در حفاظت و احیای تالاب‌ها موفق نبوده‌ایم

به گزارش زیست آنلاین، امروز (دوم فوریه -۱۳ بهمن) روز جهانی تالاب‌هاست. از سال ۱۹۷۱ میلادی (۱۳۴۹ شمسی) همزمان با تشکیل کنواسیون بین‌المللی حفاظت از تالاب‌ها در شهر رامسر استان مازندران دوم فوریه به عنوان روز جهانی تالاب‌ها نامگذاری شد. در حال حاضر ۱۷۰ کشور عضو این کنوانسیون هستند و ۲۳۳۷ تالاب جهان به ثبت کنوانسیون رامسر رسیده که از این تعداد ۳۵ تالاب متعلق به ایران است.

تالاب‌ها به عنوان یکی از ارزشمندترین اکوسیستم‌ها که نقش مؤثری هم در جذب کربن دارند، در کشور ما به دلیل تخصیص نیافتن حق‌آبه‌ها در وضع نامساعدی به سر می‌برند. عوامل متعددی در وضعیت کنونی تالاب‌ها نقش دارد به همین علت پای دستگاه‌های مختلف کشور در میان است. حمید ظهرابی در پاسخ به این پرسش که عملکرد دستگاه‌های مختلف دولت از جمله سازمان حفاظت محیط زیست را طی دو دهه اخیر در حفاظت و احیای تالاب‌های کشور چطور ارزیابی می‌کنید، گفت: گرچه در سال‌های گذشته در زمینه ایجاد ساز و کارهای قانونی و ساختارسازی اتفاق‌های خوبی رخ داده است اما در مجموع در زمینه احیای تالاب‌های کشور با وجود مصوبات مهمی در حوزه تالاب‌ها از جمله در برنامه پنجم توسعه موفق نبوده‌ایم.

وی در مورد مهمترین عوامل آسیب‌رسان به تالاب‌های کشور تصریح کرد: در چند سال گذشته با خشکسالی‌های پی‌درپی و در نتیجه کمبود منابع آبی مواجه بوده‌ایم. در نتیجه این وضع حق‌آبه تالاب‌ها تأمین نشد البته کمبود بارش و خشکسالی تنها عامل تخریب تالاب‌ها نیست و به‌طور قطع بهره‌برداری‌های غلط از منابع آب و مدیریت ناصحیح منابع آبی در ایجاد شرایط بحرانی برای تالاب‌ها مؤثر است.

معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست با بیان این نکته که تأمین حق‌آبه تالاب‌ها گره‌گشای اصلی در وضعیت کنونی این اکوسیستم‌های ارزشمند است، اظهارکرد: برای دستیابی به این هدف حیاتی نیاز به مشارکت همه دستگاه‌های اجرایی به‌ویژه وزارت جهاد کشاورزی، وزارت نیرو و وزارت صنعت داریم البته در این میان نقش مهم بخش‌های خصوصی و مردم غیر قابل انکار است و همه این گروه‌ها باید در مسیر تأمین حق‌آبه تالاب‌ها و حفاظت از این اکوسیستم‌ها کمک‌رسان دستگاه‌های دولتی باشند.

ظهرابی ضمن ارزیابی عملکرد دستگاه‌های مختلف در زمینه احیای تالاب‌ها گفت: متأسفانه تاکنون همگرایی لازم برای احیای تالاب‌ها به وجود نیامده است البته مسائل اقتصادی، اجتماعی و وضعیت معیشت مردم به ویژه کشاورزان، آن هم در حوزه‌های آبی پر تنش در وضعیت نامساعد تالاب‌ها اثرگذار و مانعی برای حفاظت از تالاب‌ها بوده است.

وی با اشاره به اینکه برای تأمین حق‌آبه تالاب‌ها، حتماً باید در زمینه مصرف آب کشاورزی تجدید نظر صورت گیرد که متأسفانه هنوز این اتفاق نیفتاده است، گفت: تا زمانی که روند مصرف آب در بخش کشاورزی اصلاح نشود، قطعاً در تأمین حق‌آبه تالاب‌ها دچار مشکل و اخلال خواهیم بود. مصرف آب را باید در حوضه‌های آبخیز به‌حدی برسانیم که با توان اکوسیستم‌ها و توان تولید منابع آب تطابق داشته باشد تا بتوانیم بدهی‌های انباشته به منابع آب زیرزمینی و تالاب‌ها را تأمین کنیم.

معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست در پایان تاکید کرد: برای اصلاح نحوه مصرف آب در حوزه کشاورزی به عزم و اراده ملی نیاز داریم تا در شیوه‌های بهره‌برداری از منابع آب یک عمل جراحی بزرگ انجام دهیم چون با روش‌هایی که تاکنون پیش گرفته‌ایم بعید است که بتوانیم توفیقی در زمینه احیای تالاب‌ها به‌ویژه در مناطق مرکزی کشور داشته باشیم.

روز گذشته مسعود باقرزاده کریمی - مدیر دفتر اکوسیستم‌های تالابی سازمان حفاظت محیط زیست - نیز به مناسبت روز جهانی تالاب‌ها، مهمترین چالش و مانع بر سر راه احیای تالاب‌ها را رقابت بر سر آب اعلام کرد و گفت: مهمترین عامل وضعیت نامساعد تالاب‌ها مدیریت نادرست مصرف آب در حوزه‌های مختلف کشاورزی، صنعت و شرب است و از آنجا که معمولاً تالاب‌ها در انتهای حوضه آبریز قرار دارند، در این رقابت مغلوب شده‌اند.

بیشتر بخوانید: «رقابت آبی» مهمترین چالش تالاب‌های ایران

هنوز نفس می‌کشدبه گزارش ایسنا، روزنامه ایران نوشت: «مرد درست وسط تالاب از قایق پیاده می‌شود. خیلی خونسرد وسط آب قدم می‌زند، گویی در ساحل دریا یا کرانه یک رودخانه باشد. آب از زانوی مرد بالاتر نمی‌رود. تالابی که عمق آن روزی ۸ تا ۱۰ متر بود، حالا آرام آرام آب می‌رود و امروز می‌توانی در قسمت‌هایی از آن پیاده‌روی کنی. با این همه تالاب هنوز زنده است؛ زنده‌ترین تالاب ایران. امید برای بازگشت به روزهای بانشاط آن هم کم نیست اگر هشدارهای زیست محیطی را نادیده نگیریم.

این ویدئو که چند روز پیش در شبکه‌های محلی استان گیلان منتشر شد، خیلی زود با عنوان سوگنامه مصور تالاب دست به دست شد و مورد توجه قرار گرفت. اما همین تالاب که نفس‌هایش به شماره افتاده، خطر بزرگ‌تری هم تهدیدش می‌کند؛ احداث سد «لاسک» در «شفت» که شریان‌های حیاتی تالاب را قطع خواهد کرد. ماجرای احداث این سد ۱۷ سال پیش مطرح شد و هر بار در کمیته پیگیری محیط زیست به دلیل مغایرت آن با مسائل محیط زیستی رد شد. فعالان محیط زیست به سال ۹۴ و مخالفت معصومه ابتکار، رئیس وقت سازمان محیط زیست استناد می‌کنند و اینکه وی هم با ساخت این سد مخالفت کرد.

تالاب انزلی، یکی از قربانیان سیاست‌های نادرستامروز دوم فوریه برابر با ۱۳ بهمن و روز جهانی تالاب‌هاست. می‌گویند از ۳۱ تالاب ایران تالاب انزلی آخرین تالابی است که باقی مانده، هرچند با حال و روزی نه چندان خوش. تالاب انزلی از زیباترین تالاب‌های جهان، ۲۰ هزار هکتار وسعت دارد و به گفته محلی‌ها ۱۰ شبانه روز طول می‌کشد تا به همه جای آن سر زد. این تالاب پر از درختچه است و با برگ‌های سبز روشن و تیره‌اش همه جا را رنگ‌آمیزی کرده. این روزها وقتی پای حرف‌های فعالان زیست محیطی می‌نشینی همه از مشکلات تالاب و سد لاسک می‌گویند.

محمد امین معصومی، فعال زیست محیطی می‌گوید: «هر پروژه عمرانی یک پیوست مطالعاتی هم نیاز دارد اما سد لاسک فاقد پیوست است و وجاهت قانونی ندارد. اگر این سد احداث شود، تالاب انزلی که درحال حاضر ۲۰۰ میلیون متر مکعب آب دارد، به یک پنجم میزان فعلی خواهد رسید. از بین رفتن جنگل‌های هیرکانی هم از دیگر تبعات احداث این سد است. البته تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی هم هست. در نهایت اثرات منفی احداث این سد از اثرات مثبتش بیشتر است.»

