گلسنگ ها (lichen)، قارچ های همزیستی هستند که روی سنگ ها، صخره ها، تنه و ساقه درختان و در سطح زمین می رویند و از یک شریک قارچی و یک یا دو شریک جلبکی پدید می آیند.
تاریخ انتشار :شنبه ۱۳ بهمن ۱۳۹۷ ساعت ۰۶:۰۰
کد مطلب : 79884
بر اساس اطلاعات کتاب «فلزات، مواد معدنی و میکروب ها؛ زمین میکروب شناسی و زیست پالایی/ Metals, minerals and microbes: geomicrobiology and bioremediation نوشته جفری مایکل گاد؛ گلسنگ ها حدود ۶ درصد سطح زمین را اشغال کرده و در نقاط بیابانی کوهستانی، مناطق قطبی و تقریبا همه زیست بوم ها غیر از مناطق آلوده پراکنش دارند.
بعضی انواع گلسنگ ها در طول سال فقط ۱ میلی متر رشد می کنند، این قارچ های همزیست می توانند تا چهار هزار سال عمر کنند. گلسنگ ها می توانند در دمای منفی ۶۰ درجه سانتیگراد (منفی ۷۶ درجه فارنهایت) هم زنده بمانند. بسیاری گلسنگ ها در مناطق مرطوب زندگی می کنند اما فقط یک گونه از این گیاه در آب زیست دارد. تحقیقات روی گلسنگ ها از جنبه های فراوانی مهم است و امروزه کاربردهای متفاوتی از این گونه گیاهی ساده در زمینه های مختلف شامل داروسازی، آلودگی هوا، صنایع بهداشتی و آرایشی و نظایر آن به دست آمده است.
محمد سهرابی اولین دانش آموخته دکتری گلسنگ شناس در ایران است که مطالعه روی گلسنگ ها را سال ۱۳۷۸ آغاز کرد و بعد از آن از طریق وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برای ادامه تحصیل به فنلاند اعزام شد، وی پس از دانش آموختگی به ایران بازگشت.
سهرابی که عضو هیات علمی سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران است، سال ۹۶ به همت این سازمان و با حمایت وزارت علوم موزه گلسنگ شناسی ایران را افتتاح کرد. این موزه که در محل سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران واقع شده میزبان شمار قابل توجهی از انواع گلسنگ هاست و در مراسم بزرگداشت روز جهانی موزه‌ها و هفته میراث فرهنگی سال ۹۷ به عنوان موزه برتر شناخته شد.
موزه گلسنگ شناسی یکی از دستاوردهای سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران است، سازمانی که در سال ۱۳۵۹ با هدف حمایت از محققان شکل گرفت و بعد از چند سال انجام تحقیقات کاربردی نیز به وظایف آن افزوده شد.
این سازمان هفت پژوهشکده به نام های مکانیک، کشاورزی، زیست فناوری، فناوری های شیمیایی، برق و فناوری اطلاعات، مطالعات و فناوری های نو و مواد پیشرفته و انرژی های نو را در خود جاداده و مرکز رشد آن وظیفه توسعه نوآوری های واحدهای فناور را برعهده دارد.
بیشتر بخوانید: گلسنگ ها ۹۰ درصد آلودگی هوا را جذب می کنندموزه ای از جنس موزه های علمی و تعاملیدکتر سهرابی در گفت وگو با خبرنگار علمی ایرنا درباره موزه یادشده اظهار داشت: موزه گلسنگ های ایران یک موزه تخصصی در حوزه تاریخ طبیعی است و به شیوه ای ساخته و تدوین شده که همزمان آموزش، پژوهش و حفاظت در آن رعایت می شود.
وی ادامه داد: این موزه مانند موزه های سنتی نیست؛ زیرا موزه علمی است و در رده موزه های تعاملی قرار می گیرد. در اینجا می توان اشیا را که گلسنگ ها باشند لمس کرد و با لمس کردن آموزش دید؛ اولویت سازندگان موزه جمع کردن مخاطب در حوزه تخصصی گلسنگ هاست.
عضو هیات علمی سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران افزود: دنبال آن نیستیم که فقط اوقات فراغت تماشاچی پر شود؛ زیرا موزه ما با موزه های باستانی تفاوت عملکردی دارد. در این موزه توجه به دنیای میکروسکوپی (خرد) است و نه دنیای ماکروسکوپی (کلان). اگر در این موزه مخاطب لنز دستی نداشته باشد، نمی تواند از آن لذت ببرد و در واقع موزه مفهومی است که در دنیای میکروسکوپی غرف شده است.
