‌ سازی عمده مساحت شهر اهواز دچار آب‌گرفتکی تا ۱ متر و برخی بخش‌ ها تا عمق دو متر و بیش از آن دچار آب‌گرفتگی می شدند. این در حالی است که شبیه‌ سازی‌‌های مشابه سیل فروردین ۹۵ در صورت وجود سدها (مطابق با آنچه در واقعیت رخ داده است)، آب‌گرفتگی مشخصی در حاشیه رودخانه کارون در شهر اهواز ایجاد نکرده است.


 
آب‌گرفتگی شهر اهواز در صورت نبود سدهای دز، گتوند و کرخه در سیل فروردین ۱۳۹۵

تحلیل نتایج شبیه‌سازی سیلاب توسط کارشناسان بیانگر آن است که در شرایط فعلی(با سد) وسعت آب‌گرفتگی‌های ناشی از سیل (آب‌گرفتگی و خسارات ناشی از بارش مستقیم و تگرگ لحاظ نشده است) فارغ از عمق آن حدود ۵۰ هزار هکتار است در حالی‌که در صورت نبود سدها، گستره  آب‌گرفتگی در اثر این سیل  به حدود ۳۰۰ هزار هکتار می‌رسید که قطعاً در آب‌گرفتگی مذکور، عمق‌های بیشتری انتظار می‌رود. در مورد خسارت نیز با توجه به سطوح، عمق و مدت آب‌گرفتگی، برآورد این کارشناسان از وارد آمدن خسارت گسترده در صورت نبود سدها است که می توانست به حدود ۴۰۰ میلیارد تومان (براساس قیمت های سال ۹۵) نیز برسد. مقایسه سطوح سیل‌گیر و همچنین خسارت‌های وارد به ‌صورت نسبی نشان می‌دهد این سیلاب می توانست خسارات ۶ تا ۷ برابری را نسبت به آنچه رخ‌داده است، وارد نماید.
آنگونه که گفته شده، علاوه بر این، مخاطرات انسانی قابل توجهی نیز می توانست رخ دهد. به‌ عنوان نمونه سطح مناطق شهری که در معرض سیلاب با عمق بیش از دو متر قرار می‌گیرد در شرایط فعلی حدود ۰.۱٪ از کل مساحت مناطق شهری برآورد شده است و این به معنی در خطر شدید قرار گرفتن جمعیتی ۴ هزار نفری (با فرض تراکم یکنواخت در مناطق مسکونی استان) است. در حالی‌ که برای شرایط نبود سدها، این میزان ۱.۸٪ از مساحت شهری و جمعیتی در خطر شدید در حدود ۷۰ هزار نفر برآورد شده است. گفتنی است در معرض سیل قرار گرفتن یک جمعیت الزاماً به معنی تلفات جانی به همان میزان نیست و قطعاً وجود سامانه‌های هشدار و همچنین آموزش‌های مقابله با سیل میزان تلفات واقعی را به ‌شدت کاهش می‌دهد. اما وجود این خطر و تشدید آن موجب افزایش جدی مخاطرات و درنتیجه احتمال تلفات بیشتر خواهد شد. 
این بررسی که تقریباً هم‌زمان با وقوع سیل استان خوزستان انجام شد، نشان می‌دهد سدهای استان خوزستان نقش قابل توجهی در کاهش سطح مناطق سیل‌گیر و کاهش خسارت‌های مالی ناشی از آن به میزان ۷ برابر و همچنین کاهش جدی خطرات انسانی ناشی از آب‌گرفتگی در مناطق مسکونی داشته است. هر چند مهار و کنترل سیلاب از اهداف اصلی سدها بیان شده است ولی راستی آزمایی این گونه موارد می تواند تاثیر سدها را در کاهش خسارت و تلفات مالی و جانی را روشن سازد./ تهیه و تدوین: گروه آب و رشد سبز