کشاورزی ارگانیک در ایران

تعریف کشاورزی ارگانیککشاورزی ارگانیک که تحت نام های مختلفی هم چون، کشاورزی طبیعی و یا زیستی هم شناخته می شود، نوعی از کشاورزی است که در آن هیچ گونه محصولات و کود و سموم شیمیایی مورد استفاده قرار نمی گیرند و دخالت و دستکاری های ژنتیکی نیز در این نوع از کشاورزی مرسوم نیست. از این رو همه مراحل موجود در آن شامل تقویت زمین، کاشت و برداشت با استفاده از نهاده‌ های طبیعی نظیر کود زیستی، کمپوستها، حشرات سودمند، صورت می گیرد.
به بیان ساده تر می توان اظهار داشت که کشاورزی ارگانیک، سیستم تولیدی پایدار است که همواره بر سه اصل سلامت خاک، انسان و اکوسیستم استوار است. این نوع از کشاورزی بر فرایند بوم شناسانه، تنوع زیستی و چرخه‌ های سازگار با شرایط محلی تکیه دارد.
بر همین اساس، فراورده‌های حاصل از کشاورزی زیستی که با نام Organic farming یا کشاورزی بیولوژیک (Bio) شناخته می‌شود، به محصولات سالم شهرت یافته اند.
در تعاریف مختلف آمده است که کشاورزی زیستی، یک سیستم مدیریتی جامعی و گسترده است که در آن علاوه بر کمیت و کیفیت محصولات از تولید تا فرآوری و انتقال به مصرف‌کننده، عوامل مختلف دیگری همچون ، اصول اکولوژوکی، محیط زیست، اصول عدالت و روابط اجتماعی، سلامت خاک، گیاه، حیوان، انسان، میکروارگانیسم‌ها، محیط سیاره زمین به عنوان یک موجود زنده واحد ، احترام به مخلوقات و اصول پایداری زیستی در آن مد نظر قرار گرفته است. در این گزارش زیست آنلاین، سعی دارد به تشریح مفهوم و ویژگی های کشاورزی ارگانیک بپردازد.

شاخص‌های اندازه گیری کشاورزی ارگانیک شاخص های اندازه گیری کشاورزی ارگانیک در ۴ گروه مختلف قرار می گیرند که به شرح زیر می باشد:
۱. استانداردهای تولید در رشد محصول مورد توجه قرار گرفته شود.
۲. کیفیت بذر و نهال در نظر گرفته شود
۳. کنترل آفات و علف‌های هرز در مزرعه مدیریت شود
۴. بر بسته بندی، آماده سازی و شستشو، انبارداری، حمل و نقل و روش‌های برچسب گذاری نظارت صحیح اعمال گردد.

محصولات ارگانیک

مزایای کشت ارگانیکدر این نوع کشت، ملاحظات زیست محیطی رعایت می شود
هزینه تولید آن نسبت به کشت معمولی پایین تر است. البته ذکر این نکته لازم است که در نهایت قیمت بالاتری را به خود اختصاص می دهند.
تولید این محصولات علاوه بر آن که به حفاظت از منابع آب و خاک منجر می گردد، سلامت و امنیت غذایی مصرف کنندگان را نیز تامین می کند.
همچنین امکان بکارگیری روش‌های کشت مخلوط در آن ها نیز میسر است که موجب افزایش بهره وری نیز می گردد. و مهم تر از همه آنکه کاهش قابل توجهی در ضایعات کشاوری ایجاد می کند.
بر اساس تعریف فدراسیون بین المللی جنبش کشاورزی ارگانیک (IFOAM)، کشاورزی ارگانیک یک سامانه کشاورزی است که در آن جنبه‌های زیستی، اجتماعی و اقتصادی تولید پایدار غذا، پوشاک، فراورده‌های چوبی و… بهبود می‌یابد.

