حدود ۴۰ میلیون هکتار از وسعت کشور در قلمرو مناطق بیابانی قرار گرفته است اما اکوسیستم های خشک، نیمه خشک و نیمه مرطوب کشور بیش از ۱۲۰ میلیون هکتار وسعت دارد که قلمرو اصلی تاخت و تاز فرایندهای بیابان زایی به حساب می آیند.
تاریخ انتشار :سه شنبه ۲۷ خرداد ۱۳۹۳ ساعت ۱۲:۲۰
کد مطلب : 31100
ایران بر روی کمربند خشک و نیمه خشک قرار دارد و نیازمند مدیریت صحیح منابع آبی موجود است. زیرا به اعتقاد کارشناسان مدیریت نادرست منابع آب موجب خشک شدن تالاب ها و سفره های زیر زمینی زیادی در کشور می شود که این فرایند پدیده بیابان زایی را توسعه می دهد.
به گفته کارشناسان پیشروی و توسعه بیابان ها زندگی بیش از ۲۵۰ میلیون نفر را در سراسر جهان مستقیما تحت تاثیر قرار داده و در عین حال زندگی بیش از یک میلیون نفر را در بیش از ۱۰۰ کشور به مخاطره انداخته است.
در بیابان های ایران میانگین سالانه ریزش باران کمتر از ۵۰ میلیمتر است. این درحالی است میانگین سالانه ریزش باران در کل کشور به ۳۲۰ میلیمتر در سال است، بیابان ها و مناطق بیابانی روی هم حدود ۴۰ میلیون هکتار از اراضی ایران را دربر می گیرند و ۱۲ میلیون هکتار نیز ماسه ای بوده و یا از شن و ریگ روان پوشیده شده است. بارندگی در ایران یک سوم میانگین بارندگی جهان است درحالی که به دلیل قرارگرفتن بر روی کمربند خشکی جهان تبخیر آب ۳ برابر میانگین جهانی است.
ضیاع الدین شعاعی مدیر دفتر ملی مقابله با گرد و غبار در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا گفت: بیابان منطقه ای است که در آن میزان بارش پایین است در واقع کمتر از ۱۰۰ میلیمتر در سال بارندگی دارد و پراکنش این میزان بارش هم مناسب نیست.
وی افزود: به طور کلی بیابان منطقه ای است که در زمینه منابع آبی مشکل دارد و پوشش گیاهی آن به راحتی دچار آسیب می شود؛ با توجه به وقوع خشکسالی ها، بهره برداری های نادرست از منابع آب و ندادن سهم آب مناطق بیابان ها به اراضی لم یزرع و بدون هیچ ارزش افزوده ای تبدیل می شوند.
وی با بیان اینکه بیابان ها به ۲ قسمت تقسیم می شوند اظهار کرد: یکی بیابان هایی که به طور طبیعی در کمربند بیابان های جهان قرار گرفته اند که از شمال آفریقا شروع می شود و از ایران هم عبور می کند، یک سری هم بیابان هایی است که به علت مدیریت نادرست شکل می گیرند که امروزه در قالب پدیده بیابان زایی با آن مواجه هستیم.
شعاعی گفت: بیابان به طور طبیعی یک محیط مرده نیست بلکه یک محیط زنده و دارای اکوسیستم فعال است اما وقتی همان میزان حق آبه ناچیز بیابان هم با احداث سدهای مطالعه نشده در بالادست مهار شود یا آبهای بالادستی استحصال شود، بیشتر به سمت توسعه بیابان پیش خواهیم رفت.
وی ادامه داد: به طور طبیعی پدیده ای به نام بیابان زایی وجود ندارد مگر اینکه تحولی در طبیعت ایجاد شود و موجب بروز چنین پدیده ای شود، برخی هم بحث تغییر اقلیم و گرم شدن زمین را مطرح می کنند، اینکه به طور طبیعی در رشد بیابان زایی نقش دارد.
شعاعی تاکید کرد: باید در مدیریت صحیح حوضه های آبخیز تلاش کنیم یعنی اینکه آب درست مصرف و حقابه بیابان ها و تالاب ها رها شده و از همه مهمتر از مراتع برابر ظرفیتشان بهره برداری شود، امروزه چرای بی رویه دام یکی از دلایل اصلی بیابان زایی در کشور است.
