نابودی زیستگاه؛ زنگ خطر نابودی حیات وحش

به گزارش زیست آنلاین به نقل از ایرنا سلامت و پایداری محیط زیست از بزرگترین دغدغه های انسان امروزی و یکی از چالش های جهان نوین (مدرن) به شمار می رود. در سده کنونی به دلیل دستاوردهای صنعتی که صنعتی شدن و فناوری برای جوامع به ارمغان آورده؛ زندگی انسان و محیط زیست او دستخوش تغییر و دگرگونی های بسیاری شده است.

**کنوانسیون سایتیس

امروزه توجه به محیط زیست به عنوان یکی از مولفه های توسعه پایدار، یک اصل پایه ای در جهان کنونی تلقی شده و این موضوع در پیوند با حیات وحش و پدیده انقراض گونه های جانوری اهمیتی دو چندان یافته است؛ به طوری که در سال ۱۹۷۳(۱۳۵۱ خورشیدی)، «سایتیس» (کنوانسیون منع تجارت گونه های گیاهی و جانوری در معرض خطر انقراض) برای برخی از گونه های در خطر انقراض در برابر بهره برداری بی رویه از راه کنترل و برقراری محدودیت ها در تجارت (صادرات و واردات ) آن ها در واشنگتن به تصویب رسید که دارای یک مقدمه، ۲۵ ماده و سه پیوست بوده و هم اکنون ۱۶۰ کشور از جمله ایران در آن عضو رسمی هستند. این کنوانسیون یکی از مهم ترین کنوانسیون های بین المللی محیط زیست به منظور حفظ تنوع زیستی جانوران و گیاهان به شمار می رود.

در این پیوند به مناسبت سوم مارس (۱۲ اسفند ماه) ˈافشین علیزادهˈ کارشناسی محیط زیست و استاد دانشگاه به ایرنا گفت: در قرن کنونی به علت صنعتی شدن و افزایش جمعیت، ایجاد صنایع مورد نیاز انسانی بیش از پیش گسترش یافته است. پیشرفت بهداشت و علم پزشکی و فناوری نسبت به گذشته چشمگیر بوده و روز به روز منابع بیشتری از طبیعت به سود انسان تسخیر شده و بسیاری از عرصه های طبیعی در اختیار انسان قرار گرفته است و کنوانسیون های گوناکون از جمله سایتیس برای حفاظت از محیط زیست و موجودات طبیعی تشکیل شده اند.

افزایش جمعیت، گرایش به شهرنشینی و توسعه شهرها، ساخت راه های ارتباطی، رشد مراکز و کارخانه های صنعتی؛ بهره برداری روز افزون از منابع طبیعی و ویرانی محیط زیست را به دنبال داشته؛ و نه فقط سلامت انسان بلکه زندگی دیگر جانداران گیاهی و جانوری را نیر با خطر روبرو ساخته است. با وجودی که توجه به محیط زیست و سلامت به عنوان نعمت های الهی مورد سفارش ادیان آسمانی بوده و از سوی اندیشمندان علوم گوناگون نیز همواره مورد توجه قرار گرفته است اما همچنان روند ویرانی طبیعت و بی توجهی به زیست گیاهان و جانوران بدون وقفه پیش می رود. در این بین حیات وحش و حفاظت از آن شاید یکی از بخش های مهم و پایه ای در محیط زیست باشد که همواره مورد کوتاهی و فراموشی قرار گرفته است.

**نبود بودجه مشکل واپایش زیستگاه ها

علیزاده در باره نبود بودجه کافی برای واپایش زیستگاه ها گفت: کشور ما یکی از بزرگترین و غنی ترین کشورهای جهان از نظر داشتن تنوع زیستی گیاهی و جانوری به شمار می رود. با وجود این با چالش های فراوانی در زمینه حفظ عرصه ها و زیستگاه های طبیعی و همچنین انقراض گونه های گیاهی و جانوری روبرو است و هم اکنون نیز ویرانی زیستگاه و شکار به عنوان ۲عامل کلیدی بیشترین تهدید را برای حیات وحش کشورمان دارند و باید دانست؛ شکار به هر انگیزه ای که صورت بگیرد مایه نابودی یا شتاب بیشتر انقراض گونه های جانوری می شود.

عواملی مانند توسعه شهرها و روستاها، ساخت کانال های آب و نیروگاه های تولید انرژی، ترافیک زیاد، و ساخت جاده ها و راه های ارتباطی مانند بزرگراه ها و آزاد راه ها، پهنای باند آنها مسیرهای انتقالی و ارتباطی حیات وحش را قطع کرده و چالش های بسیاری را برای عرصه های طبیعی و موجودات زنده در این عرصه ها به وجود آورده است به طوری که حتی پرنده ها نیز در بسیاری مواقع در یافتن مسیرهای مهاجرت خود دچار مشکل می گردند. بسیاری از زیست گاه های یکپارچه به زیستگاه های کوچک تبدیل شده اند.

سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان دست اندر کار نگهداری و نگهبانی از زیست بوم ها و تنوع گونه های گیاهی و جانوری در کشور تاکنون تلاش های بسیاری را در این زمینه انجام داده اما نگهداشت و پاسداری از محیط زیست به بودجه و اعتبار و نیروی انسانی کافی نیازمند است. برای نمونه واپایش عرصه های طبیعی با ۲۰۰ یا ۳۰۰ هزار هکتار مساحت به نیروی انسانی و منابع مالی کافی برای افزایش نیرو و تامین ساز و برگ های حفاظتی نیازمند است و این یکی از مشکلات محیط زیست کشور در زمینه حفط تنوع گونه ها و زیستگاه ها به شمار می رود.

ˈمحمد حسینیˈ مدیر دفتر حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست نیز در گفت وگو با ایرنا با برشمردن کارهای انجام گرفته در زمینه حفظ حیات وحش کشور گفت: مهمترین اقدام سازمان حفاظت محیط زیست طرحی با عنوان مدیریت جامع حیات وحش کشور با تاکید بر زنده کردن (بازتولید) و نگهداری از گونه های در حال انقراض است که از پارسال شروع شده و برای انجام این طرح ۵۰ میلیارد تومان پیش بینی صورت گرفته که ۳۸ میلیارد تومان آن به تصویب رسیده است.

وی با اشاره به کمبود بودجه و اعتبار محیط زیست در سالهای گذشته گفت: پارسال به دلیل مشکلات مالی نتوانستیم آن چنان که باید برای بخش های مختلف حفاظت تخصیص اعتبار داشته باشیم اما امسال این بخش ها در مقایسه با سال گذشته از وضعیت بهتری برخوردار بوده و برنامه هایی مانند کنترل بیماری ها، پژوهش های کاربردی در حوزه حیات وحش، و همچنین بالا بردن سطح آگاهی عمومی و مشارکت مردم در حفظ گونه های جانوری از مهمترین برنامه های سازمان حفاظت محیط زیست در این بخش است.

گونه های گیاهی و جانوری به دلیل اهمیت ویژه ای که در حفظ تعادل و هماهنگی زیستگاه و عرصه های طبیعی دارند نابودی آنها در بلندمدت زندگی دیگر ساکنان زمین را با خطر روبرو می کند. از این رو تلاش برای ادامه نسل این گونه ها نه فقط گامی مهم در حفظ محیط زیست به شمار رفته بلکه در جایگاهی فراتر دستیابی به توسعه پایدار و اجرایی شدن برنامه های توسعه را امکانپذیر می سازد.

علیزاده با اشاره بر ارزش ویژه گونه های گیاهی و جانوری به ارزشگذاری مادی این گونه ها تاکید کرده و توضیح داد: یک اصل مهم در محیط زیست است که « اگر می خواهید از یک گونه حفاظت کنید روی آن قیمت بگذارید» بدین گونه با تعیین ارزش مادی یک گونه مایه های افزایش و پراکنش آن فراهم می گردد. اگر مردم از ارزش مادی گونه ها آگاهی کافی داشته باشند نه تنها از نابودی آن جلوگیری کرده بلکه تلاش می کنند به تولید آن ها دست زده و تنوع زیستی را در مناطق گوناگون کشور حفظ کنند.

مدیر دفتر حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست نیز با یادآوری اقدام های انجام شده در پیوند با حفاظت از پلنگ ایرانی گفت: ما در سازمان دستور کارهایی را برای امداد و نجات پلنگ های آسیب دیده در دست اجرا داریم و همچنین قرار است در قالب پژوهش های کاربردی، ضوابط و استانداردها را برای کاهش تصادف های جاده ای به عنوان عاملی در مرگ و میر گونه های کمیاب انجام دهیم تا بدین گونه زمینه های پایداری، نگهبانی و نگهداری آن ها را در طبیعت فراهم سازیم.

در ایران شکار حیوانات وحشی به ویژه گوشتخواران مانند خرس، گرگ، پلنگ و ... به دلیل کمبود آگاهی مردم درباره اهمیت حیات وحش بسیار رخ می دهد و از این رو نیاز است که آگاهی های درخور در زمینه محیط زیست و نقش حیاتی آن در سلامت ساکنان کره خاکی و همچنین اهمیت گونه های جانوری و گیاهی و نگهداری و نگهبانی از آنها به مردم داده شود تا بدین گونه زمینه های پایداری محیط زیست در کشورمان فراهم شود.

در این پیوند علیزاده با یادآوری افزایش شکار حیوانات گوشتخوار در ایران گفت: حیوانات گوشتخوار به انگیزه های گوناگون در کشورمان بسیار شکار می شوند. برای نمونه با وجودی که سازمان محیط زیست پرداخت خسارت های احتمالی حیوانات وحشی به دامداران و کشاورزان را بر عهده گرفته است حیواناتی مانند پلنگ، خرس یا هر حیوان وحشی گوشتخوار دیگری به دست کشاورزان و دامداران شکار می شوند و از این رو باید تلاش های بیشتری در ارتباط با آگاه سازی مردم در این زمینه صورت گیرد.

