داپ را جدی بگیریم/ آب،‌ جای هژمونی نظامی را می‌گیرد

به گزارش زیست آنلاین، ابراهیم رئیسی درباره مناسبات مربوط به آب‌های مرزی اظهار داشت: قبلا جمعیت کشورها کم، نیازهای آبی مشخص بود و تغییرات اقلیم هم زیاد نبود، بنابراین آب به همه می‌رسید. اما گسترش تکنولوژی و مهار آب و در عین حال مسئله‌ای بنام هژمونی و قدرت‌نمایی بین کشورها باعث شد اوضاع تغییر کند و آب هم به یکی از عوامل برتری‌جویی تبدیل شد، همانگونه که بحث از قدرت نظامی و قدرت بود، قدرت کنترل نهاده‌های مختلف از جمله آب هم یکی از مباحث بود. اکنون آب شیرین با این حجم کم یکی از مسائل مهمی است که باید مورد بررسی قرار گیرد.

وی افزود: برخی کشورها تکنولوژی مختلفی داشته‌اند و زودتر نسبت به تنظیم آب مورد نیاز خود اقدام کردند و برخی دیرتر، نتیجه اینکه برخی منتفع شدند و برخی دیگر هیچ نفعی حاصل نکردند و اکنون مهم اینکه منازعاتی بوجود آمده که باید حل شود. در این راستا سازمان ملل ورود و کنوانسیون‌هایی ایجاد کرد که البته هیچگاه کشورهای بالادست عضو آن نشدند.

این تحلیلگر حوزه آب گفت: اکنون آب جدای از اینکه یک مسئله اقتصادی است یک مسئله محیط زیستی نیز هست، همچنین یک مسئله متاثرکننده مسائل فرهنگی و مهم‌تر از همه اینکه منجر به مهاجرت شده و امروز بحث بر سر این است که چگونه این مسائل قابل حل است؟ حل مسئله چگونه است؟ آیا باید با جنگ و دعوا حل شود؟

وی در ادامه به موضوع آب‌های مشترک با افغانستان پرداخت و بیان داشت: مسئله ما با این کشور این است که زمان هرج و مرج در افغانستان مناسبات‌مان به هم خورد و اکنون افغان‌ها سعی دارند با این اهرم ما را تحت فشار قرار دهند، همان‌گونه که ترکیه می‌تواند عراق و سوریه را تحت فشار قرار دهد. در این شرایط راه‌حل حتما مذاکره است، ولی یادمان باشد این مذاکرات برابر نیست، زیرا افغانستان در بالادست قرار دارد و ما در پایین‌دست. ترکیه زودتر سد احداث کرده و ما نتوانستیم آب را مهار کنیم بنابراین در مذاکره باید بدانیم در حالت برابر نیستیم و گفت‌وگو باید باتوجه به شرایط‌مان باشد.

رئیسی تصریح کرد: در شرایط امروز آب، نکته این است که باید تمرکز بر تقسیم ارزش تولید شده از آب به جای تقسیم آب باشد و این راه‌حلی است که کشورها می‌توانند پروژه‌های مشترک ایجاد کنند و به جای تقسیم آب منافع حاصل از پروژه‌ها را تقسیم کنند. مدیریت یکپارچه حوضه‌های آبریز داخل و خارج از مرزها نیز یکی دیگر از راه‌حل‌ها است که نیاز به همکاری بین‌المللی دارد.

وی خاطرنشان کرد: هر کشوری باید از آب به عنوان نهاد توسعه استفاده کند، اما در اینکه پایین‌دست هم حق دارد بحثی نیست، همانگونه که ما هژمونی خودمان را از طریق آب به عراق اعمال می‌کنیم، طبیعی است که ترکیه هم با پروژه گاپ بر سوریه و عراق و با پروژه داپ که روی سرشاخه‌های ارس شروع به سدسازی می‌کند و می‌تواند کشورهای آذربایجان، ایران و ارمنستان را تحت‌تاثیر قرار دهد.

این کارشناس حوزه آب با بیان اینکه ما باید دیپلمیاسی فعال‌تری در مورد آب‌های مرزی داشته باشیم، گفت: در این خصوص نقش دفتر آب‌های مرزی وزارت نیرو و وزارت خارجه بسیار مهم است، اکنون شاید هم دیر شده باشد، اما در هر حال جذب نیروهای متخصص مباحث حقوقی و منابع آبی خیلی واجب است تا در مذاکرات کمک کنند، زیرا همواره اینگونه بوده که طرف خارجی در مذاکرات با تیم‌های ورزیده حاضر می‌شود ما ساز و کار لازم از لحاظ تجربه مذاکراتی و حمایت‌هایی که باید به طور کلی انجام شود نداریم و این مسئله‌ای است که باید به آن توجه کنیم.

وی درباره اینکه آیا همچنان زمان برای حل مسائل آب‌های مرزی وجود دارد یا خیر، گفت: همیشه چیزهایی داریم که قابل مذاکره و مبادله باشد. مثلا ترکیه اکنون تولید آب می‌کند که باید برای آن بازار داشته باشد، در مورد سرشاخه‌های ارس هنوز دیر نشده و قابل مذاکره است، در سرشاخه‌های دجله و فرات هم درست است که سدها احداث شده اما نحوه مدیریت بهره‌برداری از آب سدها قابل مذاکره است. در هر مذاکره در یک بازی برد-برد می‌توان تصمیم گرفت، بعبارت دیگر اگرچه سد احداث شده اما به این معنا نیست که حتما به پایین‌دست آبی نمی‌رسد، دریچه سد باز و متناسب آب وارد می‌شود، اما باید مذاکره شود.

رئیسی ادامه داد: در مبادلات آبی تعیین منافع و هزنیه‌ها بسیار مهم است و در این خصوص حساسیت وجود دارد، اکنون ما بابت سدسازی‌های ترکیه و آسیب دیدن هورالعظیم بسیار متضرر شده‌ایم، بنابراین باید بدانیم منافع ناشی از این آبی که با ترکیه معامله می‌کنیم چقدر است، هر نوع مذاکره و استفاده از ابزار اقتصادی منجر به بهبود شرایط می‌شود یا خیر. در هر حال راه باز است به شرطی که دستگاه‌های مختلف هماهنگ باشند.

وی یادآور شد: وزارت نیرو به تنهایی نمی‌تواند کاری پیش ببرد، وزارت خارجه و صنایع و شورای عالی امنیت ملی در کنار هم باید این قضیه را پیش ببرند تا بتوانیم برای شرایط بهتر بهره ببریم./ایلنا