احیای تالابها در ایران نیازمند تغییرات رفتاری است

به گزارش زیست آنلاین، گاوخونی هنوز بیمار است و نیازمند به مراقبت و حفاظت؛ در غیر این صورت پیامدهای جبران ناپذیری در انتظار مناطق اطراف آن خواهد بود. تالاب گاوخونی بی شک یکی از مهم ترین تالاب های ایران است که در جلگه مرتفع مرکزی ایران واقع شده و سال ها است با مشکلات متعددی دست و پنجه نرم می کند و تا وضعیت مطلوب فاصله زیادی دارد.

ابوالفضل آبشت، مدیر طرح حفاظت از تلاب های ایران در خصوص تالاب گاوخونی می‌گوید: تالاب گاوخونی واقع در اصفهان است و حوضه آبریز آن زاینده رود است که از چهار محال و بختیاری شروع می شود و نقطه انتهایی آن تالاب گاوخونی است.

وی افزود: این تالاب به دلیل برداشت های بی رویه ای که از منابع آبی حوضه آبریز زاینده رود شده، طی سال های اخیر خشک شده و نهایتا کارکرد ها و خدمات اکوسیستمی فراوانی که برای جوامع محلی داشته را از دست داده است. بر این اساس دست اندکاران تصمیم به اجرای برخی اقدامات از جمله تدوین برنامه مدیریت جامع این تالاب نمودند.

طرح حفاظت از تالاب‌های ایران چیست؟

وی در خصوص «طرح حفاظت از تالاب های ایران» گفت: طرح حفاظت از تالاب های ایران در اوایل دهه ٨٠ شمسی، در اقدامی مشترک میان سازمان محیط زیست ازطرف دولت جمهوری اسلامی ایران، صندوق تسهیلات محیط زیست جهانی و برنامه توسعه ملل متحد، به عنوان یک پروژه بین المللی طراحی و عملیاتی شد. این پروژه شناسایی، معرفی و آزمایش تجربیات موفق بین المللی و در گام بعد بومی سازی و توسعه دستاوردهای موفق طرح برای تالاب های کشور را در دستور کار خود قرارد داد. این تجربیات با هدف کاهش و یا از بین بردن تهدیدات پیرامون دریاچه ها و تالابهای ایران، حفاظت، احیا و بهره برداری خردمندانه از اکوسیستم های تالابی کشور بکار گرفته شده و نهایتا به صورت دستورالعمل یا راهنما در اختیار سازمان حفاظت محیط زیست قرار می گیرد.

وی ادامه داد: از سال ١٣٨۴ ، طرح حفاظت از تالاب های ایران تلاش کرد تا با فراهم نمودن بستری مناسب برای تقویت همکاری های بین-بخشی در حوضه آبریز تالاب های کشور، رویکرد مدیریتی جدیدی (رویکرد زیست بومی) را که برپایه اصول مشارکت میان کلیه ذینفعان دولتی، غیر دولتی و همچنین جوامع محلی طراحی شده بود، مستقر کند. تدوین برنامه های جامع مدیریتی برای تالاب های کشور از جمله این اقدامات است.

برنامه مدیریت جامع تالاب گاوخونی در انتظار تصویب

آبشت در خصوص طرح مدیریت تالاب گاوخونی می گوید: طرح تدوین برنامه های مدیریت جامع زیست بومی از طرف سازمان محیط زیست طی سال های گذشته به طور جدی پیگیری شده و هم اکنون ۱۸ تالاب کشور دارای برنامه مدیریت هستند که تالاب گاوخونی هم از همین تالاب ها است. در حال حاضر برنامه مدیریت تالاب گاوخونی تدوین شده و در انتظار تصویب برنامه در شورای برنامه ریزی و توسعه استان است. در فرآیند تدوین برنامه مدیریت جامع تالاب گاوخونی، کلیه ذینفعان حضور دارند. ذینفعان دولتی، غیر دولتی و نمایندگان جامعه محلی. اما هنوز طرح مدیریت این تالاب در شورای برنامه ریزی استان مصوب نشده است. گام اول که یکی دو سال طول می کشد موضوع ظرفیت سازی، جریان سازی اجتماعی و تدوین برنامه مدیریتی است.