اهداف کشاورزی اُرگانیکاهداف کشاورزی پایدار را می توان در سه دسته کلی اهداف زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی قرار داد.
در زیر به ذکر چند نمونه مثال برای درک بهتر هر یک از این اهداف پرداخته می شود.
از جمله اهداف زیست محیطی کشاورزی پایدار می توان به حاصلخیزی بالای خاک و مدیریت مخاطرات زیستی در فعالیت‌های کشاورزی، توازن زیست بوم، عدم آلودگی شیمیایی، آب و خاک تمیز، مدیریت تولید بر مبنای اگرو اکوسیستم، حفظ منابع طبیعی اشاره نمود.
اهداف اصلی اجتماعی کشاورزی پایدار را نیز می توان شامل احترام به فرهنگ محلی، تأمین نیازهای محلی، توانمندسازی زنان و خانوار کشاورز، پایداری در مشارکت محلی، انطباق دانش بومی و تجربیات امنیت و سلامت غذای جامعه و شرایط کاری حرفه‌ای خوب برای کشاورز بر شمرد.
اهداف اصلی اقتصادی کشاورزی پایدار نیز عبارتند از: دسترسی و ورود به بازار مناسب و تجارت منصفانه، افزایش بهره وری اقتصادی تولید، پایداری اقتصاد خانوار تولیدکننده، افزایش تولید و ارزش افزوده تولیدات، کاهش هزینه‌های تولید، بازده خوب و مداوم، کاهش نهاده‌های بیرونی، بهترین استفاده از منابع محلی.
اما بر طبق بیانی ساده تر می توان مجموعه این اهداف را در قالب دو هدف کلی دنبال نمود.
هدف اول: تاکید هرچه بیشتر بر کاهش هزینه های تولید و بهبود کیفیت محصولات کشاورزی به جای افزایش هرچه بیشتر تولید فراورده ها. علاوه بر آن در این هدف روش‌های تولید از طریق به کارگیری دانش و آگاهی کشاورزی اکولوژیکی، نیروی کار و تکنیک‌های غیر شیمیایی جایگزین نهاده‌های گران و مضر (کودهای شیمیایی، آفت کش‌ها، علف کش‌ها) خواهد شد.
هدف دوم: تلاش برای استقرار یک اکوسیستم کشاورزی پایدار به عنوان روش پیگیری مؤثر در برابر طغیان و شیوع آفات، بیماری‌ها و علف‌های هرز به منظور حمایت از اکولوژی گیاهی و گونه‌های جانوری در تمامی زمینه‌ها مرتبط با کشاورزی است.

محصولات و سبزیجات کشاورزی

جایگاه ایران در تولید محصولات ارگانیکبا اینکه تولید محصولات ارگانیک در چین روز افزون در حال گسترش است و مخاطبان بی شماری یافته است.
در کشور ما کشاورزی ارگانیک و تولید محصولات سبز با توجه به تاثیر گذاری فراوانی که در پیشگیری از طیف گسترده ای از بیماری ها از خود بر جای گذاشته است هنوز آن طور که باید مورد توجه قرار نگرفته است.
گرچه کشور در جایگاه جهانی از حیث تولید محصولات ارگانیک قرار گرفت، اما جایگاهی که از سوی دولت در بودجه انعکاس داده شده، بدان پرداخته نشده است.

پتانسیل‌ های توسعه کشاورزی ارگانیک در ایراناز آنجایی که در کشور ایران، کشاورزی صنعتی چندان مرسوم نیست و سیستم کشاورزی اغلب سنتی و خرد در میان زیستگاه های طبیعی و روستاها به شکل پراکنده و در غالب واحد های کوچک مستقر شده اند.
از این رو می توان گفت در ایران، فرصت قابل توجهی فراهم است تا از این وضعیت بدون صرف هزینه های زیاد و هنگفت برای تبدیل کشاورزی سنتی و معمول به ارگانیک بهره برد و تنها با نظارت و هدایت فنی حجم قابل قبولی از محصولات تولیدی کشور را از این طریق تامین نمود.

وضعیت کشاورزی ارگانیک در ایرانبر طبق آمار و اطلاعات اعلام شده به شکل رسمی تا زمستان سال ۱۳۹۰، حدود ۱۲ هزار هکتار از اراضی متعلق به ایران تحت پوشش ارگانیک قرار گرفته بود. بر اساس اطلاعات سازمان ملل از تعداد ۶۶ محصول اصلی کشاورزی، ایران در ۷ محصول زراعی و ۱۵ محصول باغی در رتبه‌های اول تا دهم قرار دارد.
همان طور که پیش تر نیز اشاره شد شیوه کشاورزی در ایران فاصله زیادی با روش های کشاورزی صنعتی دارد، از این رو مصرف سموم در ایران بسیار کمتر از شرایط کشاورزی صنعتی است و حتی در طیف گسترده از محصولات از جمله زعفران، زیره، پسته، انجیر، کشمش، بادام، خرما، سیب درختی، هندوانه، مرکبات، خاویار، می‌گو، پوست، روده، پشم و محصولات باغبانی، دامی و شیلاتی می‌توان فعالیت‌های گسترده‌ای را برای شروع و حضور در تولید محصولات ارگانیک در جهان به خود اختصاص دهد.

