پاشنه آشیل گلاسکو/ دولت ها در پی قهرمانی یا حل بحران

به گزارش زیست آنلاین، در اهداف مشخص شده در گلاسگو چند عبارت مهم خودنمایی می کند و به نظر می رسد راه رسیدن به کربن صفر و کنترل گرمایش زمین در نهایت از میان همین عبارتها می گذرد: به حداقل رساندن جنگل زدایی، تسريع گذار به استفاده از خودرو های الکتریکی، تشویق سرمایه گذاری در انرژی های تجدیدپذیر، تقویت تاب آوری جوامع، بهبود زیرساخت ها و  معیشت، حفاظت و احیای اکوسیستم طبیعی.

شاید تنها موردی که در اجلاس گلاسکو مغفول مانده یاری گرفتن از سطوح مختلف اجتماع از جمله نهادهای آموزشی، مدنی و نخبگان است. این در حالی است که ایفای نقش موثر این نهادها می تواند سرعت دست یابی به اهداف را به شکل معناداری افزایش دهند. اینکه دولت ها تلاش کنند همه نقش ها را خود بر عهده بگیرند خود می تواند پاشنه آشیل تحقق اهداف معاهدات اقلیمی از جمله پاریس باشد.

به گزارش زیست آنلاین در پی برگزاری اجلاس گلاسکو، وبیناری در باشگاه صاحب نظران انرژی ایرانیان که با موضوع "تصمیمات کاپ ۲۶ برای ماده ۶ موافقت‌نامه پاریس"  با ارائه رضا فلاح، کارشناس تغییر اقلیم، در اول آذر ماه جاری برگزار شد. در ادامه متن پیاده شده‌ این وبینار که برگرفته از صحبت‌ها و پاورپوینت ارائه دهنده است را می‌خوانید.

کنوانسیون تغییر اقلیم چگونه کلید خورد

کنوانسیون تغییر اقلیم در سال ۱۹۹۲ تنظیم و در سال ۱۹۹۴ اجرا شده است. ۱۹۷ کشور عضو این کنوانسیون هستند. تصمیم‌گیری‌ها و بررسی پیشرفت مفاد ساز و کار آن در فرایند همین کنفرانس‌های سالانه اعضا با نام COP  (Conference of Parties ) هر سال برگزار می‌شود.

تعهدات کشورهای توسعه یافته در این کنوانسیون، کاهش انتشارگازهای گلخانه ای، تامین منابع مالی و انتقال فناوری، ظرفیت سازی در کشورهای در حال توسعه و گزارش‌دهی موجودی انتشار و اقدامات ملی است. در مقابل تعهد کشورهای در حال توسعه گزارش‌دهی انتشارات و اقدامات انجام شده در این راستا است.

ذیل کنوانسیون، کشورها بر اساس منافع مشترک گروه‌بندی شده‌اند. در حال حاضر نیز همچنان بر اساس منافع مشترک پیشنهادهایی داده می‌شود. به طور مثال، در COP امسال، گرجستان به همراه برخی کشورهای مستقل مشترک‌المنافع (CIS) و نیز برخی از کشورهای اروپای شرقی، درخواست داده‌اند که بتوانند یک بلوک و گروه تشکیل دهند. جمهوری اسلامی ایران در گروه‌ کشورهای G77 & China، کشورهای در حال توسعه همفکر (LMDC) و کشورهای عضو اوپک قرار دارد که همواره از جمله گروه‌های فعال و موثر در مذاکرات و تصمیم‌گیری‌های کاپ‌های گذشته بوده‌اند.

گزارش‌های هیئت بین الدول تغییرات اقلیمی IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change )
مهمترین مستندات برای تصمیم گیری های کنوانسیون است و معمولا منجر به شکل‌گیری نتایج و تصمیمات ویژه در قالب پیمان یا موافقتنامه در برخی از کاپ‌ها می‌شود که مهم‌ترین آن‌ها پروتکل کیوتو، اصلاحیه دوحه و موافقت‌نامه پاریس بوده است.

