بحران‌ های زیست‌ محیطی و آلودگی های هوا

مقدمه از مهم‌ترین بحران‌های جهان امروز، مسأله بحران زیست‌محیطی است. در‌خصوص چگونگی و خطراتی كه این مساله، بشر امروز را تهدید می‌كند، سخن بسیار گفته شده و راه ‌حل‌های متعددی از منظر‌های مختلف ارایه شده است. درخصوص علت به وجود آمدن چنین خطراتی نیز تحلیل‌های متفاوتی صورت گرفته است. اما یكی از تبیین‌های بسیار قابل ملاحظه و ریشه‌ای، مربوط به نگرش انسان جدید به طبیعت و زیست‌ بوم خود است. گو این‌كه حاكم شدن یك نگرش جدید از زاویه دیدی تازه در خصوص طبیعت، موجب شده است انسان به نحو خاصی با طبیعت برخورد كند و نتیجه آن، وضعیتی است كه ما امروز در قرن بیست و یكم با آن مواجه هستیم؛ یعنی وضعیتی كه این پرسش را برای ما به وجود آورده كه كره خاكی تا چه مدت زمان دیگری می‌تواند محلی امن برای زندگی ما باشد. از جمله عوامل قابل اشاره در رابطه با بحران‌های زیست‌محیطی می‌توان به نمونه‌هایی همچون آلودگی هوا، آب، گرمایش زمین و غیره اشاره كرد.

تعریف بحران بحران به موقعیتی اطلاق می‌شود که بیانگر درجه‌ای از تهدید نسبت به جان مردم، سلامتی آن‌ها و امکانات زندگی ایشان است. بیشتر بحران‌ها به صورت خاموش و خفته و در عین حال بالقوه برای آفرینش آسیب هستند و هنگامی که یک بحران خفته به صورت فعال در می‌آید، پاسخی سریع را طلب می‌کند.

انواع بحرانهای زیست محیطی

بحران‌ ها می‌توانند یا آهسته اثر کنند و یا سریع. بحران‌ های آهسته‌ اثر بحران‌هایی هستند که در طول یک دوره زمانی نسبتاً طولانی اتفاق می‌افتند و پاسخ طولانی مدت و فرسایشی را نیز طلب می‌کنند. نمونه بارز چنین بحران‌هایی، خشکسالی، قحطی و جنگ است. با این که برنامه‌ریزی برای پاسخ دادن به چنین بحران‌هایی ساده‌تر از بحران‌های سریع ‌اثر به نظر می‌رسد، اما حقیقت این است که ذات فرسایشی این بحران‌ها و همچنین تنوع آن‌ها باعث می‌شود تا پاسخ به این نوع بحران‌ها بسیار پیچیده باشد. از طرف دیگر بحران‌های آهسته ‌اثر ویژگی قابل استفاده‌ای نیز دارند، ویژگی‌ای که تحت عنوان هشدار زودرس شناخته می‌شود. آهسته‌ اثر بودن این بحران‌هاست که این شانس را به ما می‌دهد. در سمت مقابل، بحران‌های سریع‌ اثر قرار دارند؛ بحران‌هایی از قبیل زلزله، سیل و ... که در لحظاتی کوتاه، خسارات و خرابی‌های بسیاری را بر جا می‌گذارند. این نوع بحران‌ها قابل پیش بینی نیستند، اما خسارات، عواقب و شدت تأثیرات آن‌ها قابل پیش‌بینی است، لذا بر خلاف آنچه که به نظر می‌رسد، برنامه‌ریزی برای مقابله با آن‌ها کاملاً امکان‌پذیر است.

بحران‌ های خفته بحران خفته به شرایطی بالقوه برای خطرآفرینی اطلاق می‌شود در حالی که هیچ یک از افراد جامعه، دارایی‌هاي آن‌ها یا محیط زیست تحت تأثیر این خطر قرار ندارند.

بحران‌ های بالقوه این نوع از بحران، هر لحظه ممکن است باعث خطرآفرینی شود و در موقعیتی قرار دارد که می‌تواند برای جامعه باعث مشکل شود. این بحران‌ها باید در فرایند ارزیابی ریسک مورد بررسی قرار گیرند.