به گفته او هدف اصلی از احداث سد لاسک، آبیاری زمین‌های کشاورزی است که در بالادست قرار دارند و تالاب پایین‌تر است و اگر این سد احداث شود، شریان‌های حیاتی آن قطع می‌شود. رودخانه «پسیخان» شریان اصلی آب ورودی به تالاب است که با سد لاسک قطع خواهد شد. احداث سد «شفارود» هم با توجه به اینکه پروژه مفیدی نبود این سوال را پیش می‌آورد که چرا با این همه اثر منفی باید چنین پروژه‌هایی اجرا شود؟ بیشتر متخصصان هم با احداث این سد مخالفند؛ چرا که معتقدند تخریب مستقیم تالاب انزلی را به همراه دارد.

چندی پیش فعالان محیط زیست بندرانزلی در قالب یک گروه دوچرخه سواری به نام «همرکابان سبز انزلی» برای هشدار نسبت به وضعیت بحرانی تالاب و «نه» به سد لاسک، دور تالاب رکاب زدند. آنها همین طور جمعه ۱۲ بهمن از تالاب انزلی تا تالاب «عینک» رشت رکاب زدند و خواستار این بودند که نظر مردم در روستاهای اطراف را جلب کنند و به همه یادآور شوند چه بحرانی تالاب و مردمی را که شغل بیشترشان صید و صیادی است تهدید می‌کند.

بیشتر بخوانید: مدیریت زیست بومی برای ۱۴ تالاب کشور/عدم تامین آب در برخی تالابها/نفع جوامع محلی از خدمات تالابها

عمق تالاب انزلی از ۱۰ متر به یک متر رسیدمعصومی باز هم تأکید می‌کند عمق تالاب از ۱۰ متر به یک متر رسیده و این روزها که در فصل بارندگی هستیم به جرأت می‌توان گفت عمق آن در برخی قسمت‌ها نیم متر هم نیست: «راه رفتن یک شهروند در بندرگاه، همه ما را تکان داد. امیدوارم همه این موضوع را جدی بگیرند. چون واقعاً وضعیت تالاب فاجعه باراست. حالا بگذریم از اینکه انواع زباله‌ها، پسماندها و شیرابه‌ها وارد تالاب می‌شود.»

مجید لاهوری، مدیرعامل انجمن موج شکن هم می‌گوید: «هفته بعد همه سازمان‌های مردم نهاد در استان گیلان را دور هم جمع می‌کنیم تا در یک نشست علمی تحلیل کنیم که چرا سد لاسک نباید احداث شود و با کمال تعجب به شما می‌گویم که حتی یک موافق علمی احداث این سد را تا به حال پیدا نکرده‌ایم. یعنی کسی که به صورت علمی استدلال کند که چرا موافق ساخت لاسک است؟»

همچنین ۶۰۰ خانوار با ساخت این سد باید منطقه لاسک را ترک کنند که این مسأله معضلات اجتماعی جدی به همراه دارد. بتازگی ۱۴ دهیار در منطقه شفت طوماری امضا کرده و مخالفت‌شان را با ساخت سد لاسک اعلام کرده‌اند.

لاهوری هم تأکید می‌کند که به جز تالاب که با ساخت این سد لطمه خواهد دید و یک پنجم آب باقیمانده‌اش را هم از دست خواهد داد ۹۰ هکتار از جنگل‌های هیرکانی با ۴۰ میلیون سال قدمت نابود خواهد شد: «سد لاسک ابتدا بنا بود یک سد لاستیکی باشد بعدها تبدیل به سد خاکی و این روزها قرار است در قالب یک سد مخزنی بزرگ احداث شود. این سد قرار است روی ۴ گسل فعال ساخته شود بدون اینکه مطالعات ژئوتکنیکی برای احداثش انجام شده باشد.»

با این همه موافقان تأسیس سد لاسک می‌گویند احداث آن می‌تواند به ۱۳ روستای این منطقه آب بهداشتی برساند. محمد مهدی افتخاری اما از موافقان تأسیس این سد چندی پیش گفته بود: «افتتاح سد لاسک از مطالبات مردم لاسک است و افرادی که می‌خواهند چوب لای چرخ این طرح بگذارند اصلاً ساکن این منطقه نیستند و اگر خوش‌بینانه نگاه کنیم که مقاصد سیاسی ندارند باید بگویم که نگران خرابی محل استراحتشان هستند.» به این نکته هم باید توجه کرد که به دلیل بلاتکلیفی در احداث سد، منطقه لاسک از شبکه گاز نیز محروم هستند.

