حوضه آبریز دریاچه ارومیه تحمل احداث سد مخزنی جدیدی را ندارد

طی اولین روزهای آبانماه سالجاری مدیر عامل محترم شركت آب منطقه ای آذربایجان غربی اعلام نمودندكه سد نازلو با الویت تامین آب شرب و صنعت ارومیه و مناطق همجوار در افق 1410 برنامه ریزی شده و با توجه به تكرار همین صحبت ها توسط مقامات استان و نمایندگان ارومیه در مجلس شورای اسلامی در ماههای اخیر، اینگونه استنباط می گردد كه تصمیم استان اذربایجان غربی و شركت آب منطقه ای استان آذربایجان غربی برای اجرای سد نازلو قطعی است .

یكی از اقدامات بسیار خوب و مناسب وزارت محترم نیرو در قالب اقدامات اصلاح ساختار آب كشور و حركت به سوی تشكیل یك سیستم حكمرانی با تاب آوری پایدار، ایجاد مدیریت یكپارچه حوزه آبریز در سطح كشور بوده كه از ابتدای سالجاری عملیاتی شد و مدیران 9 حوزه آبریز انتخاب و شروع بكار كردند. حوزه آبریز دریاچه ارومیه نیز یكی از این حوزه های آبریز بود كه البته اقدامات لازم برای حكمرانی در قالب مدیریت یكپارچه حوزه آبریز در این حوزه از 1393 و بعد از مشاهده خشكی تدریجی دریاچه ارومیه و جهت احیای دریاچه تحت عنوان ستاد احیای دریاچه ارومیه آغاز شد و از همان ابتدا با حضور اندیشمندان و متخصصان بخش آب كشور به راهكارهای كاربردی جهت توقف پایین رفتن تراز آب دریاچه و بدنبال آن احیای دریاچه دست یافتند.

متعاقب این اقدامات در دومین جلسه كارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه در مورخ 9/2/1393، تصمیمی تاریخی و بی سابقه گرفته شد و در آن اعلام توقف كلیه طرحهای سدسازی اعم از مطالعاتی و اجرایی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه در قالب ابلاغیه شماره 18171 مورخ 28/2/1393 معاون اول ریاست جمهور صورت پذیرفت و نهایتا هیئت وزیران در تاریخ 12/8/1393 مصوبات احیای دریاچه ارومیه را كه یكی از بندهای آن توقف طرحهای مطالعاتی و اجرایی سدسازی در حوزه دریاچه ارومیه بود را جهت اجرا توسط تمامی اركان زیر مجموعه دولت تصویب و ابلاغ نمودند

از طرف دیگر به استناد ابلاغیه وزیر محترم نیروی وقت در مورخ 23/6/1394 كه در راستای مصوبات پانزدهمین جلسه شورای عالی آب تدوین و ابلاغ شد حق آبه زیست محیطی دریاچه ارومیه 2578 میلیون متر مكعب تعیین شد كه سهم رودخانه نازلو از این مقدار 154 میلیون متر مكعب است و چون سد نازلو بر اساس آورد متوسط دراز مدت رودخانه 351 میلیون متر مكعب و تخصیص 213 میلیون مترمكعبی بخش كشاورزی برای آبیاری 40000 هكتار از اراضی آبی طراحی شده بود ولی در شرایط حاضر و  تدقیق آمار مشاهده می شود كه آورد این رودخانه هم اینك بسیار كمتر از مقدار فوق بوده بطوریكه در صورت تامین حق ابه زیست محیطی ذزیاچه به میزان 154 میلیون متر مكعب، بالطبع این مقدار از آورد رودخانه حتی قادر به تامین كامل آب بخش كشاورزی نیز نبوده لذا هر گونه بار گذاری اضافی با احداث سد نازلو مردود می باشد.