بحران‌ های فعال بحران بالفعل به طور مسلم به جان انسان‌ها، اموال آن‌ها و یا محیط زندگی ایشان آسیب می‌رساند، به نحوی برای جلوگیری از بروز آن هیچ‌گونه مداخله‌ای مؤثر نیست و مداخله‌های صورت گرفته تنها ممکن است تأثیرات و عواقب این بحران‌ ها را کاهش دهد.

مدیریت بحران

بحران‌ های تضعیف شده بحران تضعیف شده، بحران بالقوه‌ای است که قبلاً شناسایی شده و اقداماتی برای خطرزدایی آن انجام شده است. البته این بدان معنی نیست که دیگر آن بحران رخ نمی‌دهد، بلکه آسیب ناشی از آن تا حد زیادی کاسته شده است.
به طور کلی، بحران‌ ها در ۵ دسته عمده طبقه‌بندی می‌شوند: بحران‌ های زمین‌شناختی، بحران‌ های آب و هوایی، بحران‌ های زیست‌ محیطی، اپیدمی‌ ها و سرانجام بحران‌ های مرتبط با فعالیت‌های انسان (در این بحران‌ ها انسان به طور مستقیم یا با فعالیت‌ها و شرایط زندگی خود به طور غیر مستقیم باعث بروز خطر و آسیب‌ می‌شود).

بحران‌ های زمین‌شناختی از جمله این بحران‌ ها می‌توان به زمین‌لرزه، سونامی، فوران آتشفشانی و رانش زمین اشاره کرد. به عنوان مثال:
سونامی: این کلمه ژاپنی به معنای امواجی است که بر اثر جزر و مد در سواحل ایجاد می‌شوند ولی در واقع این امواج ربطی به جزر و مد ندارد و بر اثر لرزش‌های زمین در زیر دریا یا در سواحل، رانش‌های زمین و یا فوران آتشفشان‌ها ایجاد شده و باعث می‌شوند آب دریا با سرعت بسیار زیاد به سمت سواحل حرکت کرده و با قدرت بسیار بر خشکی‌های نزدیک دریا فرود می‌آید.

بحران‌ های آب و هوایی این بحران‌ها در برگیرنده مواردی مانند طوفان‌ها، سیل‌ها، امواج سرد و گرم، خشکسالی و قحطی‌ها، تگرگ‌ها، کولاک‌ها، طوفان‌های موسمی، گردبادها و بادهای شدید در مناطق غیر استوایی است.

بحران‌ های زیست‌محیطی در تمامی این بحران‌ها به گونه‌ای نقش انسان دیده می‌شود. تمام این بحران‌ها بر اثر اقداماتی که به اسم توسعه و زندگی بهتر برای انسان‌ها انجام می‌شوند، رخ می‌دهند، اما عواقب و ضرر‌های دراز مدت آن‌ها، هر گونه سود و منفعت احتمالی را از بین می‌برد.
• آلودگی محیط زیست که شامل آلودگی آب‌ها، آلودگی هوا، کاهش ضخامت لایه ازون و گرم شدن دمای زمین می‌شود.
• جنگل‌زدایی یک بحران آهسته‌اثر است که ظهور آن مرتبط با جاری شدن سیل‌ها، رانش‌های زمین، خشکسالی‌ها و بیابان‌زایی‌هاست. تمامی عوامل ذکر شده باعث نابود شدن جنگل‌ها و زمین‌های حاصلخیز می‌شود.
• بیابان‌زایی یا گسترش بیابان‌ها که شامل روند روزمره تخریب زمین‌های حاصلخیز به زمین‌های بایر یا نیمه بایر است و اغلب بر اثر عدم استفاده صحیح انسان‌ها از زمین صورت می‌گیرد.
• آفات: آفات عامل از بین رفتن ۳۵% از محصولات کشاورزی در جهان هستند. با وجود مراقبت‌های بسیار، اعم از سم‌پاشی و آفت‌زدایی‌ها، هجوم حشرات، علف‌های هرز و سرانجام چهارپایان و پرندگان هنوز باعث معضلات بسیاری در جهان می‌شود.

