انواع روشهای دفع و بازیافت زباله- بخش اول

زیست آنلاین: دفع زباله پروسه ای پیچیده و حساس است و دغدغه ای مهم برای مسئولان شهری و کشوری به حساب می آید و اگر روشی درست برای دفع آن در نظر گرفته نشود می تواند به فاجعه ای زیست محیطی تبدیل شود و جان انسانها، حیوانات و گیاهان را به خطر بیندازد، همچنین هزینه های جبران ناپذیری را وارد کند.

به همین دلیل در این مقاله و دو مقاله بعدی به بررسی انواع روشهای دفع زباله خواهیم پرداخت:

انواع روش های دفع زباله

زباله ها مشکلاتی برای محیط زیست و انسانها ایجاد می کنند، بنابراین نمی توانیم آنها را در طبیعت رها کنیم. متاسفانه تقریبا بیشتر از نیمی از زباله ها، بدون بازیافت در خارج از شهر و در محل دفن زباله ها از بین می روند. پدیده ای که باعث انتشار و تولید گاز متان و گازهای گلخانه ای می شود و در بخشهایی باعث از بین رفتن جنگلها و منابع طبیعی شده، و به واسطه وارد شدن شیرآبه آن داخل منابع آب و چشمه ها باعث آلوده کردن آنها شده اند.  بنابراین باید دید چگونه می شود آنها رو دفع کرد و یا با توجه به ویژگی شان مورد بازیافت قرار دهیم و دوباره از آن استفاده کنیم.

انبار کردن (Dumping)

حتما در اطراف شهرها، کوه ها و یا چاله های بزرگ مملو از زباله را دیده اید. این یکی از روش های ساده دفع زباله است. در این روش به دلیل اینکه زباله ها پوشانده نمی شود مشکلاتی به همراه دارد، به عنوان مثال بوی بد زباله و اینکه محلی برای تجمع حیواناتی مانند موش ها، مگس ها و موجودات دیگر می شوند؛ یا اینکه ممکن است باد به راحتی زباله ها رو پراکنده نماید. این روش یکی از غیربهداشتی ترین و بدترین روش برای دفع زباله است. البته عمدتا زباله های خشک که آلودگی و فساد کمتری دارند را به این صورت دفع می کنند اما این روش هم مشکلات زیادی دارد.

دفن بهداشتی زباله

در این روش زباله ها را در چاله ها و مکان های عمیق جمع آوری می کنند و در نهایت روی آن را با خاک می پوشانند و خاک را می کوبند. این روش نسبت به روش قبل بهداشتی تر است و خطرات کمتری به همراه دارد اما باز هم ممکن است مشکلاتی ایجاد کند. در کل میشود گفت دفن بهداشتی زباله یکی از روش های مناسب برای دفع زباله هست.

سوزاندن زباله

اگر در جایی محدودیت زمین وجود داشته باشد و یا زمین مناسبی موجود نباشد، سوزاندن زباله یکی از روش های خوب برای دفع زباله است. همچنین این روش برای دفع زباله های بیمارستانی که خطرهای ویژه ای دارند گزینه ی مناسب تری هستند.

البته باید توجه کنیم که زباله هایی که حامل مواد شیمیایی و یا رادیواکتیوی هستند را نمی توان سوزاند چرا که با سوزاندن، آنها تغییر شیمیایی ایجاد می کنند و به مواد سمی و خطرناک دیگری تبدیل می شوند که اثرات جبران ناپذیری را به همراه خواهند داشت.

دستگاه زباله سوز

کوره و دستگاه های زباله سوز یکی از ابزارهای مخصوص برای دفع زباله است. در این دستگاه ها ابزاری برای کنترل گازهای خروجی مضر وجود دارد که اثرات مخرب آن را بر طبیعت را کاهش می دهد. این کوره ها گزینه ی بسیار مناسبی برای بیمارستان ها و مکان هایی هستند که نیاز به دفع زباله دارند و از طرفی با کمبود زمین مناسب روبرو هستند. در بسیاری از کشور ها از این کوره ها برای تولید انرژی استفاده می شود.

تهیه کود

بهترین راه حل برای استفاده از زباله های تر، تبدیل آن به کود است. زباله ها طی فرآیند طبیعی به وسیله های باکتری ها تجزیه و به مواد آلی پوسیده ای تبدیل می گردند که به آن گیاه خاک (Humus) و یا کمپوست نیز گفته می شود. کمپوستها محصولات ارزشمندی برای خاک و تقویت خاک هستند و به همین دلیل در کشاورزی بیولوژیک کاربرد فراوانی دارند. در فرآیند تجزیه پسماتد تر به وسیله باکتری ها دما به ۶۰درجه سانتی گراد و یا حتی بیشتر می رسد و برای همین مدت زیادی زمان می برد که باعث تولید تخم لارو گردیده و عوامل بیماری زا را از بین می برد. نتیجه این فرایند تولید کمپوست سالم است که می توان آن را بدون نگرانی برای تقویت خاک استفاده کرد. تهیه کود از زباله به دو روش زیر انجام می شود:

• روش بی هوازی یا فرآیند تخمیرداغ
• کودسازی به روش مکانیکی

در مناطق روستایی و یا ییلاقها که جمع آوری زباله مرتب نیست، می توان به راحتی زباله ها رو به کود تبدیل کرد. فقط کافیست که چاله ای حفر کنید و زباله های ارگانیک که خوتان تولید کرده اید را درون این چاله بریزید. بعد از پر شدن، روی چاله رو با خاک بپوشانید و اجازه بدید ۵ الی ۶ ماه در این حالت بماند. سپس بعد از مدتی می توان از آن به عنوان کود استفاده کرد. در اروپا مخزنهایی درست شده که به ما اجازه می دهد این نوع کود را در درون آپارتمان و در آشپزخانه خودمان آن را تولید نماییم.

