راه فرار از بحران محیط زیست؛ مرام اکوسوسیالیست

اکوسوسیالیسم دقیقا چیست؟ اکوسوسیالیسم جریانی فکری و عملی است که در عین به کارگیری دستاوردهای اصلی مارکسیسم محتوای تولیدگرایانه آن را کنار می گذارد. جریانی است که فهمیده منطق بازار سرمایه داری و سود و همچنین منطق اقتدارگرایی بوروکراتیک و تکنوکراتیک نظام های منسوخ موسوم به «دموکراسی های خلقی» – با الزامات حفاظت از محیط زیست ناسازگار است. آخرین ولی نه بی اهمیت ترین نکته، اکوسوسیالیسم جریانی است که در عین انتقاد به جریان غالب جنبش کارگری می داند که کارگران و تشکل هایشان عنصر حیاتی هر پروژه تغییر رادیکال و فراگیرند. اخلاق و مرام اکوسوسیالیستی در مخالفت رادیکال با منطق مخرب سود سرمایه داری و بازار فراگیر است که مارکس نظام «رشوه خواری همگانی» نامید. با این تفاصیل، مولفه های اصلی چنین مرامی چه خواهد بود؟

اول از همه، به نظر می رسد این مرام باید یک مرام اجتماعی باشد؛ یعنی مرامی مربوط به رفتار فردی با هدف ایجاد احساس گناه در مردم یا ترویج ریاضت کشی و ازخودگذشتگی نیست. البته مهم است هر فرد بیاموزد به محیط زیست احترام بگذارد و در رفع اتلاف منابع بکوشد، اما مساله اصلی جای دیگری است. مساله مهم تغییر اقتصاد سرمایه داری بازارمحور و ساختارهای اجتماعی است و ایجاد الگوی جدیدی از تولید و توزیع مبتنی بر نیازهای اجتماعی، به ویژه نیاز حیاتی به زندگی در محیط زیست طبیعی صدمه نخورده. چنین تغییری نیازمند نه تنها افراد خیرخواه که نیروها و جنبش های اجتماعی، تشکل های محیط زیستی و احزاب سیاسی است.

اکوسوسیالیست

این مرام اجتماعی انسان گراست. تلاش برای زندگی هماهنگ با طبیعت و محافظت از گونه های درمعرض خطر همان قدر دارای ارزش انسانی است که استفاده از دارو برای نابودی شکل هایی از حیات (مانند باکتری ها، ویروس ها و انگل ها) که زندگی انسانی را مورد تهاجم قرار می دهد. پشه آنفل، ناقل بیماری تب زرد، از «حق حیات» همسان با کودکان جهان سوم که از سوی این بیماری تهدید می شوند برخوردار نیست. برای حفاظت از این کودکان، ریشه کنی این نوع پشه در مناطق خاص و مشخص به لحاظ اخلاقی مشروع است.

بحران زیست محیطی، با به خطرانداختن تعادل طبیعی محیط زیست، نه تنها گیاهان و جانوران بلکه به طور خاص سلامتی، شرایط زیست و بقای نوع انسان را نیز با خطر مواجه می کند. بنابراین برای درک اولویت اخلاقی و سیاسی دفاع از تنوع زیستی و گونه های جانوری درمعرض خطر، نیازی به انتقاد از آموزه های اومانیستی و انسان محور نیست. مبارزه برای نجات محیط زیست، که الزاما مبارزه برای تغییر در تمدن ماست، ضرورتی انسان گرایانه است که نه فقط به این یا آن طبقه بلکه همه انسان ها را در بر می گیرد.

این ضرورت به نسل های آینده بر می گردد که ما با آسیب های فزاینده غیرقابل کنترلی که به محیط زیست زده و می زنیم و آنها را با خطر سیاره ای غیرقابل سکونت مواجه می کنیم. ولی رهیافتی که نیاز به مرامی محیط زیستی را برپایه این خطرها بنا گذاشت با رویدادهای مختلف به کناری نهاده شده است. و این موضوعی بسیار ضروری است که مستقیما متوجه نسل های حاضر است. مردمی که در ابتدای قرن بیست و یکم زندگی می کنند عواقب بهت آور ناشی از آلایندگی و تخریب جو زمین را به دست سرمایه داری به چشم می بینند. آن دسته از ما که برای بیست یا سی سال آینده زندگی کنیم می توانیم با فاجعه های زیست محیطی تمام عیار مواجه شویم.

همچنین، مرام اکوسوسیالیسم مرامی برابری طلبانه است. شیوه فعلی تولید و مصرف در جوامع پیشرفته سرمایه داری مبتنی است بر منطق انباشت نامحدود (سرمایه، سود و کالا)، اتلاف منابع، مصرف بیش از حد و تخریب شتابنده محیط زیست. گسترش این شیوه به دیگر نقاط زمین، بحران های بزرگی به وجود خواهد آورد. این نظام لزوما مبتنی است بر حفظ و تعمیق نابرابری فاحش بین شمال و جنوب جهان. طرح و برنامه اکوسوسیالیستی به بازتوزیع جهانی ثروت و توسعه تعاونی منابع تحت الگوی جدیدی از تولید نظر دارد.