چرا فرایند تدوین برنامه مدیریت جامع تالاب گاوخونی مدت زیادی طول می‌کشد؟

ابوالفضل آبشت علت طولانی شدن تصویب و اجرای طرح مدیریتی تالاب گاوخونی را عوامل مختلفی می داند و در این مورد توضیح می دهد: تالاب گاوخونی تالابی است که حوضه ی آبریز آن بین دو استان پراکنده است. بخشی از حوضه آبریز زاینده رود در استان اصفهان و بخش دیگری از آن در استان چهارمحال بختیاری است. لازمه حفظ و احیا این تالاب کنار گذاشتن مرزهای سیاسی بین دو استان و اجرای برنامه مدیریت جامع برای کل حوضه آبریز زاینده رود و تالاب گاوخونی است. تدوین، تصویب و اجرای برنامه مدیریت جامع به دلیل ماهیت مشارکتی و فرابخشی آن که مستلزم حضور، مشارکت و تعامل همه جانبه میان کلیه دست اندکاران و ذی نفعان حوضه آبریز بوده و یک فرایند یادگیری و کار گروهی است که پیش از این در کشور ما کمتر تجربه شده و نیازمند تغییرات بنیادین رفتاری و تغییر نگاه کلیه دست اندرکاران است. رویکردهای مشارکتی ماهیتی زمان بر دارند و برای نهادینه شدن نیازمند تمرین و ممارست فراوان بوده اما پایدار خواهند بود.

تالاب‌ها، تصفیه کننده‌های طبیعی آب و هوا

آبشت ضمن تاکید بر جایگاه تالاب ها در خصوص دلایل اهمیت و فواید آن ها گفت: تالاب ها کارکردها و خدمات بسیاری دارند. از جمله اینکه تصفیه خانه های طبیعی آب و هوا هستند. تصفیه آب یا هوا هزینه های هنگفتی دارد در حالی که تالاب ها این کار را به صورت طبیعی و رایگان برای ما انجام می دهند.

وی افزود: علاوه بر این، تالاب ها مثل اسفنج عمل می کنند و زمانی که سیلاب به وجود می آید آب مازاد را در خود ذخیره می کنند و نگه می دارند و زمانی که خشکسالی باشد این آب را به آرامی به سفره های زیر زمینی وارد می کنند و این سفره ها را تغذیه می کنند و در واقع عامل حیات در حوضه آبریز پایدار خواهند بود. تنها یکی از اتفاقاتی که با از بین رفتن تالاب ها رخ می دهد، از بین رفتن پایداری حوضه های آبریز است.

پیامدهای زیان آور خشک سالی زاینده رود

وی در خصوص علل خشکی زاینده رود و گاوخونی و پیامد های آن معتقد است: اذهان عمومی را به این سمت سوق دادند که خشکسالی ‌ها و کمبود بارش باعث خشک شدن رودخانه زاینده رود و کم آبی شده است. در حالی که متاسفانه بار گذاری‌هایی که در بالا دست رودخانه انجام می‌شود متناسب با ظرفیت رودخانه نیست و این مشکل تنها یک نمونه از مشکلاتی است که بین اصفهان و چهار محال بختیاری رخ داده است. آب ورودی تالاب از رودخانه زاینده رود بوده که از چهارمحال وبختیاری به سمت اصفهان و در نهایت به تالاب گاو خونی ختم می‌شود. در واقع نمی‌توان گفت خشکی تالاب روی کشاورزی اثر گذار بوده، بلکه خشکی رودخانه روی خشک شدن تالاب و کم شدن آب در منطقه و پایین آمدن سطح آب‌های زیرزمینی اثرگذار بوده که کشاورزی منطقه را بسیار تحت تاثیر قرار داده است. علت آن نیز زهاب‌های کشاورزی اراضی بالادست و چاه‌های عمیق آب است که روی ورودی و مصب تالاب تاثیر گذاشته است. خشک شدن تالاب علاوه بر اینکه معیشت مردم منطقه را به مخاطره انداخته، باعث افزایش بیکاری و مهاجرت ساکنان بومی شده است. همچنین پوشش گیاهی و زیستگاه های جانوری را نیز دچار تغییر کرده و شیوع بیماری هایی مانند سرطان رشد داشته اند.

برنامه مدیریت زیست بومی گاوخونی هنوز نهایی نشده است

گلناز صفا کارشناس دبیرخانه مدیریت زیست بومی تالاب گاوخونی در خصوص طرح تدوین برنامه مدیریت جامع این تالاب می گوید: طرح تدوین برنامه مدیریت زیست بومی که برای تالاب‌های مختلف در کشور اجرایی شده بود، از سال ۹۴ در اصفهان و برای تالاب گاوخونی آغاز شد و ۶ کارگاه به صورت مشارکتی با حضور کلیه ذی‌نفعان برای تدوین این برنامه تشکیل شد. برنامه مدیریت زیست بومی تدوین شده ولی هنوز نهایی نشده است. سال گذشته ستاد احیای تالاب گاو خونی در استانداری اصفهان تشکیل شد. پس از سه جلسه ستادی، در جلسه آخر استانداری کلیات برنامه را تصویب کرد و در حال حاضر هم منتظر طی مراحل قانونی هستیم.