در فیلمی که در بالا مشاهده می کنید، روش تولید کود در آشپزخانه نشان داده شده است.

انواع دیگر روشهای دفع زباله

 زباله های الکترونیکی

بازیافت زباله های الکترونیکی

عمر کوتاه تجهیزات کامپیوتری و الکترونیکی، پیشرفت تکنولوژی و ورود فناوری به زندگی مردم به عنوان جزئی حیاتی اساسی، از طرف دیگر تنوع طلبی مردم به استفاده از تجهیزات الکترونیکی جدید سبب شده است که بحث زباله های الکترونیکی به مقوله ای مهم تبدیل شود؛ کشورهای پیشرفته و بزرگ تا حدودی توانسته اند با یافتن روشهای بازیافت، برای آن راه حلی بیابند و حتی با تصویب قوانینی خاص تولیدکنندگان را به بازیافت زباله های محصولات تولید شده خود ترغیب کنند. زباله های الکترونیکی سومین منبع بزرگ تولید سرب درزباله های جامد شهری است.

در حال حاضر امریکا، اتحادیه اروپا، ژاپن، کره جنوبی و استرالیا بزرگترین تولیدکنندگان زباله های الکترونیکی و کشورهایی مانند چین، هند، تایلند، برزیل، مکزیک، نیجریه، سنگاپور و پاکستان وارد کنندگان عمده این زباله ها هستند.

مسلماً دفن یا سوزاندن این مواد که به طور وسیعی انجام می شود راه حل مناسبی نیست و یا حداقل آخرین راه حلی است که باید بدان اندیشید. زیرا با دفن این زباله ها یا تلنبار کردنشان در محیط خرد و شکسته می شوند و بنابراین مواد سمی موجود در آنها راه خود را به سفره های آب زیرزمینی می یابد و سوزاندن آنها نیز تنها گازهای سمی خطرناک وارد محیط زیست می سازد.

چه چیزهایی را زباله الکترونیک می نامیم؟

زباله الکترونیک شامل انواع یخچال ها، مانیتور، تلویزیون و صفحه های اکران، کامپیوتر و لپ تاپ، فکس، تلفن، موبایل و پرینتر، رادیو و ضبط صوت ها، ماشین های ظرف شویی، غذاسازها، قهوه ساز، چای ساز، سرخکن و ... می باشد.

طبق قراردادی از سوی سازمان ملل در سال ۱۹۸۹ برای کنترل زباله های خطرناک که از کشورهای ثروتمند به کشورهای فقیر وارد می شود، هر کشوری میتواند بصورت یک جانبه واردات این زباله ها را ممنوع کند، و صادر کنندگان نیز قبل از فرستادن زباله باید موافقت کشور مقصد را کسب کند. اما آمریکا که مهمترین تولید کننده عمده زباله الکترونیک و دیجیتال و سمی در دنیا محسوب می شود، هرگز این قرارداد را امضا نکرد و کشورهایی مانند چین نیز بخاطر پول، مقادیر زیادی از این ضایعات را وارد می کنند. هم اکنون ۷۰ درصد کامپیوترها و موبایل های جهان در چین بازیافت می‌شود.

یک مثال ساده می تواند به ما بفهماند که برای ساخت یک وسیله الکترونیکی چه مقدار انرژی مصرف می شود و پس از استعمال چه مقدار زباله تولید می کند: برای ساخت یک مانیتور ساده علاوه بر مواد اولیه ی مورد نیاز حدود ۲۴۰ کیلوگرم سوخت، ۲۲ کیلوگرم مواد شیمیایی، ۱۵۰۰ لیتر آب نیاز است و با توجه به این مساله به نظر می‌رسد استفاده مجدد از وسایل کامپیوتری می‌تواند تا حد زیادی در مصرف مواد طبیعی صرفه‌جویی به وجود آورد. تنها اجزای یک کامپیوتر شخصی شامل ۲۶ درصد شیشه، ۲۳ درصد پلاستیک، ۲۰ درصد فلزات، ۱۴ درصد آلومینیوم، ۱۷ درصد  اجزاء دیگر همچون مس، سرب، کادمیوم و روی است.

