زیست آنلاین: عباسقلی جهانی از کارشناسان برجسته و مجرب بخش آب و از مدیران اسبق وزارت نیرو است. وی در کنار مشاغل اجرایی، همواره به ارائه نظرات و دیدگاه های کارشناسانه خود در قالب، سخنرانی،مصاحبه ، مقاله و یادداشت در رسانه ها پرداخته است. جهانی به مناسبت روز جهانی آب و به پیشنهاد زیست آنلاین یادداشتی را نوشته است که بر اساس آن اعتقاد دارد: 

علی رغم تلاش های انجام شده در باره طرح مسایل و مشکلات مربوط به مدیرت آب و فراهم شدن نقشه راه برای شیوه طرح چالش ها و چاره جویی برای گذار از بحران آب و فراهم شدن توصیه ها و راهکارها از سوی کارشناسان، نخبگان و نهاد های بین المللی متاسفانه درسطح عملیاتی و اجرایی راه زیادی برای رسیدن به آستانه های قابل قبول برای کاهش رنج و آلام جامعه بشری کمتربرخوردار و به ویژه اقشار فقیر باقی مانده و درواقع این وظیفه دولت ها و نهاد های بین المللی تامین مالی است که بتوانند یافته های حاصل از سال ها تلاش برای برگزاری روز جهانی آب را به برنامه های اجرایی واقعی به ویژه درباره تامین آب شرب سالم و دفع سامانه های بهداشتی فاضلاب تبدل نمایند

مایلم این نوشته را با ارایه چند عدد و رقم و اطلاعات واقعیFacts and Figures) (به نقل از مراجع سازمان ملل شروع نمایم:


- در حال حاضر۲۷ در صد از جمعیت جهان به آب شرب سالم وبهداشتی به صورت مطمئن و مدیریت شده دسترسی ندارد

- درحال حاضر ۵۳ در صد از جمعیت جهان به سامانه های دفع بهداشتی فاضلاب به صورت مطمئن و مدیریت شده  دسترسی ندارد

- سلامتی ۴نفر از هر ۱۰ نفر در جهان به دلیل کمبود آب و آلوده گی ها ناشی از آن در معرض تهدید میباشد

- حدود ۹۰ درصد بلایای طبیعی به نحوی به آب مربوط می شود

- حدود ۸۰ در صد از فاضلاب های تولیدی بدون تصفیه و بازچرخانی بر پیکره ها و اکوسیستم های ابی بر میگردد.

- مرگ و میر ناشی از بیماری های با منشا آلودگی های آبی سالانه بالغ بر یک میلیون نفرمی باشد که که عمدتا کودکان زیر ۵ سال را شامل می شود.

از زمانی که کنفرانس سازمان ملل در سطح سران کشورها با عنوان «محیط زیست و توسعهUNCED-» در سال ۱۹۹۲ در ریودوژانیروی برزیل برگزار شد و نتیجه آن تصویب سند معروف «دستور کار ۲۱Agenda21-» بود نزدیک ۲۸ سال سپری شده است و نوع بشر در حال ورود به سومین دهه قرن ۲۱ می باشد.

با مراجعه به آمار و اطلاعات مربوط به آب در اسناد و مدارک موجود از آن زمان ، می توان ملاحظه کرد که شاخص های ذکر شده در بالا در طول این تقریبا سه دهه گذشته صرف نظر از افزایش مطلق جمعیت نه تنها بهبود نیافته بلکه در مواردی بدتر نیز شده است.

آب دلمشغولی همگان پس از برگزاری کنفرانس ریو، مجمع عمومی سازمان ملل طی قطعنامه ای در ۲۲ دسامبر همان سال موجودیت روز جهانی آب را به مبدا ۲۲ مارس هر سال از سال ۱۹۹۳ میلادی پایه گذاری نمود. در اولین سال برگزاری مراسم روز جهانی آب در سال ۱۹۹۳ مقرر شد به همین مناسبت هر ساله شعاری جهانشمول از بین اولویت های موجود در موضوع آب و مدیریت آن برای این روز انتخاب واعلام شود.