پیمان کیوتو

مهم‌ترین موضوعات در پروتکل کیوتو بحث تعهد کاهش انتشار کشورهای توسعه یافته(ضمیمه یک) است. طبق مفاد این پروتکل با دیدگاه کاهش انتشار این گازها در سطح جهان به میزان حداقل پنج درصد (5%) زیر میزان انتشار در سال 1990 میلادی (1369 هجری شمسی) در دوره تعهد 2008 تا 2012 میلادی (1378 تا 1391 هجری شمسی) محاسبه می‌شود.پیمان کیوتو در سال ۱۹۹۰ منعقد   و  در سال  ۲۰۱۵  در ایران اجرایی شد. دوره اول آن طی سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲ بود که اهداف کاهش انتشار برای این سال‌ها تعیین شدند. این پروتکل سه ابزار مبتنی بر بازار اصلی داشت:
-    الگوی تجارت انتشارETS    (Emission Trading Scheme  ) (بازار تبادل انتشارات ملی و منطقه‌ای)
-    سازوکار توسعه پاک CDM ( Clean Development Mechanism ) (کاهش انتشارات در کشور عضو غیرپیوست)
-    اقدام مشترک  JI  ( Joint Implementation )  (همکاری دو کشور عضو پیوست ۱)

در کاپ دوحه اصلاحیه‌ای روی پیمان کیوتو ایجاد شده و آن را تا سال ۲۰۲۰ تمدید کردند. اهداف کاهش انتشار کشورها بروزرسانی شد و همچنان تعهدی برای کشورهای در حال توسعه ایجاد نشد.

گذار به پاریس

موافقت‌نامه پاریس در آذرماه سال ۱۳۹۴ در اجلاس پاریس (COP21_2015) مورد پذیرش شرکت‌کنندگان در کنفرانس اعضا قرار گرفته و از سال ۲۰۲۰ به عنوان مکانیزم و پروتکل اجرایی جدید چارچوب کنوانسیون سازمان ملل در تغییر اقلیم (UNFCCC) برای دستیابی به اهداف کاهش انتشار و بحث سازگاری اجرایی می‌ شود. این موافقت‌نامه در اردیبهشت سال ۱۳۹۵ در مراسمی به مناسبت روز زمین در نیویورک برای امضای کشورها معرفی شد.

هدف اصلی موافقت‌نامه پاریس ارتقا فعالیت‌ها و عملیات مربوط به دسترسی به اهداف کنوانسیون در پاسخگویی جهانی در مقابل تهدیدات تغییرات اقلیمی از طرق  زیر است:
-    محدود کردن افزایش دمای متوسط کره زمین تا پایان قرن حاضر تا سقف ۲ درجه سانتیگراد و حتی‌المقدور ۱/۵ درجه سانتی‌گراد نسبت به ابتدای دوره صنعتی شدن.
-    افزایش تاب‌آوری و توان سازگاری در قبال تغییرات اقلیمی و کاهش ریسک تهدید امنیت غذایی.
-    توسعه همکاری‌ها در جهت ظرفیت‌سازی و دسترسی به منابع مالی و فناوری.
-    متکی بر اصل مسئولیت مشترک اما متفاوت (CBDR) کشورها است.
از میان ۱۹۷ عضو کنوانسیون تنها کشورهایی که تاکنون موافق‌نامه پاریس را به تصویب نرساندند عبارت‌اند از: ایران، عراق، لیبی، اریتره و یمن.

مواد 29 ماده ای موافقت‌نامه پاریس

موافقت‌نامه پاریس ۲۹ ماده دارد که مهم‌ترین مواد آن عبارت‌اند از:
برنامه‌های مشارکت ملی (ماده ۳ و ماده ۴)
چاهک‌ها و منابع ذخیره کربن (ماده ۵)
همکاری‌های داوطلبانه بین‌المللی (ماده ۶)
سازگاری با تغییرات اقلیمی (ماده ۷)
خسارات و آسیب‌ها (ماده ۸)
تامین مالی (ماده ۹)
توسعه و انتقال فناوری (ماده ۱۰)
ظرفیت سازی (ماده ۱۱ و ماده ۱۲)
ارائه یک چارچوب جدید شفافیت (ماده ۱۳)
ایجاد یک سیستم ارزیابی جهانی (ماده ۱۴)
ایجاد یک ساز و کار پایبندی (ماده ۱۵)