افتخاری همچنین معتقد است: «احداث سد لاسک هیچ مشکلی برای تالاب انزلی ایجاد نمی‌کند و مشکل اصلی تالاب انزلی ورود رسوبات به آن است که همه در برابر آن سکوت کرده‌اند.» او همین طور به مردم این منطقه وعده داده که سرانجام و بعد از نزدیک به ۲۰ سال این سد احداث خواهد شد.

بیشتر بخوانید: زیباترین و مهم ترین تالاب های بین المللی ایران

وضعیت تالاب انزلی بحرانی استیاسر کریم بخش، عضو شورای شهر بندر انزلی هم در گفت‌وگو با ما به بهانه روز جهانی تالاب‌ها، نسبت به وضعیت تالاب انزلی هشدار می‌دهد: «مدتهاست تالاب لایروبی نشده و تله‌های رسوب‌گیر در ورودی رودخانه ایجاد نشده‌اند. از طرفی برای فاضلاب‌های رشت، انزلی و صومعه‌سرا هم فکری نشده .۲۰ سال قبل و در زمان دولت آقای خاتمی، بانک جهانی به این موضوع ورود کرد اما این پروژه متوقف شد و در حال حاضر هم فاضلاب‌های این سه شهر وارد تالاب می‌شود.

قبل از افزایش قیمت دلار ۱۵۰ میلیارد تومان بودجه برای راه افتادن تصفیه‌خانه‌های شرق و غرب انزلی لازم بود اما الان ۴۰۰ میلیارد تومان نیاز است.»

او ادامه می‌دهد: «رودخانه امامزاده ابراهیم که از شریان‌های اصلی تالاب است ۵۷ کیلومتر تا تالاب انزلی فاصله دارد. در این مسیر جنگل‌های هیرکانی قرار دارد که شمشادهایش ممنوع‌القطع است. این جنگل میلیون‌ها سال قدمت دارد. سد لاسک هم در کیلومتر ۱۷ ساخته می‌شود، یعنی ۴۰ کیلومتر طول می‌کشد تا برسد به تالاب انزلی و با آبگیری این سد سه روستا زیر آب می‌رود و هفت روستا هم دچار اتفاقات اقلیمی و اقتصادی ناخوشایند می‌شود و ۹۰ هکتار از جنگل‌های هیرکانی زیر آب می‌رود.»

در سال ۷۲ یعنی زمان ریاست جمهوری آقای هاشمی مطالعات سد لاسک شروع شد، در سال ۸۴ این اطلاعات به روز شد و طی این سال‌ها مسئولان چند بار خواستار کلنگ زنی سد شدند اما هربار با اعتراض‌های روستاییان کار متوقف شد. در شهریور سال جاری وقتی وزیر نیرو برای کلنگ‌زنی به استان گیلان رفت به دلیل اعتراض‌های فعالان زیست محیطی دوباره کار متوقف شد تا اینکه حدود سه هفته پیش مجوز احداث این سد توسط سازمان محیط زیست صادر شد. فعالان زیست محیطی استان گیلان می‌گویند همه استادان دانشگاه و چهره‌های علمی با احداث این سد مخالفند. آنها همچنین نگرانند که با ساخت سد لاسک ۲۱ سد دیگر که طرح‌شان مطرح شده نیز در استان گیلان یکی پس از دیگری احداث شوند.

بهانه احداث سد لاسک آبیاری دشت فومن و تأمین آب شرب روستاییان است درحالی که کارشناسان معتقدند همین الان هم آب شرب مردم تأمین است. کریم بخش تأکید می‌کند: «همین الان زمین‌های دشت فومن آب دارد و مردم برای کشاورزی مشکلی ندارند. مردم گیلان هیچ وقت مشکل بی‌آبی نداشته‌اند که بخواهند با احداث سدی مشکلات‌شان را بر طرف کنند. سد لاسک یک وعده انتخاباتی است که نمایندگان فومن به مردم داده‌اند.»

پسماندها، شیرابه‌ها و فاضلاب‌های شهری وارد تالاب می‌شود و روز به روز حال تالاب را بدتر می‌کند و حالا هم احداث سد لاسک به کابوس بزرگی برای محلی‌ها و فعالان زیست محیطی تبدیل شده است. آیا آخرین نفس‌های این تالاب زیبا را با قطع شریان‌های آن خواهند برید؟ باید ببینیم سنبه چقدر پرزور است.

https://zistonline.com/vdcivvay.t1a3y2bcct.html