خطر فرونشست زمین تهدیدی برای میراث فرهنگی و حمل و نقل

به گزارش زیست آنلاین، فرونشست زمین در تهران از مناطق کشاورزی شروع شده و رفته رفته به سمت مناطق شهری در حرکت است. نخستین مناطقی که در این زمینه با تهدید مواجه‌ خواهند شد شامل مناطق ۱۶ تا ۱۹ تهران می ‌شود.

دکترمهدی معتق استاد مرکز علوم تحقیقات زمین و دانشگاه لایبنیتز هانوفر در گفتگو با یورونیوز اعلام کرد: بخش‌هایی از دشت ورامین و خطوط ریلی آن به همراه بستر فرودگاه امام از جمله نقاطی هستند که فرونشست زمین در آن می‌تواند خطری جدی برای زیرساخت‌های حمل ‌و نقلی باشد و به خطر افتادن امنیت پروازها را در پی داشته باشد.

مهدی معتق، استاد مرکز علوم تحقیقات زمین و دانشگاه لایبنیتز هانوفر آلمان، درباره سال‌ها پژوهش در موضوع فرونشست زمین سخن گفته، پ‍ژوهشی که نخستین بار در سال ۲۰۰۸ کلید خورد و حالا به روزرسانی می‌شود.

بیشتر بخوانید: فرونشست زمین چیست دشت تهران سالانه ۲۵ سانتی‌متر دچار فرونشست می شوددکتر معتق درباره یافته‌های این پژوهش می‌گوید: «تمام داده‌های ماهواره‌ای که در دو دهه گذشته وجود داشته را آنالیز کردیم و توانستیم تصویر کاملی از داده‌های ماهواره‌ای استخراج کنیم. آنچه در بررسی علمی این ‍پدیده موثر بود».

به گفته او «فرونشست زمین به طور طولانی مدت آثارش را نشان می‌دهد و دو دهه‌ای است که نشانه‌های آن در تهران دیده می‌شود. نکته مهم اینکه وقتی سفره‌های زیرزمینی قدرت ذخیره‌سازی‌شان را از دست می‌دهند به دنبال آن تبعات جبران ناپذیر محیط زیستی زیادی از جمله ‌‍‍پدیده سیلاب‌ها امکان پذیر است».

دکترمعتق همچنین درباره نرخ فرونشست زمین در تهران گفته «نرخ فرونشست در نقاطی از دشت تهران ۲۵ سانتی متر است. البته پدیده فرونشست مختص ایران و تهران نیست و در شمال کالیفرنیا، جاکارتا و مکزیکوسیتی مشاهده شده و حتی نرخ فرونشست در آنجا بیش از تهران است».

تصویری از فرونشست در منطقه ناز دشت رودان در جنوب ایران

پیش روی فرونشست مناطق کشاورزی اطراف تهران به سوی شهراو در پاسخ به این سوال که پژوهش‌ها در ایران تاکید دارد مناطقی از ملارد، شهریار و ورامین محل اصلی فرونشست است و هنوز این مساله به خود شهر تهران نرسیده نیز چنین پاسخ داده «منظور ما از تهران، تهران بزرگ است. البته مناطق اقماری شهریار و ملارد تحت تاثیر فرونشست هستند.

اما نکته‌ای که اینجا باید بر آن تاکید کنیم اینکه فرونشست در تهران از مناطق کشاورزی شروع شده و به سمت شهر در حال گسترش است. مناطق ۱۶ تا ۱۹ دیگر مناطق کشاورزی نیست و مسکونی و شهری است. فرونشست دشت تهران در حال حاضر به این مناطق شهری رسیده است. جایی که در آن جاده و ریل راه‌آهن می‌بینیم».

فرونشست خط آهن ورامیناستاد دانشگاه هانوفر آلمان به یورونیوز گفت: « آمار مربوط به فرونشست در شهر ورامین کمتر است اما درست در دشت ورامین خط ریل راه آهن مهمی قرار دارد که فرونشست درآن بسیار جدی است. خب این خیلی خطرناک است».