وی در مورد مخاطبان موزه گلسنگ ها توضیح داد: این موزه برای مخاطبان فعال در حوزه های آلودگی هوا، تاریخ، تنوع زیستی، رنگرزی و داروسازی که به نوعی با گلسنگ ها سروکار دارند، مفید است زیرا می توانند در یک جا مجموعه خوبی از گلسنگ های ایران را ببیند.
دکتر سهرابی گفت: مسئولان موزه به هر مخاطبی که وارد شود یک لنز دستی و آموزش اولیه کوتاهی ارائه می دهند. در این آموزش تنوع و شرایط گلسنگ ها را توضیح می دهیم تا بتوانند از موزه لذت ببرند، سپس یکباره می بینند یک چوب خشک چه قابلیتی در زمینه گلسنگ ها دارد و زیستگاه آنهاست.
«مخاطبان عمدتا دانشجویان کارشناسی ارشد و دکترا هستند؛ البته هدف ما مخاطب محور است و مخاطبان ما از مهدکودک تا سطوح پیشرفته دانشگاهی هستند و بسته به میزان اطلاعات مخاطب می توانیم آنها را از انواع مختلف گلسنگ ها مطلع کنیم؛ مثلا برای کودکانی که از مهدکودک می آیند می توانیم تفاوت جلبک ها و قارچ ها و مفهوم همزیستی را توضیح دهیم اما برای مخاطبان دانشجو در مقاطع مختلف کاربرد گلسنگ ها مطرح می شود».
توجه به موضوع اقتصاد ارزیابیوی در مورد کاربردهای گلسنگ ها اظهار داشت: گلسنگ ها همه جا هستند و در زیستگاه های مختلف مانند مرتع، جنگل و استپ دیده می شوند. بسیاری دانشجویان می خواهند از گلسنگ ها برای اهداف مختلف مانند داروسازی یا تعیین نشانه های تاریخی یا سالم بودن یا نبودن محیط زیست استفاده کنند. در پارامترهای کلی ارزیابی زیست محیطی نکته ای وجود دارد که بسیار مهم است؛ یعنی بحث اقتصاد ارزیابی.
مدیر موزه گلسنگ های ایران در مورد اقتصاد ارزیابی توضیح داد: این مفهوم یعنی اگر می خواهیم آلودگی هوا را در یک استان بررسی کنیم، باید دستگاه های ابزار دقیق و حسگرهای مشخصی در اختیار داشته باشیم که هزینه زیادی دارد در حالی که با مشاهده گلسنگ ها و شناسایی آنها در نقاط مختلف این کار را با هزینه کمتر می توانیم انجام دیم.
وی گفت: دستگاه های سنجش آلودگی هوا که روزانه گزارش می دهند در مجموع شش ماه میانگین ارائه و مثلا نشان می دهند فلز مس یا کادمیوم در هوا وجود دارد، این عدد میانگین محصول یک دستگاه است ولی به جای آن می توانیم از ابزار زیستی مانند گلسنگ استفاده کنیم که می توان داده های خوبی از آن کسب کرد و امروزه در بسیاری مناطق اروپا و آمریکا برای تعیین شاخص های آلودگی های محیط زیستی در کنار ابزار دقیق از گلسنگ ها هم استفاده می شود؛ زیرا ابزار دقیق قابل دستکاری است و گاه ممکن است برخی افراد آن را دستکاری کنند ولی کسی نمی تواند گلسنگ ها را دستکاری کند.
دکتر سهرابی با ابراز تاسف از اینکه استفاده از گلسنگ ها در ایران هنوز چندان معمول نیست گفت: کسانی که دنبال منافع خود و خرید ابزار دقیق هستند، مانع از گسترش تحقیقات با گلسنگ ها می شوند؛ زیرا به نفع آنها نیست و نمی توانند ابزارها را بفروشند. اما در بسیاری کشورها مانند ایتالیا آموزش آشنایی با گلسنگ ها جهت کنترل کیفیت آلودگی هوا از مدارس شروع می شود؛ یعنی مردم و دانشجوها را نسبت به وجود گلسنگ های پیرامون ما حساس کرده اند و از آن طریق می توانند وضعیت محیط زیست را بهتر بفهمند.
وی با اشاره به سایر کاربردهای گلسنگ ها گفت: روند طبیعی گلسنگ ها در محیط و دیگر جاها پاکسازی است و گلسنگ ها از موجودات پیشگام در زیست بوم ها هستند؛ یعنی وقتی آتشفشانی روی می دهد یا جزیره ای از سطح خاک بیرون می آید، موجوداتی باید در این منطقه شروع به زندگی و سکنی گزیدن/ colonization بکنند. گلسنگ ها این موجودات هستند و در جاهایی که حیات تازه شکل گرفته رشد می کنند.
به گفته دکتر سهرابی، به این دلیل به آنها موجودات پیشگام می گویند که کار عادی آنها خاکسازی است و همه جا مفید هستند؛ غیر از جاهایی که می خواهیم خاکسازی صورت نگیرد یعنی روی آثار تاریخی.
