ای.‌سی آب سد گتوند از سه سال پیش در حد قابل قبول است/ نگرانی در دوران خشکسالی

به گزارش زیست آنلاین،مهدی قمشی، رییس دانشکده مهندسی آب و محیط زیست دانشگاه چمران در گفت و گو با زیست آنلاین در خصوص کیفیت شوری سد گتوند گفت: سازند نمکی کنار سد گتوند آب این سد را شور کرده است، اما شورابه این سازند نمکی در زمان انحلال، در آب‌های سطحی سد قرار نمی‌گیرد، بلکه به لایه‌های زیرین رفته و در اعماق تجمع می‌کند.

وی با بیان اینکه در حال حاضر لوله‌ای به نام جی‌آرپی در عمق پایین‌تر از دریچه تحتانی سد گتوند برای کنترل شورابه  نصب شده است گفت: اگر این لوله  باز نشود این احتمال وجود دارد که کیفیت آب از قبل از ایجاد سد هم بهتر شود.

به گفته این استاد دانشگاه، پیش از بهره برداری سد گتوند، ای‌. سی (EC ) ایستگاه هیدرومتری گتوند بین ۹۰۰ تا ۱۰۰۰ میکروموس بود و در حال حاضر نیز در همین حدود  قرار دارد.

پس مشکل کجاست؟

رییس دانشکده مهندسی آب و محیط زیست دانشگاه چمران در پاسخ به این سوال که  با این حال مشکل سد کجاست گفت: مقدار زیادی شورابه با ای. ‌سی بسیار بالا در مخزن سد دپو شده که حجم این شورابه ممکن است الان به حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیون متر مکعب رسیده باشد. اما در حال حاضر بر روی آن کار مدیریت مخزن انجام می‌شود به این شکل که در فصل تابستان و پاییز که فصول کم بارش هستند و  سیلاب وجود ندارد، لوله جی‌آر‌پی به هیچ عنوان باز نمی‌شود و آب خروجی مخزن نیز از لایه‌های بالایی صورت می گیرد که  طبیعتا ای. ‌سی آن قابل قبولی است.

وی با تاکید بر اینکه در فصول زمستان و بهار که بارندگی قابل توجه است و سیلاب جاری می شود و باعث می شود تا دبی رودخانه کارون بالا ‌رود، در آن زمان مقداری جی‌آرپی را باز می‌کنند و اجازه می‌دهند شورابه از لایه‌های پایین به پایین دست هدایت شود. اگر لوله جی‌آرپی به طور کل باز نشود شورابه در لایه‌های پایینی ذخیره شده و ممکن است به ارتفاع دریچه‌های توربین برسد که در آن زمان دیگر نمی‌شود آن را کنترل کرد.

۹ و نیم میلیون تن نمک پشت سد گتوند

قمشی در پاسخ به این سوال که در حال حاضر آیا مقدار انحلال نمک نسبت به سال‌های اولیه بهره برداری در سد گتوند کاهش پیدا کرده است. گفت: اگر در سال‌های اولیه مقدار انحلال حدود ۵ تا ۶ میلیون تن در سال بود، در بعد از سال‌های 98 حجم آن به ۱ میلیون تن در سال رسید.

وی با بیان اینکه  مسئولین سد در زمان سیلاب های سال ۹۸ لوله جی‌آرپی را نزدیک به ۱ ماه کاملا باز کردند و یک سوم شورابه خالی شد. افزود: اما در دوران خکشسالی اخیر، روند تجمعی ادامه پیدا کرده و هم اکنون حجم شورآبه ذخیره شده پشت سد به ۹ و نیم میلیون تن رسیده است.

ای‌. سی قابل قبول آب سد گتوند    

قمشی با اشاره به این که تقریبا ۳ سال است که ای‌سی آب سد گتوند قابل قبول شده است، گفت: پیش از سال ۹۸ گتوند بر روی ای‌سی کارون اثر زیادی داشت و حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد ای‌سی اضافه کارون متعلق به گتوند بود. ولی الان ۳ سال است که خروجی آن به شکلی کنترل می‌ شود که مثل قبل از ایجاد سد و بهره برداری شده است.