به گفته وی سازمان حفاظت محیط زیست بر این بخش نظارت دارد اما متولی اصلی آن سازمان جنگل ها مراتع و آبخیزداری است.
وی با بیان اینکه توسعه بیابان موجب گسترش پدیده گرد و غبار می شود اظهار کرد: دفتر مقابله با پدیده گرد و غبار در سازمان حفاظت محیط زیست مشغول مطالعه کانون های گرد و غبار و علت یابی آنهاست تا با ارایه برنامه ریزی صحیح از توسعه بیابان و گرد و غبار جلوگیری کند.
شعاعی ادامه داد: ایران یکی از کشورهای پیشرفته در زمینه مطالعه در زمینه پدیده بیایان زایی در منطقه است، حدود ۷۰ سال گذشته دفتر مقابله با بیابان زایی در سازمان جنگل ها مراتع و آبخیزداری ایجاد شد و تاکنون اقدامات خوبی انجام داده است.
وی افزود: ایران تنها کشور منطقه است که در مدت ۴۰ سال گذشته بیش از ۳ میلیون هکتار بیابان زدایی داشته، این طرح در منطقه آران و بیدگل کاشان انجام شده است و اکنون مردم به راحتی در کنار بیابان کشت می کنند.
مدیر دفتر ملی مقابله با گرد و غبار گفت: دفتر ملی مقابله با گرد و غبار و دفتر مقابله با بیابان زایی در سازمان جنگل ها مراتع و آبخیزداری در حال شناسایی کانون های گرد و غبار در کشور است که در نتیجه این بررسی در قالب سند ملی یا یک طرح ملی تدوین خواهد شد.
وی افزود: منشاء ریزگردها ۹۵ درصد خارجی و ۵ درصد داخلی است که همین میزان منشاء داخلی را با جدیت دنبال می کنیم تا در نهایت یک سند ملی یا یک برنامه عمل بیابان زدایی در کشور به دست آید.
شعاعی گفت: اگر تمام اعتبارات این طرح تامین شود در قالب یک برنامه ۱۰ ساله می توان کانون های بحران گرد و غبار را کنترل کرد.
وی با تاکید بر اینکه کنترل باید در قالب یک برنامه جامع دیده شود افزود: مدیریت منابع و کنترل چرای دام در مراتع دو موضوع مهمی است که در روند توسعه بیابان نقش بسزایی دارد که هر دو موضوع در برنامه عمل بیابان زدایی دیده می شود.
همچنین محمد درویش مسوول گروه تحقیقاتی مولفه های اقتصادی اجتماعی بیابان زایی در موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور به خبرنگار علمی ایرنا گفت: ایران از نخستین کشورهایی است که در سال ۱۹۹۶ به کنوانسیون جهانی مقابله با بیابان زایی پیوست.
وی اظهار کرد: اکنون ۱۸۰ کشور عضو کنوانسیون جهانی مقابله با بیابان زایی است که هر ساله در ۲۷ خرداد (۱۷ ژوئن) برنامه های متنوعی را برگزار می کنند.
درویش ادامه داد: برگزاری برنامه های روز جهانی بیابان زایی موجب ظرفیت سازی اطلاعاتی می شود و اینکه مردم و مدیران جامعه نسبت به این موضوع حساس تر شوند و ذینفعان این موضوع بدانند که دولت چه برنامه هایی برای کنترل بیابان زایی پیش رو دارد.
وی افزود: ایران در عرض ۳۵ درجه شمالی زمین قرار گرفته است، جایی که به اصطلاح از آن به عنوان کمربند خشک جهان یاد می شود،این شدیدا مستعد فرایندهای بیابان زایی است به همین دلیل باید مراقبت ما نسبت به طراحی چیدمان توسعه در کشور بسیار زیاد باشد زیرا اگر طراحی توسعه متناسب با توانمندی های اکولوژیک سرزمین انجام نشود، ممکن است منجر به خطرات و ویرانگری های غیر قابل جبران شود.
درویش گفت: به عنوان مثال اتفاقی که در حوضه آبخیز دریاچه ارومیه افتاد به علت تفکر غالب مدیریت سازه ای و احداث بیش از حد سدها و چاه های عمیق و نیمه عمیق و گسترش بی رویه اراضی کشاورزی بود یا نمونه دیگر آن در حوضه آبریز زاینده رود است که به علت بارگذاری نادرست و توسعه تمرکز واحدهای صنعتی آب بر رخ داده است.
