مهمترین سوخت دنیا چیست؟ سوختی که تمامی کشورهای به مقادیر بسیار فراوان از آن بهرهمند هستند؟ جواب این معما، بهرهوری انرژی است، که گاه از آن به نام «سوخت نهان» نام برده میشود.
برای رسیدن به اهداف امنیت انرژی و کاهش انتشارات CO۲ و نیز کاهش آلودگی هوا، موثرین روش، اجرای سیاستهای قوی بهرهوری انرژی است.
بسیاری از کشورهای دنیا به این نتیجه رسیدهاند که ایمنترین و پاکترین نیروگاهها، نیروگاههایی هستند که یک کشور به واسطه بهرهوری بالای انرژی، دیگر احتیاجی به ساخت آنها ندارد.
در حالی که از سالها پیش سیاستهای مربوط به انرژی تحت حاکمیت بخش تامین انرژی بودهاند و این سیاستها به این اندیشیدهاند که چطور میتوان نفت، گاز و برق بیشتری تولید کرد، امروزه سیاستمداران به این نتیجه رسیدهاند که باید بر روی بخش تقاضای انرژی متمرکز شوند، یعنی چه کار کنند که کمتر انرژی مصرف شود.
براساس گزارش ۲۰۱۶ بازار بهرهوری انرژی آژانس بینالمللی انرژی، IEA، در ۱۵ سال گذشته، به دلیل رشد اقتصادی و جمعیت، استفاده از وسایل حمل و نقل به شدت افزایش یافته است. اگر بهرهوری بهبود نمییافت، درسال ۲۰۱۵ تقاضای انرژی در کشورهای IEA باید ۱۲ درصد بیشتر میشد.
در کشور چین، مقدار انرژی که به واسطه افزایش بهرهوری انرژی به صورت سالانه صرفهجویی میشود، برابر با مقدار انرژی است که از منابع تجدیدپذیر به دست میآید.
یک دلیل برای اینکه چرا تاکنون سیاستهای مربوط به تقاضا ناچیز شمرده است این است که بهرهوری انرژی ظاهرا جذابیت چندانی ندارد.
در بهرهوری انرژی عکسهای جذاب بریدن روبانهای زیبای افتتاحیه برای سیاستمدارن وجود ندارد و اغلب این معنی از آن تلقی میشود که هزینه جانبی بر مصرف کننده تحمیل خواهد شد حتی اگر باعث شود که در طولانی مدت صرفهجویی مالی عاید مصرف کننده شود.
امروزه، یک سوم مصرف انرژی دنیا را استانداردها و قوانین اجباری پوشش دادهاند درحالی که این رقم در سال ۲۰۰۰ برابر با ۱۱ درصد بود.
پیشرفت قابل توجه در موضوعاتی مثل روشنایی، خودروها و گرمایش فضای داخلی و تا حدودی در تجهیزات خانگی روی داده است.
اما هنوز هم پتانسیل بالقوهای وجود دارد و ۷۰ درصد از مصرف جهانی انرژی تحت هیچ نوع مقرارات و قوانین اجباری نیست.
کامیونها و موتورهای الکتریکی دو بخشی هستند که میتوان بیشتر بر روی آنها کار کرد. سیستمهای موتورهای الکتریکی مثل هواکشها و پنکهها، کمپرسورها، پمپها، خودروها و یخچالها در گروه مصرفکنندگان نهایی، بیش از نیمی از مصرف الکتریسیته امروزی را به خود اختصاص دادهاند.
در گروه سرمایش فضای داخلی، ۵۸ درصد انرژی بدون حداقل استانداردهای بهرهوری استفاده میشود. اما اگر قوانین سختگیرانهای به کار برده شود، مصرف انرژی در این بخش تا ۳۰ درصد کاهش مییابد.
استانداردهای الزامی بهرهوری انرژی حتی زمانی که قیمت انرژی کاهش یافته است نیز ابزار مهمی برای بهبود بهرهوری هستند چون کاهش قیمت انرژی اشتیاق برای افزایش بهرهوری را خفه میکند.
چین و ایالات متحده در دنیا حرف اول را در بهرهوری انرژی میزنند و به دنبال آنها ژاپن و اتحادیه اروپا قرار گرفتهاند.
کشورهای هند، برزیل و خاورمیانه نیز از سال ۲۰۰۰ تا کنون به پیشرفتهای قابلتوجهی دستیافتهاند اما هنوز هم در این زمینه کند عمل میکنند.
سهم استانداردهای اجباری بهرهوری انرژی از مصرف انرژی در کشورهای خاورمیانه در سال ۲۰۱۵ برابر ۱۵ درصد بود که فقط یک دوم متوسط جهانی است.
در کشورهای تولید کننده نفت خاورمیانه، بهبود بهرهوری انرژی باعث بیشتر شدن پتانسیل صادرات نفت به دلیل کاهش تقاضای جامعه خواهد شد.
خبر خوب اینکه باو وجود قیمتهای کم انرژی، بهرهوری انرژی در دنیا رو به گسترش است. در سال ۲۰۱۵، صنعت جهانی انرژی ۱.۸ دهم بهبود یافت که سه برابر متوسط سالانه دهه گذشته بود.
در سال ۲۰۱۵، سرمایهگذاری در بهرهوری انرژی ۶ درصد افزایش و به ۲۲۱ میلیارد دلار رسید و در این میان بخش ساختمان سهم بسزایی در این افزایش ایفا کرد.
از طرفی اقتصادهای نوظهوری چون چین در زمینه بهرهوری انرژی در سال ۲۰۱۵ پیشرو بودند و انتظار میرود این روند ادامه داشته باشد.
اما خبر بد این است که این پیشرفت در سطح جهانی هنوز هم به کندی صورت میگیرد. شدت جهانی صرفهجویی در انرژی باید تا ۲.۶ درصد افزایش یابد تا اهداف جهانی اقلیم در پیمان پاریس محقق شود.