وی افزود: اگر گلسنگ ها روی این آثار رشد کنند، نقوش را محو و تبدیل به خاک می کنند. این روند در کل دنیا وجود دارد؛ هر جا که در عرصه طبیعی قرار بگیرد گلسنگ رشد می کند؛ اما در شهرهای آلوده و آب های روان گلسنگ ها نیستند.
عضو هیات علمی سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران اظهار داشت: گلسنگ ها موجودات سخت جانی هستند که می توانند در سخت ترین شرایط دمایی و ارتفاعات و پستی های زمین دوام آورند و در واقع مانیتور زیست بوم سالم ما هستند. اگر می خواهیم عملکرد زیست محیطی منطقه یا شهرمان را ارزیابی کنیم، لازم نیست سراغ پارامترهای بسیار پیچیده برویم می توانیم از روی گلسنگ ها به نتیجه برسیم.
بیشتر بخوانید: بودن یا نبودن گلسنگ معیار خوبی برای میزان آلودگی هوا استتوجه به متابولیت های ثانویه گلسنگ هاوی بعد دیگری از کاربرد گلسنگ ها را متابولیت های ثانویه گلسنگ ها دانست و گفت: تعامل جلبک و قارچ باعث شده ۱۱۵ ماده منحصر به فرد در گلسنگ ها به وجود بیاید که این مواد در هیچ موجود زنده ای غیر از گلسنگ ها پیدا نمی شود. از این تنوع در رشته های مختلف از جمله داروسازی استفاده شده است.
دکتر سهرابی توضیح داد: یکی از اهداف موزه که به تدریج حاصل شده، این است که پل ارتباطی بین مردم و فرهنگ زیست محیطی آنها باشد.
وی با بیان مثالی در این زمینه گفت: محمدزکریای رازی یک رستنی به نام آشنه را معرفی می کند که خاصیت آنتی بیوتیکی دارد و بعد از گذشت این همه سال هنوز در کتب گیاهان دارویی نمود خارجی آن پیدا نشده است. اما گلسنگی به نام اوسنه آ که لاتین شده اوشنه است همین رستنی است. بنابراین موزه نقش محوری در پر کردن این خلا فرهنگی و علمی دارد، ما از طریق موزه توانستیم افرادی را پیدا کنیم که کاربردهای گلسنگ ها را در طب سنتی بلد بودند و این دانسته ها هیچ جایی مکتوب نشده است.
دکتر سهرابی در مورد نمونه گلسنگ های موجود در موزه گلسنگ های ایران گفت: در کلکسیون شخصی من که نتیجه مسافرت ها و جمع آوری زیادی است، ۶۰ هزار واحد گلسنگ وجود دارد و در موزه گلسنگ های ایران ۲۰ هزار نمونه نگهداری می شود. این نمونه ها کدگذاری، شناسایی و طبقه بندی شده اند. از این بین ۵۰۰ نمونه در تالار آموزش موزه به بازدیدکنندگان ارائه می شود. همچنین با یک دوره ۸ ساعته تدریس یک فرد می تواند گلسنگ ها را بشناسد و آنها جمع اوری کند.
وی با تاکید بر آموزش گلسنگ ها در مدارس و دانشگاه ها گفت: یکی از کارهایی که می توانیم مردم را نسبت به سلامت خود و محیط زیست حساس کنیم، شناسایی و آموزش گلسنگ هاست.
رئیس موزه گلسنگ های ایران در مورد اقدامات این موزه همچنین افزود: در راستای تدوین فلور (مجموعه گونه هایی که در یک منطقه جغرافیایی و در دوره ای معین زندگی می کنند) گلسنگ های ایران قدم های خوبی برداشته شده است، ۴ جلد از این فلور آماده و گروهی متشکل از متخصصان ایرانی و خارجی برای ویراستاری آن تشکیل شده است.
«اگر حمایت های کافی صورت بگیرد ظرف ۱۵ سال آینده فلور گلسنگ های ایران را پایان داده و به نتیجه می رسانیم، در سال آینده هم کتابی برای آموزش در این زمینه ارائه می دهیم. برنامه ای برای نگارش دائره المعارف گلسنگ ها آماده کرده ایم که هنوز کامل حمایت نشده است، با توجه به هزینه های این بخش به حمایت های مالی دولت نیاز داریم».
https://zistonline.com/vdcfjcde.w6d1cagiiw.html
zistonline.com/vdcfjcde.w6d1cagiiw.html
تگ ها
آخرین عناوین
پربيننده ترين
تمام حقوق محفوظ بوده و استفاده از مطالب
سایت با ذکر منبع بلامانع است.