درحالی‌که توافق نسبت به اجرای اکثر مفاد موافقت‌نامه تا پیش از کاپ 26 نهایی شده بود، توافق بر سر چگونگی اجرای ماده ۶ موافقت‌نامه با چالش‌هایی مواجه بوده است. ماده ۶ موافقت‌نامه در ارتباط با سازوکارهای همکاری داوطلبانه بین کشورها جهت تحقق اهداف اقلیمی و اقدام در راستای برنامه‌های مشارکت‌های ملی (NDC) است. با توجه به بندهای این ماده و تفاوت آن با سایر بندها به نظر می‌رسد بخش عمده اهداف مدنظر در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در قالب این ماده قابلیت تحقق خواهد یافت.

اجلاس بیست و ششم (COP26)

اهمیت اجلاس بیست و ششم در این است که بر اساس تصمیمات COP26، مقرر شد هر پنج سال یک بار برنامه‌های ارائه شده توسط کشورها و عملکردشان به شکل دقیق بررسی   و شرایط طی گزارش‌های ارائه شده از طرف همه کشورهای عضو، اعلام و به نوعی راستی‌آزمایی شود.

همچنین از نظر بسیاری از محققین فعالین حوزه تغییر اقلیم، دوره قبلی این کنفرانس یعنی کاپ 25 نتایج چندان امیدبخشی نداشت که قسمت اعظم این ناامیدی به بلاتکلیفی ماده 6 برمی‌گشت.

بعد از کرونا

مقابله جهان با ویروس کرونا در همه کشورها مشکلات عمده‌ای ایجاد کرد که بخش زیادی از آن متوجه منابع مالی و تغییر اولویت‌ها بود. بسیاری از کشورها، پروژه‌ها و برنامه‌های مقابله با اثرات و سازگاری با تغییر اقلیم را برای اولویت دادن به مدیریت پاندمی در کشور خود به تعویض انداختند.

در عین حال، افزایش میانگین دما، تغییر الگوی بارش‌ها و به تبع آن افزایش تعدد و شدت حوادث محیط زیستی شدید مانند سیل و خشکسالی، بحران ریزگردها، تشدید مهاجرت‌، سیل، آلودگی هوا، نشست زمین، گرمای شدید و بحران‌های اجتماعی و امنیتی نشان‌دهنده بروز روزافزون اثرات گرمایش جهانی و تغییر اقلیم در اکثر مناطق جهان است.

ضمن اینکه گزارش گروه کاری اول هیات بین‌الدولی تغییر اقلیم (بخش اول گزارش ششم IPCC) که بحث فیزیک پدیده تغییر اقلیم را پوشش می‌دهد، نشان می‌دهد که تنها باریکه‌ای از امید برای مقابله با تغییرات اقلیمی وجود دارد که به واسطه کاهش فوری، وسیع و پایدار انتشار گازهای گلخانه‌ای میسر است.

در کنار این موارد، این موضوع که کشورهای جهان برای کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی و مقابله با تغییرات اقلیمی و آن چه که از مذاکرات و تصمیم‌گیری‌های اجلاس پیش رو منتج خواهد شد، می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در وضعیت اقتصاد انرژی جهان داشته باشد، اهمیت بسیاری به خصوص برای کشورهای تولیدکننده نفت یافته است.

 COP26 و رسیدن به کربن صفر  

  اجلاس بیست و ششم (COP26) چهار هدف اساسی را دنبال کرد:
-    دستیابی به انتشار کربن خالص صفر تا نیمه قرن حاضر با هدف کنترل افزایش دما تا 5/1 درجه سانتی گراد از طریق توقف سریع مصرف ذغال سنگ، به حداقل رساندن جنگل زدایی، تسريع گذار به استفاده از خودروی الکتریکی، و تشویق سرمایه گذاری در انرژی های تجدیدپذیر.
-    افزایش سازگاری هم با رویکرد تقویت تاب آوری جوامع، زیرساخت ها و بهبود معیشت و هم بواسطه حفاظت و احیای اکوسیستم طبیعی.
-    تقویت و تسریع انتقال منابع مالی به میزان حداقل ۱۰۰ میلیارد دلار در سال.
-    همکاری و اجماع جهانی برای تسریع اقدامات مقابله با تغییرات اقلیمی و عملیاتی نمودن موافقتنامه پاریس.

