آشنایی با مفاهیم صنعت سبز

پیش درآمدی بر تاریخچه صنعت سبزعنوان صنعت سبز سالیان طولانی نیست که در سطح جهانی مطرح گردیده است. جرقه های شروع این حرکت در سالهای اولیه قرن بیستم میلادی با آغاز توجه جوامع سراسر جهان و علی الخصوص کشورهای صنعتی به عواقب تخریب محیط زیست و افزایش آگاهی ها در این خصوص آغاز می گردد اما با وقوع دو جنگ جهانی به طور کلی از صدر اخبار و توجهات خارج شده و بالعکس بیشترین تخریب ها در این دوره به محیط زیست وارد می شود.
با پایان جنگ جهانی دوم نیز روند تخریب ها با آغاز حرکت فزاینده ایالات متحده امریکا از "کشاورزی گرایی" به سمت "صنعت گرایی" و بازسازی خرابه های اروپا و سایر نقاط جهان گسترش روزافزونی می یابد. تخریب جنگل ها و مراتع، آلودگی هوای ناشی از میلیون ها ماشین تولید شده و دودکش های صنایع، آلودگی رودخانه ها و دریاچه ها و محصولات غذایی تولید شده با سموم مضر و مصرف بی رویه منابع انرژی شروع اعتراضات مدنی را از ابتدای دهه ۶۰ میلادی سبب گردیده و به اقدامات مهمی در دهه های بعدی منجر می گردد.
گرچه در سالهای اولیه تنها بحث پاکسازی محیط زیست و بالاخص پاکسازی منابع آب و هوا از گزند آلودگی های صنعتی و شهری طبق مقادیر مدنظر دولت ها و تشکل های مدنی مدنظر بود و خبری از عناوینی نظیر صنعت سبز، محصول سبز و تولیدات دوستدار انرژی و امثالهم نبود، اما با پیشرفت روشهای پایش، تصفیه و کنترل آلودگی از یک سو و بالا رفتن استانداردهای محیط زیست و وارد شدن پارامترهای جدیدتر نظیر استفاده از انرژی پاک ، آلودگی خاک، مدیریت پسماندهای تولیدی و ... به این وادی به سبب پیشرفت ها در مطالعات بر روی تاثیرات آلاینده ها بر سلامت بشر و محیط پیرامونش باعث شد که روش های ارزیابی جدیدتری برای بررسی صنایع وضع گردند.
در نقطه مقابل فعالیت های مدنی سبز، صنایع (در این نوشتار کارخانه ها، توریسم و هر آنچه امروزه به عنوان صنعت شناخته می شود تحت عنوان کلی "صنایع" دسته بندی شده اند) به عنوان سوی دیگر جریان به مقابله به مثل با جریان ایجادی پرداختند. هزینه های کمرشکن سیستم های تصفیه که گاها نیازمند تغییراتی در پروسه تولید و گاها تعطیلی بعضی از خطوط تولیدی بود و همچنین استانداردهای بالای درخواستی برای تولیدات آنها از دلایل اصلی مخالفت صنایع با جریان سبز بود که سبب شد دولت ها به عنوان میانجی وارد این جریان گردند. از یک سو دولت ها به صنایع بابت اجرای سیستم های تصفیه و اصلاح پروسه تولید و محصولات با آلایندگی کمترر ظرف مدت کوتاه فشار آوردند و از سوی دیگر مشوق هایی نظیر وام های بلاعوض، معافیت های مالیاتی و همچنین تغییرات پلکانی استاندارد ها را به عنوان کمک به آنها ارائه کردند.
نتیجه در مدت کوتاه بسیار چشمگیر بود. عاری شدن پهنه های آبی از آلودگی کارخانجات و هوای شهرها از آلودگی تولیدی دودکش ها و محصولات تولیدی روزنه های جدیدی را پیش روی هر سه طرف این کشاکش (فعالان مدنی، دولت و صنعت) گشود. از جمله آنکه صنایع دیگر به صنعت سبز به عنوان یک فرصت و نه یک تهدید نگریستند و به جای هزینه صرف پنداشتن رعایت استانداردهای محیط زیست سعی بر کسب درآمد و ایجاد بازارهای جدید از بستر ایجاد شده نمودند.