معتق همچنین درباره نرخ فرونشست زمین در فرودگاه بین‌المللی امام نیز گفته «گرچه نرخ فرونشست در فرودگاه امام به اندازه شهریار و ملارد نیست اما توجه داشته باشید که آنجا یک منطقه استراتژیک است. هرگونه فرونشست در فرودگاه امام می تواند امنیت ‍پروازها را در آینده به خطر بیاندازد. مشاهدات ما نشان می‌دهد فرودگاه بین‌المللی نشست دارد».

ارتباط فرونشست و وقوع زمین لرزهاو همچنین افزوده «در ‍پژوهشی که سال ۲۰۰۸ نیز انجام داده بودیم متذکر شدیم که اگر به پدیده فرونشست زمین در ایران و نه صرفا تهران توجه نشود این مساله در آینده نزدیک خطرناک خواهد بود و می‌تواند تبعات جبران ناپذیری داشته باشد».

معتق درباره اهمیت بهره‌برداری علمی از تصاویر ماهواره‌ای به یورونیوز گفته «این تصاویر می‌تواند مناطق بحران را برای ما مشخص کند. این مساله یک جور در مرحله هشدار به کار می‌آید و اینجا مسوولان باید از داده‌ها برای رسیدگی هرچه‌ سریعتر به وضعیت بهره‌مند شوند. تصاویر ماهواره‌ای رایگان است و هدف از آن نیز کمک به سیاستگذاران و تصمیم‌گیرندگان برای حل مسایل اینچنینی است».

بیشتر بخوانید: زلزله"، "کم‌آبی" و "فرونشست" از مخاطرات طبیعی ایران او درباره اینکه آیا در یافته‌های شما نکته‌ای به دست آمده که فرونشست زمین بتواند در بروز زلزله نیز تاثیرگذار باشد نیز گفته «تحقیق ما در این جهت نبوده که بخواهیم ارتباط فرونشست و زلزله را بسنجیم. این نکته نیازمند تحقیق مستقل است. امکان دارد در یک منطقه‌ای فرونشست بتواند گسلی را فعال بکند یا نکند اما هنوز داده‌ای در این زمینه نداریم».

به گفته دکتر ابراهیم مقیمی، رئیس دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران، در صورت وقوع زلزله ای با شدت ۷.۳ در تهران ما با چندین نوع مخاطره زمین روبرو خواهیم شد که شامل تغییر فرم زمین، فرونشست و لغزش است، ضمن آنکه نباید عوارض تشدید به دلیل نرم بودن خاک را از یاد ببریم.

کاهش منابع آبی و فرونشست زمین های کشاورزینشریه انگلیسی نیچر نوشت: تصاویر جدید ماهواره ای نشان می دهد نشست زمین در تهران به عنوان پرجمعیت ترین شهر غرب آسیا بسیار شدید است و در برخی مناطق به ۲۵ سانتی متر در سال می رسد.

بیشتر بخوانید: گزارش «نیچر» از فرونشست شدید تهران به گزارش ایرنا، محققان مرکز تحقیقاتی GFZ در آلمان با بررسی اطلاعات ماهواره ای از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۷ میلادی متوجه گستردگی فرونشست در تهران شد. نشست به صورت گسترده ای در تهران وجود دارد و بتدریج در حال احاطه کردن فرودگاه بین المللی این شهر است.

جزییات این موضوع با استفاده از تصاویر ماهواره ای به راحتی قابل مشاهده است. مطالعات قبلی نشان داده بود که دلیل نشست تهران کاهش سفره های آب های زیرزمینی است .

اطلاعات ماهواره ای جدید دید تازه ای نسبت به این مشکل ایجاد کرده و نشان می دهد صفحه غربی تهران که تلاقی حوزه شهری با کشاورزی است، هر سال حدود ۲۵ سانتی متر نشست می کند. صفحه منطقه ورامین نیز با همین میزان نشست می کند.

فرودگاه بین المللی تهران واقع در منطقه جنوب غربی شهر حدود ۵ سانتی متر در سال نشست می کند که به گفته محققان، یکی از بالاترین نرخ نشست ها در کل دنیا محسوب می شود.

دلیل اصلی این نشست استفاده بیش از اندازه از سفره های زیر زمینی و منابع نفت و گاز است. البته استخراج آب از سفره های زیر زمین چالشی فراگیر در تمام دنیا محسوب می شود.