موضوعات مطروحه در نشست های مذاکراتی عبارت‌اند از:
-    ارائه گزارش اقدامات انجام شده و برنامه های آتی بدنه های جانبی (SB)، کمیته سازگاری، موضوعات مربوط به روش شناسی ارائه گزارش های کشورها از اقدامات انجام شده و حمایت های دریافتی.
-    رویه و فرایند ثبت عمومی برنامه های مشارکت ملی
 (NDC) Nationally Determined   Contribution کشورها.
-    مکانیسم بین المللی ورشو برای آسیب ها و خسارات ناشی از تغییر اقلیم.
-    موضوعات مربوط به مکانیسم های مالی  (Green Climate Fund)GCF  ،
 GEF (Global Environment Facility  )  ، AF ((Adaptation Fund
-    ارائه گزارش اقدامات انجام شده و برنامه های آتی مرتبط با توسعه و انتقال تکنولوژی موضوعات مربوط به آموزش و ظرفیت سازی.
-    ارائه گزارش هم اندیشی های انجام شده بر روی اجرای اقدامات مقابله ای با تغییر اقلیم (Response Measures).
-    موضوعات مرتبط با ماده ۶ موافقتنامه پاریس (مکانیسم ها و برنامه های کاری برای رویکردهای بازاری و غیر بازاری).
-    ارائه گزارش اقدامات انجام شده و برنامه های آتی کمیته تسهيل اجرا و تقویت انطباق مفاد موافقتنامه پاریس.
-    موضوعات اجرایی، سازمانی و بودجه بندی کنوانسیون
-     جمع بندی مذاکرات و انتشار تصمیمات اتخاذ شده.

ماده شش موافقتنامه پاریس

ماده ۶ موافقتنامه پاریس در ارتباط با ساز و کارهای همکاری داوطلبانه بین کشورها جهت تحقق اهداف مقابله با تغییر اقلیم و اجرای اقدامات در راستای برنامه های مشارکت های ملی، به صورت همکاری های بین المللی میان کشورها طرح شده است.

در میان بندهای ماده شش، سه بند ۲، ۶ و ۸ مرتبط با مکانیزم های بازاری و غیر بازاری است.

بند ۲ ماده شش در ارتباط مستقیم با برنامه های مشارکت های ملی کشورها است. زمانی که یک کشور در تحقق کامل مشارکت های معین ملی خود موفق نبوده باشد، می تواند نسبت به خرید دستاوردهای کشور دیگری که فراتر از مشارکت های معین ملی خود عمل کرده، اقدام نماید.

بند ۴ ماده شش در ارتباط با ایجاد بازار جهانی کربن است که امکان تبادل انتشارات کاهش یافته را بین
نهادهای خصوصی و عمومی فراهم می کند. ماده ۶ موافقت‌نامه تنها بخش از موافقت نامه پاریس است که اشاره مستقیم به مشارکت بخش خصوصی می کند. بدین ترتیب، مجموعه های مختلف جهت دستیابی به اهداف خود می توانند اقدام به خرید و فروش اعتبار کنند.

بند ۸ ماده شش در خصوص توسعه آن دسته از همکاری‌های داوطلبانه بین‌المللی است که ارتباطی با خرید و فروش انتشارات کاهش یافته ندارد. همکاری های ذیل بند هشتم با هدف تقویت اقدامات در جهت کاهش انتشار، سازگاری، تأمین مالی، انتقال فناوری و ظرفیت سازی شکل می گیرند. (مانند تامین مالی پروژه های بهره برداری از منابع انرژی تجدیدپذیر در سایر کشورها از طريق اعطای وام های بلند مدت و نرخ سود پایین).