بازار خودرو خود یک مثال جذاب از فرصت های جدید ایجادی به واسطه صنعت سبز می باشد. در دهه های ۳۰، ۴۰ و ۵۰ میلادی خودروهای سنگین، با تعداد سیلندرهای بالا و قدرت خارق العاده دل از هر خریداری می ربودند (خودروهایی که در کشور ما اصطلاحا با عنوان ماشین امریکایی شناخته می شدند.) مصرف سوخت بالا در کنار آلایندگی فراوان سبب آلودگی هوای شهرهای بزرگ جهان شدند. کم کم اعتراضات مدنی بالا گرفت و تولید خودروهایی با مصرف سوخت و آلایندگی کمتر مورد توجه قرار گرفت. خودرو های ژاپنی اینک فرصت عرض اندام در بازار جدید را یافتند و بازی از تولیدات امریکایی به سوی تولیدات سایر کشورها به سردمداری ژاپن کشیده شد. اندک اندک تولید خودروهای با آلایندگی و مصرف سوخت بسیار پایین جدا از بالابردن علاقه مندی مشتریان به خرید از آن برند، سبب افزایش اعتبار و ارزشمندی آن برند به سبب احترام به مشتریان و حقوق مدنی آنها شد.
علاوه بر بحث مشتری مداری، در سالهای پایانی دهه اول قرن بیست و یکم این جریان سبب ایجاد بازارهای جدیدتر نظیر بازار خودروهای هیبریدی گردید که هم اکنون از تولیدی با فروش نزدیک به ۷۵۰ هزار دستگاه خودرو در سال بهره مند است که پیش بینی می شود این مقدار در سال ۲۰۱۸ به مقدار یک میلیون دستگاه در سال برسد (تولیدات ایران خودرو در سال ۹۵ معادل ۶۳۴ هزار خودرو می باشد). گرچه در مقایسه با بازار تولیدی ۸۰ میلیون دستگاهی فعلی بازار جهانی خودرو این عدد همچنان بسیار کوچک به نظر می رسد اما در آینده ای نه چندان دور با کاهش هزینه های تولید و عرضه از یک سو و سیاست های تشویقی دولت ها از سوی دیگر، قطعا بازار خودرو های هیبریدی (یا سایر تکنولوژی های زیست دوست اختراع شده در گذر زمان) به طور کلی جایگزین موتورهای قدیمیتر خواهند گردید.
از سایر بازارهای جدید که به سبب جریان صنعت سبز ایجاد شده اند که از میان آنها می توان به تولیدات تصفیه آب، هوا و فاضلاب، لوازم خانگی کم مصرف (دوست دار انرژی)، موتورها و فرآیندهای صنعتی کم مصرف و پربازده با آلایندگی کم، کارخانه جات بازیافت مواد اولیه، محصولات غذایی با کیفیت تولید شده بدون استفاده از سموم گیاهی (ارگانیک) و مواد پلیمری با قابلیت بازگشت به چرخه طبیعت (نظیر ظروف یک بار مصرف) اشاره کرد.

جایگاه صنعت سبز در ایرانکشور ما، ایران پهناور و سرسبز، با طبیعت زیبا و مسحور کننده اش و شهرهایی گسترده و پر جمعیت، نیاز به توجهی روزافزون جهت پایش و نگهداری محیط زیست خود اعم از شهری و طبیعی نیاز دارد. همانگونه که پیش تر اشاره شد حلقه سه گانه فعالان سبز-دولت-صنعت به عنوان سه قطب اساسی موثر در حفظ و نگهداری محیط زیست در هر کشور می باشند. سه حلقه ای که در ایران متفاوت با تجربه اشاره شده در کشورهای صنعتی عمل می کند.