آلودگی هوا سالانه ۳ میلیون نفر بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند که ۹۰ درصد آنان در كشورهای توسعه یافته هستند. در بعضی از كشورها تعداد افرادی كه بر اثر همین عامل جان خود را از دست می‌دهند بیشتر از قربانیان سوانح رانندگی است. این مرگ و میرها به طور خاص مربوط به آسم، برونشیت، تنگی‌نفس، و حملات قلبی و آلرژی‌های مختلف تنفسی است.

تعریف آلودگی هوا هر ماده‌ای که وارد هوا شود، خواص فیزیکی، شیمیایی و زیستی آن را تغییر می‌دهد؛ به چنین هوای تغییر یافته، هوای آلوده می‌گویند.
در هوای پیرامون ما ممكن است موادی یافت شود كه به سلامت گیاهان و جانوران و از جمله ما انسان‌ها آسیب بزند. این مواد زیانبار كه آلاینده‌ی هوا نام دارند، هم از فرآیندهای طبیعی و هم از فعالیت‌های انسان تولید می‌شود. آنچه را كه آلاینده می‌نامیم ممكن است به طور معمول در طبیعت یافت نشود، یا اگر در طبیعت وجود دارد، غلظت آن بیشتر از حد معمول باشد یا در جایی غیر از جای معمول خود یافت شود. همچنین ممكن است به اشكال مختلف ذرات جامد، قطرات مایع یا گاز باشند كه با این توصیف، بالغ بر ۱۸۰ آلاینده در محیط زیست یافت می‌شود.

مفهوم آلودگی هوا بسیار گسترده است و به عوامل شیمیایی، فیزیكی یا زیست‌شناختی تغییر دهنده‌ ویژگی‌های طبیعی جو گفته می‌شود. جو زمین یك سامانه‌ طبیعی پیچیده و فعال است كه موجبات تشكیل حیات را در زمین فراهم آورده است. بنابراین، با تغییر در جو، حیات در زمین نیز به خطر می‌افتد. به عنوان مثال، از سال‌ها پیش بشر متوجه كاهش اوزن استراتوسفری شده است كه یكی از پیامدهای آلودگی هواست و اثرهای زیانباری هم بر زیست‌بوم زمین دارد و هم تهدیدی برای سلامت جامعهی بشری به شمار می‌آید.

آلودگی هوا و نوع مدیریت آن در کلانشهرها

منابع انتشار آلاینده‌های هوا منابع آلوده كننده هوا به دو قسمت طبیعی و مصنوعی تقسیم‌بندی می‌شود.

منابع طبیعی - فعالیت‌های آتشفشان‌ها و آتش‌سوزی جنگل‌ها
- گرد و غبار طبیعی
- دود و منواكسید كربن ناشی از آتش‌سوزی‌ها
- گاز رادون ناشی از كانی‌های زمین
- درختان كاج كه تركیبات آلی را از خود متصاعد می‌كنند.

منابع مصنوعی وسایل نقلیه موتوری، مشكلي اساسی هستند كه دی‌اكسید نیتروژن را كه مهم‌ترین آلوده كننده هواست تولید می‌كنند. سایر منابع مصنوعی آلوده كننده هوا عبارتند از: ذغال سنگ سوزها، صنایع مختلف، آلودگی‌های ناشی از سوزاندن بقایای كشاورزی و ... .

آلاینده‌های هوا تركیبات آلوده كننده هوا به دو قسمت گازها و ذرات جامد تقسیم می‌شوند:
۱- ذرات جامد: ذرات كوچك و جامد بر اساس اندازه تقسیم می‌شوند. دسته اول، ذراتی كه دارای قطر كمتر از ۱۰ میكرومتر (PM۱۰) هستند و دسته دوم، ذراتی كه دارای قطر كمتر از ۵/۲ میكرومتر (PM۲.۵) هستند. ذرات با قطر كمتر از ۵/۲ میكرومتر برای سلامتی زیانبارترند.

۲- گازها: شامل منواكسید كربن، دی‌اكسید نیتروژن، دی‌اكسید گوگرد، هیدروكربن‌ها، ازون و ... هستند.