بر اساس طرح جامع آب شرب و صنعت مطالعه شده توسط وزارت نیرو، در افق سال 1325 شهرستان ارومیه با كمبود آب شرب و بهداشت به میزان حدود 7 میلیون متر مكعب روبرو خواهد شد و لذا بر حسب وظیفه ذاتی شركت آب منطقه ای آذربایجان غربی، این شركت در صدد تامین آب شرب مناسب برای شهر وندان است ولی باید توجه داشت كه با توسل به كاهش تلفات 27 درصدی شبكه آب شرب شهری، كاهش سرانه 292 لیتری شهروندان ارومیه ای با روش های مناسب، كاهش مصرف و اصلاح شبكه و استفاده از تمام ظرفیت تخصیص 76 میلیون مترمكعبی سد شهرچای ارومیه، تامین آب شرب تكافوی نیاز شهری را خواهد نمود مضافت بر اینكه با تلفیق استفاده از آب سطحی و زیر زمینی و هم چنین قطع ابیاری فضای سبز ارومیه از شبكه آب شهری قطعا نیازی به استفاده از منابع آب رودخانه نازلو نخواهد بود .

یكی از مواردی كه در توجیه اجرای سد نازلو عنوان می شود تثبیت حق آبه ایران در مقابله با ساخت سد در سرشاخه های رودخانه نازلوچای از طرف كشور تركیه بوده كه پاسخ به این موضوع تشكیل كشورهای مشترك در یك حوضه آبریز است و مسلما قبل از هر گونه اقدام سازه ای در ابتدای امر بایستی به دیپلماسی آب توجه نمود و اقدامات مشترك دو كشور همسایه با تشكیل سازمان كشورهای ذینفع در حوضه آبریز نازلو مد نظر قرار گیرد .

در مجموع هر گونه بارگذاری جدید از طریق سدسازی بر روی منابع آب حوضه آبریز دریاچه ارومیه، منجر به هدر رفت سرمایه گذاری مادی و معنوی طی سالهای گذشته شده و كاملا غیر منطقی است كه با صرف هزینه هزاران میلیاردی از سرشاخه های رودخانه زاب جریان آب به دریاچه ارومیه منتقل شده ولی از یكطرف دیگر منابع آب یكی از مهمترین رودخانه های منتهی به دریاچه ارومیه یعنی رودخانه نازلو برای رها سازی به سمت دریاچه دچار خدشه گردد و لذا  به این نكته تاكید می نماید كه در شرایطی كه احیای دریاچه بسیار شكننده شده قطعا ترتیب اثر دادن به طرحهایی كه با روح حاكم بر مصوبات دریاچه ارومیه تضاد داشته موجب سست شدن مصوبات هیئت وزیران كه به منزله ستون های احیای دریاچه ارومیه محسوب شده میگردد. این بدان معناست كه نه تنها حوضه آبریز دریاچه ارومیه ظرفیت توسعه برداشت آب را ندارد بلكه در صورتی كه قرار بر تحقق اراده دولت در احیای دریاچه ارومیه باشد، می بایست اضافه برداشت های كنونی كه از تجاوز به حق آبه زیست محیطی دریاچه ارومیه تامین شده نیز كاسته شود و پیشنهاد می گردد جهت شفافیت موضوع، مطالعات تعیین تخصیص پویا برای منابع و مصارف حوضه آبریز دریاچه ارومیه در دستور كار وزارت نیرو قرار گرفته تا تصمیم گیری خردمندانه بر اساس مطالعات تدقیق شده صورت پذیرد.

انتظار می رود كه وزارت نیرو، وزارت جهاد كشاورزی و سازمان حفاظت محیط زیست بطور جدی مدیریت یكپارچه منابع و مصارف آب را در حوزه های آبریز و خصوصا حوضه آبریز دریاچه ارومیه در دستور كار خود قرار داده و توجه داشته باشند كه هر گونه اقدامی كه به تامین منابع جدید و مصارف جدید منتهی شود ابتدا باید در شورای حوزه آبریز كه با حضور مدیران ذیمدخل سه استان آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و كردستان و مدیر حوزه آبریز تشكیل می گردد، تصویب شده و بعد از آن در فضای عمومی جامعه منتشر گردد. 
                                                                                                     محسن موسوی خونساری
                                                                                                      دكترای تاسیسات آبی