شعار روز جهانی آب برای سال ۱۹۹۴یعنی اولین سال برگزاری این رویداد،« آب دلمشغولی همگان» انتخاب گردید.از آن سال تاکنون ۲۶ شعار برای روز جهانی آب اعلام شده که آخرین آن برای سال ۲۰۲۰ «آب و تغییرات اقلیم » میباشد.

مروری بر عناوین انتخاب شده ۲۶گانه در طول سال های گذشته نشان می دهد که اگر چنانچه به ماهیت وفلسفه اعلام روز جهانی آب و ضرورت عملیاتی کردن این شعارها توسط نهاد های بین المللی، دولت ها ، تصمیم گیرندگان ، نهاد های غیردولتی و بطور کلی اقشار مختلف جامعه توجه کافی و وافی مبذول می شد و ابزارهای مناسب از ابعاد مختلف برای اجرایی کردن آنها فراهم میگردید ، بدون تردید امروزه وضعیت شاخص های پیش گفته می توانست شرایط بهتری داشته باشد.

شعار هایی نظیر، آب برای آینده،آب ومخاطرات طبیعی ، آب و فرهنگ ، آب برای زندگی ، آب برای شهر ها ، آب برای طبیعت ، آب و انرژی و آب و توسعه پایدار و ......  که جملگی چالش های اساسی و بنیانی نوع بشر در باره موضوع آب و مدیریت آن را تشکیل می دهد نشان از حقیقت فوق دارد.

بنیان گزاران روز جهانی آب اعلام می نمایند که روز جهانی آب روزی است برای تجهیز عزم سیاسی ، تشویق جامعه برای ابداع ابتکارات و ایجاد پیوند بین جامعه و نهاد های بین المللی و توسعه همکاری های چند جانبه برای ارتقای سطح رفاه و سلامتی و بهداشت جوامع به صورت پایدار، با حفظ حقوق نسل های آتی.

آنان اعتقاد دارند بدون سرمایه گذاری مناسب، انجام اصلاحات ساختاری و توجه به ابعاد حکمرانی خوب و بالاخره تجهیز سرمایه های اجتماعی اهداف موصوف میسور و محقق نخواهد شد.

البته نمی شود منکر شد که حاصل برگزاری تعداد بیشماری از نشست ها ، کنفرانس ها ، سمینارها و فعالیت هایی نظیر سازماندهی فستیوال فیلم ، مسابقات و جشنواره های عکس ، نمایشگاه و سایر رویداد های فرهنگی در طول سال های پس از اعلام روز جهانی آب و مستندات جمع آوری شده از آنها گنجینه بسیار پر باری را فراهم آورده که اگر اراده های لازم  به ویژه در سطح سیاسی برای بکارگیری و اجرایی نمودن نتایج ،توصیه ها و راه کار های ارایه شده فراهم شود بدون تردید می تواند راهنمای عمل ارزشمندی برای گذار از مسایل ، مشکلات و چالش های مدیریت آب در سطوح محلی، ملی، منطقه ای و جهانی  برای آینده بهتر را تشکیل دهد. 

دستاوردهای توجه جهانی به مسئله آب بطور مشخص یکی از دستآوردهایی ازاین نوع را میتوان به تهیه «گزارش جهانی توسعه آب World Water Development Report-WWDR» نسبت داد . این محصول ،گزارش جامعی است درباره وضعیت عرضه و تقاضای آب از ابعاد مختلف در مقیاس جهانی البته با طبقه بندی منطقه ای که تهیه و دراختیار تصمیم گیرندگان و مدیران آب قرار داده می شود.

دراین گزارش ابزارها و راه کارهای لازم برای انجام اصلاحات در مدیریت آب بر حسب تجربیات حاصل از ارزیابی های انجام شده برای تحقق توسعه پایدار ارایه می شود. این گزارش که با همکاری و مشارکت ۲۳ نهاد وابسته به سازمان ملل تهیه می شد ابتدا هر سه سال یکبار منتشر میگردید و اولین شماره آن در ۲۲ مارس سال ۲۰۰۳ به مناسبت روز جهانی آب و همزمان با برگزاری گردهمایی سه سالانه شورای جهانی آب با عنوان«آب برای مردم ،آب برای زندگی» ارایه شد و این رویه یعنی انتشار هرسه سال یک شماره تا سال ۲۰۱۱ ادامه داشت.