آلودگی هوا در منازل دی‌اكسید كربن یك گاز آلاینده هوا نیست ولی همواره به عنوان یك عامل مهم در بررسی كیفیت هوای منازل مورد توجه قرار گرفته است و به عنوان شاخص كیفیت هوا لحاظ می‌شود. افرادی كه در معرض هوای حاوی دی‌اکسید‌کربن بالا قرار می‌گیرند، دچارخستگی، عدم رضایت و عدم تمركز می‌شوند. مواد و مصالح ساختمانی مثل رنگ‌ها بخصوص رنگ‌های با تركیبات سربی، حشره‌كش‌ها و اسپری فرمالدئید نیز می‌توانند باعث آلودگی هوا در منازل شود.

عوامل آلودگی هوا آلودگی هوا به دلایل بسیار به وجود می‌آید. یكی از مهم‌ترین آن‌ها، سوزاندن سوخت‌های گوناگون است. برای مثال، مصرف سوخت در نیروگاه‌ها برای تولید انرژی الكتریكی و همچنین مصرف سوخت در خودروها اصلی‌ترین عوامل آلودگی هواست. اما طبیعت نیز در بعضی موارد باعث آلودگی هوا می‌شود؛ از جمله گرد و غبار ناشی از توفان‌های صحرایی، گاز متان كه در نتیجه گوارش غذا از دام‌ها آزاد می‌شود، آزاد شدن گاز رادون از زمین، آزاد شدن تركیب‌های آلی فرار از درختان به ویژه درخت كاج، دود و منوكسیدكربن كه از آتش‌سوزی طبیعی جنگل‌ها به وجود می‌آید و دود و خاكسترهایی كه در نتیجه‌ فعالیت‌های آتشفشانی در هوا پراكنده می‌شود.

آلاینده‌های هوا را به دو دسته نوع اول و نوع دوم تقسیم می‌كنند. آلاینده نوع اول آلاینده‌ای است كه از یكی از منابع آلاینده انسانی یا طبیعی آزاد می‌شود و به هوا می‌رود. منوكسید كربن و دی‌اكسید كربن از جمله‌ این دسته آلاینده‌ها هستند كه در نتیجه سوختن به وجود می‌آیند، اما آلاینده‌ نوع دوم، آلاینده‌ای است كه از واكنش شیمیایی آلاینده‌ نوع اول با دیگر اجزای هوا به وجود می‌آید. تشكیل ازون در مه‌دود فتوشیمیایی از مهم‌ترین انواع آلاینده‌های نوع دوم است.

دی‌اكسید گوگرد دی‌اكسیدگوگرد هم از فرآیندهای طبیعی وارد هوا می‌شود، هم از فعالیت‌های انسان. از جمله موارد طبیعی كه دی‌اكسید گوگرد آزاد می‌كند می‌توان به تجزیه و سوختن مواد آلی و فوران‌های آتشفشانی اشاره كرد. انسان نیز با سوزاندن سوخت‌های فسیلی مقدار زیادی از این آلاینده را وارد هوا می‌كند. دی‌اكسید گوگرد در آب حل می‌شود و اسید سولفوریك به وجود می‌آورد كه ماده‌ای خورنده است و بافت‌های گیاهان و جانوران را در خود حل می‌كند. دی‌اكسید گوگرد می‌تواند بیماری‌های تنفسی بسیاری را به وجود آورد.

ذرات معلق بسیاری از ما فكر می‌كنیم كه همه آلاینده‌ها گازی هستند، اما ذرات ریز جامد یا مایع معلق در هوا نیز می‌توانند باعث آلودگی شوند. ذرات غبار، هاگ گیاهان، باكتری‌ها و نمک از این دسته‌اند. از جمله فعالیت‌های انسان كه به انتشار ذرات معلق منجر می‌شود می‌توان به معدن‌كاوی، سوزاندن سوخت‌های فسیلی، حمل و نقل، كشاورزی و استفاده از سوخت‌های جامد برای پخت و پز و تولید گرما اشاره كرد. ذرات معلق را می‌توان بر پایه‌ اندازه آن‌ها تقسیم‌بندی كرد. ذرات بزرگ‌تر به طور معمول خیلی زود ته‌نشین و از هوا جدا می‌شوند، اما ذرات كوچك‌تر ممكن است روزها و ماه‌های متوالی در هوا باقی بمانند. مهم‌ترین راه برای حذف این ذرات معلق، بارش باران است. ذرات بزرگ‌تر هنگام تنفس در بینی به دام می‌افتند، اما ممكن است ذرات كوچك‌تر به ریه‌ها برسند و بیماری‌های تنفسی را به وجود آورند.