حلقه اول یعنی فعالان سبز هنوز هم در ایران دارای چارچوب و تشکیلات مشخص برای فعالیت نمی باشند. بر خلاف کشورهای توسعه یافته که رسانه ها و احزاب سبز تاثیر بسزایی در تشکیل دولت ها و پیگیری سیاست های مرتبط با محیط زیست دارند، در ایران هنوز هم رسانه اختصاصی و فراگیر با پوشش بالا جهت پوشش اخبار محیط زیست وجود ندارد و بسیاری از رسانه های عمومی پرطرفدار کشور نیز بخش اختصاصی جهت پوشش اخبار محیط زیست را ندارند. در بعد سیاسی نیز حزب مرتبط محیط زیست وجود نداشته و تنها تعدادی NGO های طرفدار محیط زیست با گستردگی زیاد و عدم ارتباط با یکدیگر وجود دارند که گرچه در بعضی موارد به موفق به متوقف کردن پروژه ای ضد محیط زیست گشته اند اما به طور کلی می توان گفت این گروهها تاثیری در تصمیم گیری های کلان کشور در حوزه محیط زیست ندارند.
حلقه دوم یعنی دولت و به طور اخص سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان متولی اصلی در زمینه محیط زیست، در این سالها قدرت اجرایی لازم را به دلایل مختلف نداشته و تنها در بخش صنایع آلاینده محیط زیست به جریمه بسنده نموده و در حوزه تولیدات آلاینده (نظیر خودروها) جز چندین مورد تذکر و پیگیری عملا توفیقی بدست نیامده است. وجود تعداد زیاد نهادهای تصمیم گیر در این زمینه از عمده عوامل عدم توفیق این سازمان در سالهای گذشته بوده است.
آخرین و البته مهمترین حلقه یعنی صنعت نیز همچنان به صنعت سبز و رعایت پارامترهای زیست محیطی به عنوان یک تهدید (و نه فرصت) نگریسته و تا حد امکان از زیر بار مسئولیت های خود شانه خالی می کند. از سویی به سبب رکود اقتصادی موجود و عدم وجود بستر مالی لازم از انجام پروژه های کنترل آلودگی بازمانده و از سوی دیگر به سبب عدم آشنایی با علم و تولیدات روز جهان، نمی تواند از فرصت صنعت سبز جهت ساخت محصولات دوستدار محیط زیست استفاده نماید.
بر بهبود این چرخه و حلقه معیوب ابتدا لازم است به تجربه های کشورهای صنعتی پیشرو در این زمینه نگریسته شده، نکات منفی، مثبت و نتایج هر تصمیم انجام شده آنها بررسی گشته و سپس این تجربیات به فراخور نیاز بومی سازی گردند.
نوشتار فوق پیش درآمدی بود بر بحثی که در نوشتارهای بعدی توسط نگارنده این سطور پیگیری گشته و سعی می نماید بر حلقه سوم (یعنی صنعت) به عنوان موتور مولد محیط زیست سبز تاکید نماید. در این جستارها کوشش خواهد شد که ابتدا تعریف جامعی از صنعت سبز ارائه شده، سپس مصداق های ایجاد رابطه برد-برد میان صنعت کنونی کشور و استانداردهای کنونی صنعت سبز به تفکیک هر صنعت بیان گردد. از جمله صنایعی که به طور تخصصی مورد بررسی قرار خواهند گرفت می توان به صنایع ذیل اشاره نمود:
۱. صنایع نفت، گاز و پتروشیمی (به عنوان بزرگترین صنعت صادر کننده کشور)
۲. صنایع فولاد سازی (به عنوان دومین صنعت صادراتی و همچنین یکی از مهمترین صنایع مادر کشور)
۳. صنایع غذایی (به عنوان گسترده ترین صنعت کشور از لحاظ تعدد کارخانجات)
۴. صنایع پزشکی، دارویی و بیمارستانها (به عنوان یکی از صنایع حیاتی کشور)
۵. صنعت تفریحی و گردشگری (به عنوان یکی از صنایع رو به رشد کشور)
۶. صنعت ساختمان
۷. شهر سبز
۸. کشاورزی سبز
امید است جستارهای ارائه شده بتواند کمکی هر چند اندک در راه دستیابی به اهداف صنعت سبز ارائه نموده و گره ای از کلاف پیچیده و سردرگم محیط زیست کشورمان بگشاید.

https://zistonline.com/vdcgtw93.ak9yn4prra.html