کشاورزی ارگانیک

لیست محصولات ارگانیک در ایران فهرست برخی از محصولات ارگانیک معتبر در بازار ایران به شرح زیر است:
آب میوه هایی نظیر، آب انار و آب انگور قرمز ، پسته ، گردو، توت و سایر خشکبار، حبوبات، نان ارگانیک، محصولات لبنی مانند ماست و شیر ارگانیک ، عسل ، عرقیات گیاهی، زعفران، زیتون، روغن، چای، سیب زمینی، رب گوجه فرنگی، برنج و خرما

استانداردهای محصولات زراعی و باغی ارگانیکمفهوم از استانداردهای محصولات زراعی و باغی، قوانین موجود بر سر راه تولید محصولات زیستی است. به بیانی دیگر، این استاندارد ها قوانینی است که فرآیندهای تولید محصولات زیستی را با در نظر گرفتن شرایط بوم شناختی و اجتماعی محل تولید آن ها، مشخص می کند.
استانداردهای موجود در چند مقیاس وجود دارد که تحت عنوان استانداردهای بین المللی، استانداردهای کشاورزی زیستی‌ای شناخته شده اند و توسط سازمان‌های بین المللی وضع و از سوی قانون گذاران داخلی پذیرفته می‌شوند.
به عنوان مثال کارگروه Codex Alimentarius، یک استاندارد بین المللی است.
لازم به ذکر است، قدیمی ترین نهاد بین المللی مرتبط با کشاورزی ارگانیک سازمان IFOAM یا فدراسیون بین المللی جنبش کشاورزی ارگانیک نام دارد، که در سال ۱۹۷۲ به صورت سازمان غیرانتفاعی تشکیل شده از گروه‌های مختلف در حوزه کشاورزی ارگانیک تاسیس شد.
بسیاری از این گروه‌ها، سازمان‌های کشاورزی بودند و پس از شکل گیری این فدراسیون با استفاده از استانداردهای بومی خود، اقدام به تولید محصولاتی با عنوان محصولات ارگانیک نمودند. از آن به بعد این فدراسیون به سرعت رشد کرد در سراسر جهان به عضو گیری پرداخت.
بر طبق آمار و ارقام موجود، حدود ۲۳۰ هزار هکتار از مزارع کشور شامل ۱۲۵ هزار هکتار باغات و ۱۰۵ هزار هکتار از اراضی زراعی به صورت طبیعی از پوشش مصرف سموم و کودهای شیمیایی خارج بوده، علاوه بر آن بیش از ۸۰۰ هزار هکتار از اراضی مستقر در کشور ایران؛ حدود ۲۵۴ هزار هکتار از باغات و ۵۵۴ هزار هکتار زمین‌های زراعی از سموم شیمیایی استفاده نکرده ‌اند.

قیمت انواع محصولات ارگانیگهمان طور که پیش تر اشاره شد قیمت محصولات ارگانیک در مقایسه با دیگر محصولات کمی بالا تر است، که این موضوع برای کشورهایی با درآمد متوسط و پایین عاملی برای کاهش مصرف محسوب می شود.اما براساس اطلاعات منتشرشده شرکت Amazon Fresh که یک شرکت تجارت الکترونیکی در آمریکا است برای مثال قیمت یک سیب ارگانیک در حدود دو دلار و سیب معمولی در حدود ١.٦٦ دلار است و این موضوع بیانگر آن است که سیب ارگانیک تنها در حدود ٢٠ درصد گران ‌تر از سیب معمولی است.
درخصوص قیمت تخم‌مرغ می توان گفت محصول ارگانیک در حدود ٥٨ درصد، گران تر از تخم مرغ معمولی است. توت‌فرنگی ارگانیک نیز در حدود ٦.٩٩ دلار می باشد و در مقابسه با قیمت توت‌فرنگی معمولی که ٤.٩٩ دلار است، می توان اظهار داشت که قیمت توت فرنگی ارگانیک حدود ٤٠ درصد بیشتر از قیمت توت‌فرنگی معمولی است. بنابراین نمونه مثال های گفته شده نشان می‌دهد که تولیدات ارگانیک نسبت به همان تولیدات معمولی و مرسوم دارای قیمت های بالاتری هستند. در ادامه به بررسی برخی از دلایل قیمت بالاتر محصولات ارگانیک نسبت به قیمت محصولات معمولی پرداخته خواهد شد.

یکی از دلایل بارز این افزایش قیمت؛ عرضه موادغذایی ارگانیک در مقایسه با تقاضای محدود آن می باشد. به عبارتی دیگر مازاد تقاضا وجود دارد. با افزایش تقاضا، قیمت محصول نیز به‌ دلیل محدودیت عرضه افزایش خواهد یافت.

علاوه بر آن، باید توجه داشت که به دلیل آنکه تولید محصول به روش ارگانیک نیازمند به کار گیری نیروی کار بیشتری است هزینه‌های تولید موادغذایی ارگانیک معمولا بیشتر از محصولات معمولی است.
دلیل دیگر عدم امکان افزایش مقیاس تولید و رسیدن به اقتصاد مقیاس است که با افزایش حجم تولید قیمت تمام‌شده محصول کاهش یابد.