صفا در خصوص دیگر برنامه ها در راستای احیا و حفظ تالاب گاوخونی توضیح می دهد: برنامه هایی مثل بزرگ داشت‌ها و همایش‌ها برگزار شده که در نتیجه آن ها مردم تا حدی با پیامدهای خشک شدن تالاب ها آگاه‌ شدند. علاوه بر آن، پروژه‌هایی اجرایی شده که از آن جمله می توان به مطالعات صورت گرفته بر روی معیشت و آلودگی‌هایی که در تالاب گاوخونی و اطراف آن تحت عنوان بررسی اثرات زیست محیطی خشک شدن تالاب گاوخونی نام برد. همچنین پروژه دیگری با موضوع بررسی نیاز آبی تالاب بین‌المللی گاو خونی در حال انجام است که هم نیاز آبی را مشخص می‌کند و هم می‌تواند روی مطالبه‌گری اداره کل محیط زیست از وزارت نیرو تاثیر داشته باشد.

مقصر این همه خشکی کیست؟

سید ناصر موسوی لارگانی، رییس مجمع نمایندگان استان اصفهان۸۰ درصد دلیل خشکی زاینده رود را مربوط به سوء مدیریت دانسته و در این باره می گوید: تنها ۲۰ درصد از دلایل خشکی زاینده رود مربوط به کاهش نزولات و مسایل دیگر است. جلوگیری ازبرداشت های بی رویه، حمایت مالی و فکری از کشاورزان اصفهان، مدیریت مصرف آب و ... می تواند آب را به زاینده رود برگرداند. نمایندگان نیز به جد پیگیر حل معضل آب اصفهان هستند و در این خصوص نیز جلساتی با رییس جمهور و معاون اول وی برگزار شده است. لازم است از طرف دستگاه های مختلف استان گزارشات محکمی که نشان دهنده مهم بودن مساله خشکی تالاب گاوخونی و اثرات مخرب آن چه برای اصفهان و چه برای استان های دیگراست، ارایه شود تا اهمیت امر بر همگان آشکار گردد.

وی افزود: اصفهان برای زنده ماندن نیاز به آب دارد و حفظ میراث های گرانبهای این شهر از جمله پل های تاریخی آن تنها با جاری شدن آب در زاینده رود میسر خواهد شد.

در پایان لازم به ذکر است اجرای چند پایلوت کشاورزی پایدار توسط طرح حفاظت از تالاب‌های ایران و با همکاری وزارت جهاد کشاورزی در مناطق مختلف ایران از جمله یکی از روستاهای اطراف دریاچه ارومیه نشان داده که پتانسیل بالایی برای کاهش مصرف آب و نهاده‌های شیمیایی با شرط حفظ درآمد کشاورز وجود دارد. در پی ارائه گزارش دستاوردهای مطلوب پروژه در سطوح ملی و استانی و همچنین تشابه مشکلات در دیگر حوضه های آبریز کشور، درخواست‌هایی جهت انتقال تجربیات پروژه از استان‌های مختلف که دارای تالاب های با ارزش و با اهمیت بین المللی می‌باشند، دریافت گردید که در این میان استان اصفهان، به دلیل بحرانی بودن شرایط محیط زیستی تالاب بین المللی گاوخونی و مسائل مربوط به مدیریت منابع آب بخش کشاورزی به عنوان اولین استان جهت برگزاری گردهمایی انتقال تجربیات پروژه «همکاری در احیای دریاچه ارومیه از طریق مشارکت جوامع محلی در استقرار کشاورزی پایدار و حفاظت از تنوع زیستی» انتخاب گردید.

به گزارش انرژی امروز، خروجی‌های حاصل از برگزاری این گردهمایی را می توان به صورت انتقال و تبادل تجربیات اجرای پروژه در حوضه آبریز دریاچه ارومیه و امکان سنجی بهره‌گیری از این تجربیات در برنامه‌های اجرایی سازمان جهاد کشاورزی، اداره کل حفاظت محیط زیست و شرکت آب منطقه‌ای استان‌های اصفهان و چهارمحال و بختیاری به منظور بهبود مدیریت منابع آب، رفع تعارضات مربوط به عرضه آب در حوضه آبریز زاینده رود و در نهایت برداشتن گام‌هایی در جهت احیای تالاب بین المللی گاوخونی عنوان کرد.

https://zistonline.com/vdccopqe.2bqp48laa2.html