بسیاری از قطعات دستگاههای کامپیوتری «الکترومگنتیک» هستند اگر درست و کارشناسانه دفع نشوند با تشعشعاتی که از خود بروز می دهند سلامتی انسانها را با خطر جدی روبرو خواهند کرد. در قطعات «الکترومگنتیک» امواج به صورت عمود بر هم منتشر می شود که برای انسانها بسیار خطرناک است. درست مانند کاری که دستگاههای مایکروویو انجام می دهند و مواد غذایی را از درون می پزند این تشعشعات نیز می توانند تاثیرات خطرناک و مخرب ژنتیکی بر بدن انسانها گذاشته و علاوه بر آسیب رساندن به اندامهای داخلی بدن موجب متولد شدن کودکان ناقص الخلقه نیز شوند.

جالب است بدانید که در ایران بیش از ۴ میلیون کامپیوتر غیرقابل استفاده وجود دارد  و عمر مفید آنها در دنیا ۳ سال است.

خطرات زباله های الکترونیک

مواد سمی موجود در زباله های الکترونیکی

• کادمیوم موجود در یک باطری گوشی موبایلمی تواند ۶۰۰ متر مکعب آب را آلوده کند.
• استفاده از اسیدهای قوی جهت بازیافت فلزات گرانبها مانند طلا.
• بیفنیل پلی‌کلر شده «PCBs» در خازن ها و تقویت کننده ها.
• پلی ونیل کلراید (PVC) حاصل از پوشش های پلاستیکی و کابل ها.
• دیواکسین ها و فوران های حاصل از سوزاندن کابلها و پوشش های عایق.
• ، PD ،PB ،  BFRو Mercury در بردها و مدارهای الکتریکی.
• اکسید سرب و کادمیوم در باطریهای کامپیوتر.
• CU ، PVC،  BFRدر سیم ها.
• سرب استفاده شده جهت اتصال و لحیم.

انواع دفع و بازیافت زباله های الکترونیکی

تولید کننده مسئول دفع زباله های خود باشد: بعضی شرکت های بزرگ خود موظف به بازیافت کالاهای تولیدی شان شده اند. مثلاً در ژاپن شرکت HP هنگام فروش کالا مبلغی را نیز به عنوان بازیافت می گیرد تا بعد از اسقاطی شدن کالای الکترونیکی، آن را بار دیگر وارد چرخه بهره وری کند.

جداسازی قطعات و استفاده آنها در وسایل دیگر: فرآیند جداسازی قطعات الکترونیکی برای بازیافت کار پیچیده ای می باشد به طوری که در اروپا ٢ مرکز در سوئد و انگلستان برای انجام این کار احداث شده است و بقیه کشورها کالاهای الکترونیکی خود را برای بازیافت به این ٢ کشور می فرستند.

کاهش فلزات سمی در ساخت وسایل: یکی از روشهای دفع زباله های الکترونیکی توسعه برنامه بازیابی رایانه ها و تلفن های شخصی است. مانند کاری که شرکت  Dellانجام داده است.  با کاهش استفاده از فلزات سمی در تولید قطعات مثل کاری که شرکت Apple انجام داده است. با این حال پولی که کشورهای فقیر از راه ذوب این فلزات بدست می آورند آنقدر زیاد هست که حاضر به ترک این روش نباشند، البته اگر هزینه های محیط زیست و بهداشت را در نظر نگیریم.

افزایش عمر محصولات از طریق قابلیت ارتقاء: با خرید تجهیزاتی که قابل ارتقاء هستند می توان عمر محصول را تا حد ممکن افزایش داد. یا مثلاً مانیتور کامپیوتر را برای استفاده نگه داشت و تنها بخش پردازنده مرکزی (CPU) را تعویض نمود. می توان با اضافه کردن حافظه به یک کامپیوتر یا ترفیع دادن نرم افزاری از آن همچنان استفاده کرد. این نه تنها مقرون به صرفه است بلکه به نفع محیط زیست نیز می باشد. کامپیوترهای کار کرده را همچنین می توان به خیریه ها یا مدارس اهدا نمود یا آنها را به افراد، سازمانها یا مؤسسات دیگر فروخت.

بازیافت قطعات به صورت تفکیک آنها: زباله های الکترونیکی و دیجیتالی، هر چند به خاطر داشتن بعضی فلزات گران بها مانند طلا و پلاتین باارزش است، ولی بازیافت آن به علت وجود فلزات سنگین و سمی مثل سرب و کادمیوم نیاز به فناوری پیشرفته ای دارد. متاسفانه، این فناوری در ایران وجود ندارد و فقط قطعات پلاستیکی و بعضی از فلزات آن مانند آلومینیوم و آهن توسط زباله جمع کن ها جداسازی و برای استفاده مجدد فروخته می شود ولی قطعات مداری پس از چندین بار استفاده دور انداخته و با بقیه زباله ها دفن می شود. ولی در کشورهای پیشرفته بازیافت فلزات گرانبها در لوازم الکترونیکی سودی معادل استخراج طلا از یک معدن طلا را دارد.

همچنین، کارخانه ها از کابل ها و جوهرهای سیاه که حاوی پلادیوم و نقره هستند و کارت های حافظه قدیمی انواع فلزها را استخراج می کند.

در دو بخش دیگر به روشهای دفع زباله های خطرناک دیگر خواهیم پرداخت.

ترجمه و گردآوری: ونوس فرخی