پتانسیل های ماده شش موافقتنامه پاریس:

امکان اجرای گستره وسیعی از اقدامات با رویکردهای متفاوت را فراهم می‌نماید.
کشورهای می‌توانند در راستای تحقق برنامه‌های مشارکت ملی خود با یکدیگر همکاری نمایند.
می‌تواند منجر به استقرار یک چارچوب بین‌المللی برای اتصال سیاست‌های قیمت‌گذاری کربن با یکدیگر شود.
می‌تواند منجر به راه‌اندازی باشگاه‌های مبادله کربن شود.
با تسهیل و پایین آوردن هزینه‌های اقدامات کاهش انتشار، اجازه بلندپروازی‌های بیشتری را در این عرصه خواهد داد.
سرعت بیشتری به رسیدن به هدف کربن صفر خواهد بخشید.

موضوعات مورد چالش ذیل ماده شش

اجتناب از شمارش مضاعف (Counting Double)، بدین معنی که ممکن است کاهش انتشار مبادله شده هم در گزارش کاهش انتشار کشور خریدار و هم در گزارش کاهش انتشار کشور فروشنده منظور گردد.

اعمال تعدیل‌های متناظر (Adjustment Corresponding) هم برای جلوگیری از ادعاهای کاهش انتشار توسط هر دو طرف، و هم برای تفکیک پروژه‌های مشمول و غیرمشمول اهداف برنامه‌های مشارکت ملی.

لزوم توجه به اهداف کاهش انتشار بالاتر از پروژه‌های برنامه‌ریزی‌شده و تضمین کاهش خالص انتشارات جهانی.
تخصیص بخشی از عواید حاصل از مبادلات ذیل بند دوم یا چهارم یا هر دو به اقدامات سازگاری.

در بر گرفتن مکانیسم توسعه پاک (CDM) و پروژه‌های ثبت شده ذیل آن.

تصمیمات مرتبط با ماده شش COP26

پس از شش سال از زمان موافقتنامه پاریس و به دنبال مذاکرات فشرده، نهایتا چارچوب ماده ۶ موافقتنامه پاریس در اجالس گلاسگو نهایی شد، هر چند همچنان نیازمند حمایت‌های بین‌المللی است.

برای هر یک از بندهای ۲، ۴ و ۸ ماده شش، متناظر با چارچوب‌هایی که دربرگیرنده مکانیزم‌های بازاری و غیربازاری در راستای تحقق اهداف کاهش انتشار است، تصمیماتی برای سازوکار اجرایی آن اتخاذ شده است که حال دیگر می‌توان موافقتنامه پاریس را اجرایی دانست.

مهمترین نتایج این تصمیمات

 حاصل  تصمیمات گرفته شده 5 نتیجه مهم به شرح زیر است:
-    اعمال تعدیل‌های متناظر مرتبط با گواهی‌های کاهش انتشار، بواسطه یک سیستم یکپارچه محاسبه میزان کاهش، که این اطمینان را می‌دهد که هیچ شمارش مضاعفی در سازوکارهای ذیل بند ۲ و بند ۴ این ماده صورت نخواهد گرفت.
-    گواهی‌های کاهش انتشار کشورها مربوط به سال‌های 2013 تا 2020 ، می‌توانند به اعتبار اولین NDC کشورها مورد استفاده قرار گیرند. این تصمیم، هر چند نتیجه بلندپروازانه‌ای نخواهد داشت، اما می‌تواند منجر به تداوم جریان تامین مالی به کشورهای در حال توسعه، تا زمان اجرای مکانیسم‌های جدید گردد.
-    به عنوان حق‌السهم اقدامات سازگاری، توافق شد میزان ۵ درصد از گواهی‌های کاهش انتشار ذیل بند ۴ این ماده، کسر شده و به بخش سازگاری اختصاص یابد. همچنین از کشورها خواسته شده تا به طور داوطلبانه ذیل بند ۲ این ماده، با صندوق سازگاری (AF) همکاری نمایند.
-    برای اطمینان از اهداف کاهش انتشارات جهانی، و با این هدف که همواره میزان کاهش (جذب) ایجاد شده، بیش از میزان انتشار باشد، توافق شد میزان 2 درصد از گواهی‌های کاهش انتشار در پروژه‌های ذیل بند ۴ این ماده کسر گردد.