وی با تاکید بر اینکه  اوضاع سد گتوند زمانی عادی خواهد بود که شرکت آب نیرو بتواند لوله جی‌آرپی را باز کند به طوری که سطح ای‌سی به ۵ هزار میکروموس برسد اما این امر زمانی مقدور است که شاهد بارش بالا و جاری شدن سیلاب در منطقه باشیم. اما با وجود سالهای کم بارش اخیر، اگر الان لوله جی‌آرپی سد گتوند باز شود به دلیل اینکه ای‌سی آب به حدود ۱۰۰ هزار میکروموس رسیده و این امر را عملا غیر ممکن کرده است. وی خاطر نشان کرد: هم اکنون لایه‌هایی در سد گتوند داریم که ای‌سی آن به ۱۸۰ هزار میکروموس رسیده این در حالی است که ای‌سی خلیج فارس در حد ۴۰ هزار میکروموس است.

پتوی رسی؛ خیال خامی برای سازند نمکی

استاد دانشکده مهندسی علوم آب گفت: پس از این که مسئولان سد گتوند متوجه شدند که سازند نمکی حتما مشکل ایجاد می‌کند، عده‌ای پیشنهاد دادند که یک پتوی رسی با زخامت بزرگ در اطراف این سازند نمکی چیده شده و بالا بیاید تا تماس آب با این سازند نمکی کمتر شود. اما چنین چیزی برای نمک غیر ممکن است، چرا که نمک انحلال بالایی با آب دارد و با کمترین رطوبت حل می‌شود.

وی افزود: رس به هیچ وجه نمی‌تواند عبور آب را صفر کند و فقط مقدار آن را کم می‌کند. حتی همین آب کم اگر به سازند نمکی برسد پشت این دیواره را خورده و خالی می‌کند و می‌ریزد. همین اتفاق نیز افتاد و قسمت‌هایی از سازند نمکی خورده شد و قسمت رسی نشست کرد.

شوری‌ و شیرینی‌های گتوند

قمشی در پاسخ به این سوال که آیا این نظر درست است که برخی از سد گتوند به عنوان فاجعه یاد می‌کنند این صفت را نادرست خواند و افزود: مشکل شورابه سد گتوند با مدیریت مخزن و به مرور زمان می‌تواند حل شود و احتمالا بعد از ۲۰ سال از بهره‌برداری انحلال فوق‌العاده کم خواهد شد. اما این مخزن به جز این مشکل، بقیه وظایف خود از جمله سیل‌گیری، ذخیره آب برای تابستان و تولید انرژی برقابی را به خوبی انجام می‌دهد و باید آن را ثروت ملی بدانیم.

تکرار داستان گتوند در سد چم‌شیر

مهدی قمشی در خصوص وضعیت سد چم‌شیر که بر اساس گفته برخی از صاحب نظران دارای شوری بالا ست  گفت: در حوزه جراحی و مارون اساسا ای‌سی آب بالا است و با وجود مخزنی که قرار است ساخته شود و سازندهای شوری که وجود دارد، این نگرانی‌ وجود دارد که ای‌سی رودخانه مارون به ۴ هزار و ۵ هزار میکروموس هم برسد.

وی افزود: در طرح اولیه بنا بر این بود مخزن را حدود ۲ کیلومتر پایین‌تر ایجاد شود تا در سازند شور تخلیه نکنند. ولی الان طرح را تغییر داده‌اند و می‌خواهند خروجی را جفت بدنه سد ایجاد کنند.

وی در پایان گفت: اگر مخزن ایجاد شود انحلال بیشتر می‌شود. خروجی آن نیز در جایی است که سازندهای خیلی شور وارد رودخانه می‌شوند و احتمالا در پایین دست رودخانه، یعنی در مقطع استان خوزستان شوری آب بالا خواهد رفت.

به گزارش زیست آنلاین پیش از این حسین آخانی، استاد دانشگاه تهران، در خصوص سد چم‌شیر نوشته است: صرف نظر از اثرات وحشتناک محیط زیستی ای که با احداث این سد -مانند دیگر سدها- به وجود خواهد آمد، این سد بدترین و خطرناک ترین جایگزینی را داشته است. ۷۰ درصد مخزن سد در سازند گچی-نمکی است. به  اعتقاد آخانی در صورت آبگیری این سد سالانه ۵۰۰ هزار تن نمک در مخزن سد حل خواهد شد.