برای مثال اطلاعات ماهواره ای نشان می دهد در جاکارتا نشست زمین در سال به اندازه ۲۰ سانتی متر است. در دره San Joaquin در کالیفرنیا نیز که محل استقرار چند شهر بزرگ است، هر سال به اندازه ۶۰ سانتی متر نشست می کند.

بیشتر بخوانید: تبعات نشست زمین درخطوط برق دشت اشتهارد بر اساس این تحقیقات حدود ۱۰ درصد از جمعیت تهران و همچنین ساکنین بخشی از شهرهای اقماری تهران تحت تاثیر این نشست قرار می گیرند. به گفته محققان، هنگام تردد در این مناطق خیابان های غیر همسطح، دیوارهای ترک خورده و ساختمان های نشست کرده دیده می شود و برخی از این ساختمان ها به ناچار مجبور به تخریب شده اند.

شکاف های زیرزمینی بزرگی در سطح زمین به طول چندین متر و عمق چهار متر تا جنوب شرقی تهران امتداد یافته اند و ایمنی خطوط انتقال نیرو و آب و گاز شهری و همچنین راه آهن را تهدید می کنند.

گاهی این شکاف ها باعث می شوند که روی سطح زمین هم حفره هایی ایجاد شود.

زمین های کشاورزی با وجود این شکاف ها و حفره ها دیگر کارایی ندارند چرا که آب های سطحی به سرعت در این شکاف ها نفوذ می کنند و گیاهان سطح زمین بدون آب می مانند.

رشد جمعیت، خشکسالی و سد های بزرگی که ساخته شده و مانع تجدید منابع آب زیرزمینی می شوند، باعث تشدید مشکل نشست شده اند.

بیشتر بخوانید: بحران آب و خطر فرونشست زمین در قم

تاکنون ۱۰۰ هزار حلقه چاه غیر مجاز مسدود شده است ولی حدود ۳۰ هزار چاه غیر مجاز دیگر در تهران وجود دارد.

محققان با اندازه گیری عمق اب چاه ها در مناطق نشست کرده به این نتیجه رسیده اند که به احتمال زیاد سطح زمین به حالت اولیه باز نمی گردد.

همچنین براساس ارزیابی‌های صورت گرفته، مناطق تحت تاثیر نشست زمین در تهران و اطراف آن، در برگیرنده ۱۲۰ کیلومتر خط آهن، ۲۳۰۰ کیلومتر جاده، ۲۱ پل، ۳۰ کیلومتر خط لوله نفتی، ۲۰۰ کیلومتر خط لوله گاز، ۷۰ کیلومتر خطوط برق فشار قوی و بیش از ۲۵۰ هزار ساختمان است.

فرونشست ها تهدیدی برای میراث فرهنگیبه دنبال خشکسالی های پیاپی و افت سطح آب های زیرزمینی، فرونشست ها چهره خود را به مناطق جنوبی استان سمنان نشان داده است.

منطقه سمنان، مناطق جنوبی استان سمنان علاوه بر ریل راه آهن، آثار تاریخی زیادی را در دل خود دارند، بنای شیخ علاالدوله سمنانی در روستای صوفی آباد سرخه یکی از نخستین بناهایی است که فرونشست ها برای آن از همین حالا خط و نشان کشیده اند.

مصطفی یغماییان، معاون میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان سمنان در گفت ‌وگو با ایسنا از رسیدن ترک‌های ناشی از نشست زمین به یکی از آثار تاریخی این استان خبر داده و گفته، نشست زمین مربوط به بحث زمین شناسی و تداوم خشکسالی ها است و کنترل آن خارج از ید میراث فرهنگی است.

وی اظهار کرد: ترک‌های ایجاد شده در بنای تاریخی شیخ علاالدوله عمدتا مربوط به گذشته است و بررسی‌های اخیر ما نشان می دهد که روند ایجاد این ترکها اخیرا کندتر شده است.

بیشتر بخوانید: خطر نابودی تخت‌جمشید در پی فرونشست زمین

یغماییان، از رصد مداوم و شاهدگذاری ترک های ایجاد شده در بنای شیخ علاالدوله خبر داد و افزود: در بین این شاهدگذاری ها، ترک هایی از سه سال گذشته تا همین ماه گذشته وجود دارد اما آنچه امیدوارکننده به نظر می رسد این است که روند ایجاد ترک ها در حال کندتر شدن است.