اكسیدهای نیتروژن از جمله مهم‌ترین اكسیدهای نیتروژن كه در هوا وجود دارد می‌توان به اكسید نیتریك (NO)، دی‌اكسید نیتروژن(NO۲) و اكسید نیترو (N۲O) اشاره كرد كه در این میان مقدار اكسید نیترو از دو آلاینده دیگر كمتر است، اما گاز گلخانه‌ای مهمی است كه در پدیده گرمایش جهانی نقش بسیاری دارد. از جمله مهم‌ترین منابع تولیدی این آلاینده، احتراق سوخت در خودروهاست. این اكسیدهای نیتروژن ممكن است روزهای متوالی در هوا باقی بمانند و طی این مدت با انجام واكنش‌های شیمیایی اسید نیتریك، نیترات‌ها یا نیتریت‌ها را به وجود آورند. اكسیدهای نیتروژن یكی از عوامل به وجود آورنده‌ مه‌دود فتوشیمیایی است.

منوكسید كربن گازی بی‌رنگ و بی‌بو است كه از سوختن ناقص به وجود می‌آید. از عوامل طبیعی تولید این آلاینده می‌توان به اكسید شدن متان حاصل از تجزیه تركیب‌های آلی گوناگون اشاره كرد. هر چند كه ممكن است همه نوع سوختن به تولید منوكسید كربن منجر شود، اما خودرو مهم‌ترین منبع این آلاینده در شهرهای بزرگ است. این آلاینده بین یك تا دو ماه در هوا باقی می‌ماند.اكسید شدن و تبدیل آن به دی‌اكسید كربن، جذب شدن به برخی از گیاهان و جانداران ریز و شسته شدن با باران، راه‌های حذف آن از هوای اطراف است. هنگامی كه این گاز را تنفس كنیم، به جای اكسیژن به هموگلوبین خون متصل می‌شود و ظرفیت حمل اكسیژن خون را كاهش می‌دهد. غلظت زیاد این گاز بسیار خطرناك است و حتی ممكن است منجر به مرگ شود.

گازهای گلخانه ای و انواع آلاینده های دیگر به گرمایش زمین و ایجاد بحران زیست محیطی ختم می شود

گازهای گلخانه ای و انواع آلاینده های دیگر به گرمایش زمین و ایجاد بحران زیست محیطی ختم می شود

ازون گازی است بی‌رنگ كه آلاینده نوع دوم به شمار می‌رود و از واكنش‌های شیمیایی بین گازهای آلی فعال و اكسیدهای نیتروژن در روزهای آفتابی به وجود می‌آید. ازون اكسیدكننده‌ای قوی است كه باعث سوزش چشم‌ها و ناراحتی‌های تنفسی و همچنین نابودی گیاهان می‌شود. البته باید توجه داشت ازون موجود در لایه تروپوسفر (لایه‌های نزدیك به سطح زمین) آلاینده به شمار می‌رود، ولی ازون لایه استراتوسفر(لایه‌های بالاتر جو) نه تنها آلاینده نیست، بلكه به طور طبیعی در جو تولید می‌شود و می‌تواند جلوی پرتوهای بسیار زیانبار فرابنفش خورشید را بگیرد. این همان لایه ازونی است كه كارشناسان، بسیار نگران کاهش ضخامت آن هستند. به علت همین ویژگی دوگانه ازون است كه به آن «مولكول دوچهره» می‌گویند.

سرب چنانچه سرب وارد بدن شود، كاركرد مغز را به ویژه در كودكان مختل می‌كند. از سال ۱۹۸۵ كه بنزین بدون سرب به بازار آمد، از میزان سرب در هوای شهرها كاسته شده است. در ایران نیز چند سالی است كه دیگر بنزین با سرب عرضه نمی‌شود.