همچنین هزینه‌های پس از برداشت به‌دلیل مقدار کم ‌تولید، با افزایش رو به رو خواهد بود و این میزان افزایش هزینه‌ها در فرآوری و حمل‌ونقل محصولات و فرآورده ها محسوس است.

اما یکی از مهم ترین دلایل این افزایش قیمت بدان جهت است که بازاریابی و زنجیره عرضه برای محصولات ارگانیک نسبتا ناکارآمد است و هزینه‌ها به‌دلیل حجم نسبتا کوچک تولید بیشتر است.
از طرفدیگر تولید محصول و فرآورده های کشاورزی به روش ارگانیک مساحت بسیار کمی از زمین های کشاورزی جهان را به خود اختصاص داده است؛ یعنی تولید در سطح کم کاشت می‌شود و نیاز به توسعه و افزایش عرضه محصولات ارگانیک برای کاهش قیمت آن است.
در نهایت با توجه به افزایش تقاضا برای موادغذایی ارگانیک به‌نظر می‌رسد با توجه به نوآوری‌ ها و پیشرفت روز افزون تکنولوژی می‌توان هزینه‌های تولید، فرآوری، توزیع و بازاریابی برای محصولات ارگانیک را به تدریج کاهش داد.

سطح زیر کشت محصولات ارگانیک در دنیا بر اساس آمار و اطلاعات منتشر شده در سال گذشته، سطح زیر کشت محصولات ارگانیک در ۱۷۹ کشور دنیا بیش از ۵۰ میلیون هکتار برآورد شده است. علاوه بر آن در سال ۲۰۱۴ گردش مالی محصولات ارگانیک جهان به حدود ۸۰ میلیارد دلار رسید و در آن زمان پیش بینی شد که تا پایان سال ۲۰۱۷این رقم بالغ بر ۱۰۰ میلیارد دلار بشود.
همچنین مطالعات صورت گرفته نشان داد که میزان تولید محصولات ارگانیک در سال ۲۰۱۵ نسبت به ۲۰۱۴ از رشد ۱۴.۵ درصدی برخوردار بوده و تعداد تولیدکنندگان نیز رشد ۷.۲ درصدی را داشته است.
به عنوان مثال، استرالیا در آن زمان با ۲۲ میلیون و ۶۰۰ هزارهکتار بالاترین سطح ارگانیک را به خوداختصاص داده بوده است و پس از آن کشور های آرژانتین، آمریکا، اسپانیا، چین، ایتالیا، فرانسه، اروگوئه، هند، آلمان و ایران صدر نشین این لیست بوده اند.
همچنین مطالعات انجام شده در سال گذشته بیان گر آن بود که سطح زیر کشت محصولات ارگانیک در اروپا معادل ۱۲ میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار، آمریکای لاتین ۶ میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار،آسیا ۴ میلیون هکتار و آمریکای شمالی را ۳ میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار بوده است.
لازم به ذکر است، به لحاظ تعداد تولیدکنندگان ارگانیک، هند با ۵۸۵ هزار کشاورز، اتیوبی با ۲۰۳ هزار و مکزیک با ۲۰۰ هزار کشاورز رتبه های اول تا سوم را به خود اختصاص داده اند.

کشاورزی ارگانیک در ایران

سطح زیر کشت ارگانیک ایراندر حالی که کشورهای آمریکا با ۳۵ میلیارد و ۵۰۰ میلیون یورو،آلمان ۸ میلیارد و ۶۰۰ هزار یورو و فرانسه ۵ میلیارد و ۵۰۰ هزار یورو بالاترین سهم بازار محصولات ارگانیک در دنیا را به خود اختصاص دادند، ایران در بین ۱۷۹ کشور تولید کننده محصولات ارگانیک در جایگاه ۴۲ قرار دارد
بر طبق برآورد هاب انجام شده و با وجود پتاسیل بالای کشور، پیش بینی می شد که تا آینده نزدیک سطح زیر کشت ارگانیک ایران به سرعت از سه هزار هکتار عبور کند .
با توجه به آن که ایران، یکی از قطب های منابع طبیعی دنیاست که درصورت حمایت های دولت، می تواند به راحتی جزو ۲۰ کشور برتر تولید محصولات ارگانیک قرار گیرد، انتظار می رود با توجه به اهمیت این محصولات، توجه بیشتری به آن ها اختصاص بدهیم و با سرعت بیشتری در جهت تولید آن گام برداریم تا مجبور به واردات این محصولات نشویم.

https://zistonline.com/vdcb9zbz.rhbw8piuur.html