معاون میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان با بیان اینکه نشست زمین محدود به ساختمان بنا نیست ادامه داد: اگر بازدیدی از منطقه صوفی آباد داشته باشید متوجه می شود که مناطق پیرامونی روستای صوفی آباد که این بنا در آن واقع شده با این مشکل روبرو هستند.

وی با بیان اینکه بنای شیخ علاالدوله در مقایسه با دیگر بناهای صوفی آباد مشکل کمتری دارد خاطرنشان کرد: از آنجا که این بنا از ستون های مستحکمی برخوردار است و در گذشته نیز مرمت شده نسبت به دیگر بناهای مجاور مشکل کمتری دارد. اگرچه با یک گشت در پیرامون روستا به اثراث نشست زمین و ترک ها برمی خورید ترک هایی که ادامه اش به بنای شیخ علاالدوله سمنانی نیز رسیده است.

یغماییان با اشاره به بازدید اخیر شماری از اعضا و رئیس کمیته بین‌المللی آنالیز و مرمت سازه‌های میراث معماری( ایسکارسا) از این بنای تاریخی گفت: قرار است که این کمیته در ادامه در زمینه مرمت مقطعی اثر و راه های مقابله با این تهدید پیشنهاداتی به استان بدهد، ضمن اینکه میراث استان نیز از قبل اقداماتی در این راستا شروع کرده است.

وی از رصد پیوسته ترک های ایجاد شده در فضای پیرامونی این اثر خبر داد و افزود: متاسفانه این مشکل به خود بنا برنمی‌گردد که مرمت بنا، در دستور کار قرار گیرد بلکه مشکل به فضایی خارج از خود بنا و در حقیقت رفتار زمین برمی گردد و از همین رو منتظریم که از مهندسین سازه و متخصصین زمین شناسی مشاوره بگیریم.

معاون میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان با بیان اینکه شم کوبی هایی در بنا با هدف کاهش اثرات این ترک ها انجام شده اضافه کرد: این اقدام پیشگیرانه با هدف کاهش خسارات در صورت رسیدن نشست به خود بنا صورت گرفته است. اگرچه این اقدامات در حقیقت راه اساسی و درمان واقعی نیست و بیشتر یک راهکار حفاظتی است.

احمد ابن سمنانی بیابانکی را از لحاظ مقام دینی به لقب شیخ رکن الدین ابولمکارم و به مناسبت خدمات جوانی اش در دستگاه دیوانی، به علاء الدوله عارف نامی و مشهور ایرانی ملقب ساخته اند، وی در سال ۶۵۹ هجری در سمنان تولد یافت. پدرش به ملک شرف الدین سمنانی شهرت داشت و خود وی نیز به القاب متعدد نظیر علاءالدوله و شمس الدین مشهور است، شیخ علاءالدوله سمنانی پس از عمری مجاهده در عرفان و تهذیب نفس، در سال ۷۳۶ هجری، چهره در نقاب خاک کشید.

بنای آرامگاه به دستور عمادالدین(جمال الدین) عبدالوهاب وزیر سلطان محمد خدابنده از خشت خام بنا گردیده و شیخ خانقاهی بر آن افزود. بنای آرامگاه و خانقاه این عارف مشهور بازمانده معماری اواخر قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری است. ساختمان مفصل آرامگاه شامل دو قسمت است، قسمت اصلی بنا مربع شکل است و در گذشته گنبد عظیمی بر روی آن قرار داشته که در حال حاضر تنها یک فیلپوش زاویه جنوب غربی مقصوره آن باقی مانده است.

قسمت دوم ایوان رفیع و بلند آرامگاه است که رو به مشرق است. مزار شیخ در بیرون ایوان واقع شده است. آرامگاه شیخ علاءالدوله سمنانی در روستای صوفی آباد شهرستان سرخه و در فاصله حدود ۲۰ کیلومتری سمنان واقع است. این بنا به شماره ۳۲۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

https://zistonline.com/vdcg3w9u.ak9yx4prra.html