الزامات اخلاقی و اجتماعی برای برآوردن نیازهای اجتماعی معنایی جز رویکرد مبتنی بر عدالت اجتماعی، برابری (و نه یکسان سازی) و همبستگی ندارد. در تحلیل نهایی، این به معنای مالکیت جمعی بر وسایل تولید و بازتوزیع تولیدات و خدمات است طبق اصل «به هرکس به اندازه نیازش». این مفهوم هیچ نقطه اشتراکی با درک لیبرالی از «تساوی» ندارد. از نظر جان رالز در کتاب «لیبرالیسم سیاسی»، تساوی می کوشد نابرابری های اجتماعی را با این توصیف توجیه کند که آنها را «ملازم با مناصب و مقام هایی» بداند «که تحت شرایط برابری منصفانه فرصت ها باب آن ها به روی همگان گشوده است». این موضع سنتی کسانی است که از «رقابت آزاد» اجتماعی و اقتصادی دفاع می کنند.

اکوسوسیالیسم همچنین مرامی دموکراتیک است. تا زمانی که تصمیم ها و انتخاب های اقتصادی در دستان الیگارشی سرمایه دارها، بانکدارها و تکنوکرات ها، سیستم های اقتصاد دولتی سابق که از هرگونه کنترل دموکراتیک گریزان بودند، باقی بماند ما هرگز نخواهیم توانست از چرخه اهریمنی تولیدگرایی، استثمار کارگران و تخریب محیط زیست خارج شویم. دموکراتیک سازی اقتصادی -که شامل اجتماعی سازی نیروهای تولیدی می شود- بدین معنی است که تصمیم های کلان اقتصادی درباره تولید و توزیع نباید از سوی بازار یا محافل سیاسی اتخاذ شود بلکه باید توسط خود جامعه صورت بگیرد، آن هم از طریق مباحثات دموکراتیک عمومی که در آن طرح ها و گزینه های مختلف باهم مقایسه و مقابله می شوند. این شرط لازم برای خلق یک منطق متفاوت اجتماعی-اقتصادی و رابطه ای جدید با طبیعت است.

و در آخر، اکوسوسیالیسم یک مرام رادیکال است به معنای ریشه شناختی آن –تفکری است که ریشه مشکلات را پی می گیرد. اقدامات ناکافی، اصلاحات جزیی، کنفرانس های مختلف، خرید و فروش حق آلودگی در بازار (markets in pollution rights)هیچ کدام راهکاری مناسب پیش نمی نهد. ما به تغییر رادیکال الگو و مدلی جدید از تمدن نیاز داریم، به بیان دیگر، به یک گذار انقلابی.این گذار انقلابی نه فقط روابط اجتماعی تولید -مالکیت خصوصی و تقسیم کار- بلکه خود نیروهای تولیدی را تحت تأثیر قرار می دهد. فهم جزمی از مارکسیسم با ارجاع به برخی گزاره های مارکس تغییر را صرفا ناشی از نابودی روابط اجتماعی سرمایه داری می داند که بر سر راه توسعه آزاد نیروهای تولیدی مانع ایجاد کرده است. در تقابل با این رهیافت، ما باید درصدد واژگونی ساختار فعلی فرآیند تولید باشیم.

راه حل فرار از بحران محیط زیست

اگر بخواهیم گفته مشهور مارکس را راجع به دولت بعد از کمون پاریس بازنویسی کنیم باید بگوییم: مردم و کارگران صرفا نمی توانند دم ودستگاه تولید را تصرف کنند و آن را در جهت منافع خویش به کار گیرند: بلکه باید آن را خُرد کنند و با نوع دیگری از تولید جایگزین کنند. این یعنی دگرگونی عمیق در ساختار تکنیکی تولید و منابع انرژی متکی به آن-در وهله اول سوخت های فسیلی و هسته ای. آن نوع تکنولوژی که به محیط زیست احترام بگذارد. انرژی های تجدیدپذیر به ویژه انرژی خورشیدی در مرکز پروژه اکوسوسیالیستی قرار دارد.

رفتن به استقبال اتوپیای سوسیالیسم زیست محیطی و کمونیسم خورشیدی ما را باز نمی دارد از مبارزه ای فوری برای اهداف فوری و ضروری که برگرفته از همین ارزش ها باشد و آینده را از پیش نشان دهد: اولویت گذاری حمل و نقل عمومی در مقابل گسترش هیولاوار خودروهای شخصی و حمل و نقل جاده ای، اجتناب از دام چاله های هسته ای و توسعه تحقیقات علمی درباره منابع انرژی تجدیدپذیر، مطالبه عمل به مفاد پیمان های بین المللی درمورد انتشار گازهای گلخانه ای، و طرد طرح مضحک و حقه بازانه «خرید و فروش حق آلودگی در بازار» و مبارزه برای کشاورزی ارگانیک در مقابل بذر و دانه های گیاهی شرکت های چندملیتی و محصولات مهندسی ژنتیک شده اند. این ها تنها چند مثال از نمونه های بیشتری است که می توان برشمرد. مطالباتی چنین و موارد مشابه آن را می توان در جنبش بین المللی علیه نئولیبرالیسم و جهانی سازی س شرمایه داری دید که در سال ١٩٩۶ در گردهمایی موسوم به «مواجهه میان کهکشانی برای بشریت علیه نئولیبرالیسم» از سوی زاپاتیست ها در رشته کوه های چیاپاس در جنوب مکزیک سازماندهی و اعلام شد. این جنبش در شهرهای سیاتل، پراگ، نیس، واشنگتن دی سی، کبک و جنوا قدرت خود را به نمایش گذاشت. جنبش مذکور نه تنها منتقد بی عدالتی عظیم اجتماعی است که نظام سرمایه داری تولید می کند، بلکه همان طور که در گردهمایی اجتماعی پورتو الگره (در ژانویه ٢٠٠١) نشان داد قادر به ارائه و پیشبرد جایگزین عینی نظام موجود است./ منبع: تارنمای رویدادهای معماری

https://zistonline.com/vdcfjjde.w6dcmagiiw.html