مه‌دود فتوشیمیایی مه‌دود فتوشیمیایی از اثر نور خورشید بر آلاینده‌هایی كه ناشی از فعالیت‌های صنعتی انسان است، به وجود می‌آید. دیر زمانی تصور می‌شد كه مه‌دود فقط از سوختن ذغال سنگ یا دیگر سوخت‌های فسیلی مخلوطی از دود و دی‌اكسید گوگرد به وجود می‌آید. اما دانشمندان از سال ۱۹۵۰ نوع دیگری از مه‌دود را شناختند كه به آن مه‌دود فتوشیمیایی می‌گویند و مخلوطی سمی از آلاینده‌های گوناگون مانند اكسیدهای نیتروژن، ازون تروپوسفری و تركیب‌های آلی فرار است. همه‌ این مواد، اكسید كننده هستند و به شدت واكنش می‌دهند و به همین دلیل یكی از مهم‌ترین مشكل‌های جوامع صنعتی است.
هرچند كه امكان تشكیل مه‌دود در همه شرایط آب و هوایی وجود دارد، اما زمانی كه هوا گرم‌تر یا آفتابی‌تر می‌شود، مقدار آن بیشتر می‌شود. همچنین در شهرهایی كه در محاصره كوه‌ها هستند و در نتیجه، جریان باد وجود ندارد یا ضعیف است، این پدیده شدیدتر است. در سال‌های اخیر در نتیجه كاهش گاز دی‌اكسید گوگرد، از مقدار مه‌دود كاسته شده است، اما آلودگی‌های ناشی از خودروها هنوز هم باعث ایجاد این پدیده می‌شود. هرچند مه‌دود برای سلامتی همه‌ انسان‌ها زیانبار است، اما كسانی كه دارای بیماری‌های قلبی و تنفسی باشند در برابر آن آسیب‌پذیرترند. مه‌دود باعث می‌شود عمل تنفس و به ویژه نفس‌های عمیق برای ریه‌ها دردآور شود و سوزش چشم‌ها و بینی را در پی دارد. همچنین، غشای محافظ مجراهای بینی را از بین می‌برد و در فرآیند بهبود زخم‌ها اختلال ایجاد می‌كند و در نتیجه، آسیب‌پذیری فرد در برابر بیماری‌ها بیشتر می‌شود. كارشناسان بهداشتی مدعی هستند در زمان‌هایی كه میزان مه‌دود بیشتر می‌شود، میزان مرگ ناشی از ناراحتی‌های تنفسی نیز افزایش می‌یابد.

زیان‌ های آلودگی هوا برنامه‌ محیط زیست سازمان ملل متحد در گزارشی كه بر اساس شاخص‌های زیست‌محیطی و به ویژه آلودگی هوا تنظیم كرده بود، ایران را در سال ۲۰۰۶ در میان ۱۳۳ كشور جهان در رتبه ۱۱۷ جای داد. در ایران سالانه بیش از ۴۳ هزار نفر بر اثر آلودگی هوا می‌میرند كه علت مرگ بیشتر آن‌ها حمله‌ قلبی و نارسایی‌های تنفسی است. خسارت سالانه آلودگی هوا در ایران نیز ۱۴ هزار و ۴۲۰ میلیارد ریال، برابر ۶/۱ درصد تولید ناخالص ملی است. در تهران نیز سالانه ده هزار نفر می‌میرند و خسارت ناشی از آلودگی هوای تهران پنج هزار و یكصد میلیارد ریال، برابر ۵۷/۰ درصد تولید ناخالص ملی برآورد شده است. بیماری‌های ناشی از آلودگی هوای شهری نیز سالانه ۲ هزار و ۱۰۰ میلیارد ریال، برابر ۲۳/۰ درصد تولید ناخالص ملی، به اقتصاد ایران زیان وارد می‌كند.