وی تاکید کرد: خشک شدن تالاب ها که برخی از آنها در لیست کنوانسیون رامسر قرار دارند و بین المللی هستند مصداق های بارز بیابان زایی در کشورند که منجر به تشدید چشمه های تولید گرد و خاک شده اند.
عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور افزود: چیزی که مردم و مدیران باید بدانند این است که بیابان زایی فقط به مفهوم هجوم شن های روان به در منازل و سکونتگاه های شهری و واحدهای شهری نیست بلکه اگر سطح آب زیر زمینی افت کند و موجب نشست زمین شود؛ اگر شاخص سلامتی هوا به دلیل وجود ریزگردها کاهش یابد و اگر به علت متروکه شدن روستاها و کاهش حاصلخیزی خاک مهاجرت اتفاق بیفتد، همه نشانه های بیابان زایی است. بیایان زایی چیزی جز افت توان بارآوری خاک نیست.
مدیر کل دفتر مشارکت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرد: باید تلاش کنیم بر اساس سند آمایش سرزمین از این پس اجازه ندهیم توسعه ای در کشور اتفاق بیفتد که موجب از بین رفتن سیستم های ارزشمند تالابی، جنگلی و مرتعی در کشور شود.
وی اظهار کرد: درست است که بیابان زایی یک خطر است که باید برای مقابله با آن برنامه داشت اما خود بیابان در آن موقعیت طبیعی که قرار گرفته یک موهبت است اگر درست از آن استفاده شود می تواند به صندوق های ذخیره ارزی پایدار برای ایرانیان تبدیل شود در واقع می تواند به منبع بی پایان استحصال انرژی های خورشیدی و بادی تبدیل شود و از منظر صنعت اکوتوریسم هم بسیار پولساز خواهد بود.
درویش ادامه داد: همچنین منابع معدنی بسیار غنی در بیابان وجود دارد که می توانیم به صورت اصولی و درست از آنها بهره برداری کنیم؛ اگر این موارد رعایت شوند قطعا تهدید بیابان در یک کشور خشک مانند ایران را می توانیم به فرصت تاریخی تبدیل کنیم.
وی گفت: حدود ۴۰ میلیون هکتار از وسعت کشور در قلمرو مناطق بیابانی قرار گرفته ولی اکوسیستم های خشک، نیمه خشک و نیمه مرطوب خشک کشور بیش از ۱۲۰ میلیون هکتار وسعت دارد که قلمرو اصلی تاخت و تاز فرایندهای بیابان زایی به حساب می آیند.
درویش درباره سرعت توسعه بیابان در کشور اظهار کرد: سرعت بیابانی شدن در کشور ما بسیار زیاد است و شتاب آن نیز بسیار نگران کننده است، توفانی که اخیرا در تهران رخ داد نشان می دهد عدم توجه به بارگذاری های درست موجب شد تا بیابان به کنار پایتخت برسد.
وی گفت: مدیریت نادرست منابع آب، چرای بی رویه دام و تغییر کاربری اراضی بدون توجه به ظرفیت طبیعی منطقه، جانمایی صنایع پرمصرف آبی ، تاکید بیش از حد بر وابستگی معیشتی به سرزمین و گسترش کشت های سنتی کشاورزی عواملی است که بیایان زایی را در کشور تشدید کرده اند.
*** راهکارها
به اعتقاد کارشناسان کاشت درختان و گیاهان مقاوم و متناسب با مناطق خشک همچون گیاهان شوره زی ، بارش باران مصنوعی، پخش سیلاب و پخش آب، تعادل دام و مراتع برای حفاظت از پوشش گیاهی موجود، بهره گیری از روش های مناسب در انباشتن آب باران، احیای شوره زارها و سوخت های جایگزین است.
https://zistonline.com/vdce7z8x.jh8z7i9bbj.html
zistonline.com/vdce7z8x.jh8z7i9bbj.html
آخرین عناوین
پربيننده ترين
تمام حقوق محفوظ بوده و استفاده از مطالب
سایت با ذکر منبع بلامانع است.