پس از آن تصمیم گرفته شد گزارش بطور سالانه و براساس نتایج فعالیت های انجام شده در سطح جهانی درباره شعارهرساله روز جهانی آب تهیه و ارایه شود. اکنون مسولیت تهیه این گزارش به عهده «نهاد آبUN-Water» سازمان ملل میباشد که با مشارکت یونسکو این وظیفه مهم را انجام می دهد.

 قرار است که از آخرین شماره این گزارش تحت عنوان « آب و تغییرات اقلیم » که شعار روز جهانی آب در سال ۲۰۲۰ را تشکیل میدهد در تاریخ ۲۲ مارس ۲۰۲۰ مصادف با سوم فروردین ۱۳۹۹ رونمایی شود. در این شماره ازگزارش جهانی آب مطالب ارزشمندی در باره پیوند بین آب و مدیریت آن با تغییرات اقلیم و اینکه چگونه میتوان با اعمال مدیریت تقاضا و مصرف به مقابله و مواجهه با تغییرات اقلیم شتافت و نهایتا با بهبود بهره وری،به حفظ سلامت و بهداشت کمک نموده ودرعین حال ازافزایش گازهای گلخانه ای جلوگیری نمود،‌منعکس می باشد.

این گزارش سه پیام اصلی را همراه با راهکار های اجرایی آن در بردارد:
- سیاستگزاران در باره تغییرات اقلیم بایستی موضوع آب را در اصلی ترین اولویت و ملاحظات خود قرار دهند
- بدون تردید حکمرانی خوب در آب میتواند به جنگ تغییرات اقلیم و مقابله با آثار و تبعات آن برود.
- هریک از احاد جامعه در رابطه با آب و تغییرات اقلیم میتواند نقش سازنده ای ایفا نماید.


در یک جمعبندی کلی از مطالب این نوشته میتوان گفت علی رغم تلا ش های انجام شده در باره طرح مسایل و مشکلات مربوط به مدیرت آب و فراهم شدن نقشه راه برای شیوه طرح چالش ها و چاره جویی برای گذار از بحران آب و فراهم شدن توصیه ها و راهکارها از سوی کارشناسان ،نخنبگان و نهاد های بین المللی متاسفانه در سطح عملیاتی و اجرایی راه زیادی برای رسیدن به آستانه های قابل قبول برای کاهش رنج و آلام جامعه بشری کمتربرخوردار و به ویژه اقشار فقیر باقی مانده و در واقع این وظیفه دولت ها و نهاد های بین المللی تامین مالی است که بتوانند یافته های حاصل از سال ها تلاش برای برگزاری روز جهانی آب را به برنامه های اجرایی واقعی به ویژه درباره تامین آب شرب سالم و دفع سامانه های بهداشتی فاضلاب تبدل نمایند.

توجه شود که بررسیهای سازمان ملل نشان داده که متوسط نسبت فایده های اقتصادی و اجتماعی تا مین آب شرب سالم و بهداشتی به هزینه های ذیربط برابر ۲ و درباره سیستم دفع بهداشتی فاضلاب و بازچرخانی آب حدود ۵/۵ می باشد که واقعا در تدوین برنامه های توسعه در مقایسه با سایر ابعاد آن، قابل تامل می باشد. 

روز ملی آب نیازمند چاره اندیشی در خاتمه جا دارد در مورد شیوه برخورد به روزجهانی آب در کشور خودمان نیز مطالب مختصری ارایه شود.

 به دلیل تقارن روز جهانی آب که سوم فروردین ماه هر سال می باشد با تعطیلات عید نوروز اصولا توجه به این رویداد بسیار کم رنگ بوده و حد اکثر به  چند پیام کتبی یا تصویری کوتاه از سوی برخی از مسولین و معمولا با ادبیات تکراری محدود  شده و پس از آن موضوع تا سال بعد به فراموشی سپرده می شود .

در واقع سامانه نظام یافته ای برای پیگیری شعار روز جهانی آب در سطح ملی و بهره برداری از فعالیت ها و توفیق های جهانی، موجود نیست که در این خصوص باید بطور جدی چاره اندیشی شود.    


عباسقلی جهانی –کارشناس ارشد منابع آب