در مواقع آلودگی هوا چه باید كرد؟ در روزهای بحرانی آلودگی هوا حتی الامكان از تردد در محدوده‌های مركزی و پر ترافیك شهر اجتناب كنید. استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی در سفرهای روزانه درون شهری خود را جایگزین خودروهای شخصی کنید. فعالیت یا بازی كودكان در محیط‌های باز را محدود کند. افراد مسن یا افراد با بیماری‌های قلبی، ریوی مانند آسم، برونشیت مزمن و نارسایی قلبی از خروج از خانه اجتناب نمایند.

باران اسیدی باران اسیدی هنگامی به وجود می‌آید كه pH باران بر اثر حل‌ شدن گازهایی مثل دی‌اكسید گوگرد و اكسیدهای نیتروژن كم شود و به مقدار ۶/۵ تا ۵/۴ برسد. این گازها از سوختن تركیب‌های دارای گوگرد و نیتروژن به وجود می‌آید، هر چند ممكن است خاستگاه طبیعی هم داشته باشند. باران اسیدی باعث اسیدی شدن آب رودخانه‌ها و دریاچه‌ها می‌شود كه برای ماهی‌ها و دیگر آبزیان بسیار زیان‌آور است. باران اسیدی می‌تواند همچنین باعث اسیدی شدن خاك و كاهش محصولات كشاورزی نیز شود. باران اسیدی همچنین باعث تسریع هوازدگی و فرسودگی ساختمان‌ها نیز می‌شود.
نخستین باران اسیدی از منچستر، یكی از شهرهای مهم انگلستان در سال‌های انقلاب صنعتی، گزارش شده است. دانشمندان در سال ۱۸۵۱ به وجود رابطه‌ بین آلودگی هوا و باران اسیدی پی‌بردند، اما در بیست سال اخیر توجه افكار عمومی به این مسأله بیشتر شده است. دانشمندان برای بررسی میزان باران اسیدی و رابطه‌ آن با انقلاب صنعتی، لایه‌های مختلف یخچال‌ها را بررسی می‌كنند. در این بررسی‌ها مشخص شده است كه pH باران از آغاز انقلاب صنعتی به یكباره كاهش یافته و از ۶ به ۵/۴ تا ۴ رسیده است.

آثار باران اسیدی

دانشمندان با بررسی جانداران ریز آبزی به نام دیاتوم‌ها نیز به نتیجه‌ مشابهی رسیدند. هنگامی كه دیاتوم‌ها می‌میرند، در رسوب‌های كف آبگیرها ته‌نشین می‌شوند. دیاتوم‌ها در pH ویژه‌ای رشد می‌كنند و تعداد دیاتوم‌هایی كه در اعماق گوناگون یافت می‌شود، نشان دهنده‌ی تغییر pH طی سال‌های مختلف است.
پس از انقلاب صنعتی انتشار اكسیدهای گوگرد و نیتروژن به شدت افزایش یافت.
كارخانه‌های صنعتی و نیروگاه‌هایی كه از سوخت فسیلی و به ویژه ذغال سنگ استفاده می‌كنند، از مهم‌ترین عامل‌های انتشار این گازها هستند. بخش حمل و نقل نیز یكی دیگر از عوامل افزایش اكسیدهای نیتروژن در هوا و تولید باران‌های اسیدی است. از آنجا كه دود حاصل از كارخانه‌ها باعث آلودگی هواست، بسیاری از كارخانه‌ها با ساخت دودكش‌های بلند توانستند از آلودگی هوای اطراف بكاهند. هرچند این دودكش‌ها از شدت آلودگی در مناطق اطراف كاست، اما وسعت محیط‌های آلوده را گسترش داد. هم اكنون حتی در مناطق دور از كارخانه‌های صنعتی نیز باران‌های اسیدی می‌بارد، برای مثال خاستگاه باران‌های اسیدی در منطقه اسكاندیناوی، دودهای كارخانه‌های دیگر مناطق اروپاست. هم اكنون باران اسیدی یكی از مشكلات كشورهای چین، شرق اروپا و روسیه است. باران اسیدی در آمریكا به شدت به جنگل‌ها آسیب رسانده است. در این مناطق از زغال سنگ دارای گوگرد برای تولید گرما و انرژی برق استفاده می‌شود.

چرخه آب