**سازمان های مردم نهاد و حفاظت گونه های جانوری

تشکیل سازمان های مردم نهاد (NGO) در هر کشوری یکی از نشانه های توسعه، به ویژه توسعه پایدار به شمار می رود و این پدیده هنگامی که در ارتباط با محیط زیست مطرح می شود اهمیتی فزاینده پیدا می کند. در سال های گذشته در ایران سازمان های مردم نهاد به عنوان دوستداران محیط زیست در پایداری و نگهداری از تنوع زیستی نقش چشمگیری داشته اند به طوری که با تشکیل کانون های طبیعت و گردش در عرصه های طبیعی کشور به آگاه سازی مردم در زمینه حفظ حیات وحش و نگهداری از گونه های جانوری و گیاهی مناطق حاشیه زیستگاه ها و عرصه های طبیعی می پردازند.

علیزاده نیز نقش سازمان های مردمی و کانون ها و شبکه های دوستدار محیط زیست را در حفظ حیات وحش کشور مهم بر شمرده و افزود: از آنجا که سازمان های مردم نهاد بیشتر از روی علاقه و به صورت داوطلبانه فعالیت می کنند تا اینکه فقط با انگیزه های مادی به درآمد زایی این فعالیت ها بیندیشند، از این رو تلاش های پیگیر آنان در مناطق کویر و جنگل های کشور نتایج مثبتی را به بار آورده است. به عنوان نمونه تلاش هایی که برای حفظ یوزپلنگ ایرانی در مناطق کشورمان به دست این سازمان ها صورت گرفته باعث شده که مردم این مناطق با انگیزه و از روی علاقه در حفظ و معرفی این گونه ها تلاش کرده و حتی در صنایع دستی خود از نقش یوزپلنگ ایرانی استفاده کنند تا به این وسیله سهم خود را در حفظ این گونه جانوری ویژه نشان داده باشند.

ایران به دلیل گستره جغرافیایی و ویژگی های سرزمینی گوناگون بین سه ناحیه جانورشناسی هند، اروپا و آفریقا قرار گرفته و از حیات وحش گوناگون و منحصر به فردی برخوردار است. از این رو گونه های نایاب و کمیاب جانوری و گیاهی در این سرزمین یافت می شوند و همین موضوع مایه استفاده نامناسب از گونه ها و تجارت غیر قانونی و قاچاق آنها را فراهم ساخته است.

استاد دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران به تجارت غیر قانونی گونه های جانوری و قاچاق آنها به خارج از مرزهای کشورمان اشاره کرده و ادامه داد: ایران سرزمینی پهناور بوده و دارای گونه های جانوری فراوان مانند؛ ۱۰ نوع گربه سان است که شوربختانه، گونه «ببر مازندران» و «شیر ایرانی» از بین رفته و گونه های کمیاب دیگر نیز همچون انواع سمندرها، سنجاب های ایرانی و هزاران نوع از حیوانات وحشی دیگر که ویژه ایران است از راه قاچاق در بازارهای کشورهای همسایه به فروش می رسند .

او ادامه داد: باید از خرید و فروش غیر قانونی گونه ها جلوگیری شده و مشخص شود که چه کسانی این حیوانات را خریداری کرده و به منظوری این کار را انجام داده و در چه شرایطی حیوانات را نگهداری می کنند و از سویی دیگر ورود غیر قانونی گونه های بیگانه به کشور مانند ورود انواع خزندگان و همچنین نوع ویژه ای از راکن های اروپایی به جنگل های شمال کشور نیز مشکل دیگری است که بسیار رخ می دهد به طوری که در رویارویی با حیات وحش منطقه مانند یک آفت عمل کرده و به عنوان رقیب گونه های بومی به شمار می روند.

**سخن پایانی

محیط زیست به دلیل اینکه بستر زندگی بخش همه ی جانداران زمین اعم از انسانی، گیاهی و جانوری به شمار می رود به توجه بسیاری نیازمند است و می توان گفت که محیط زیست و زندگی سالم پیوندی دو سویه داشته و تصور یکی بدون دیگری امکانپذیر نخواهد بود. از این رو باید احترام به محیط زیست و پاسداشت آن از کودکی و همراه با آموزش به صورت یک فرهنگ در افراد یک جامعه درونی و نهادینه شود.

حفظ حیات وحش و نگهداری و نگهبانی از گونه های جانوری در هر کشوری به همراهی و همیاری سازمان های مسوول و دست اندرکار و همچنین سازمان های مردمی نیاز دارد و برنامه هایی که از سوی سازمان محیط زیست در کشور ما برای این موضوع طراحی شده چنانچه به صورت ژرف و طی برنامه ریزی های ویژه در یک کشور اجرایی نشود در بلند مدت نابودی گونه های (تنوع) زیستی و گستره زیستگاه های جانوری و گیاهی کشور را رقم می زند.

با توجه به این موضوع حسینی در ادامه افزود: فعالیت هایی که در سازمان حفاظت محیط زیست برای حفظ حیات وحش پیش بینی شده شامل؛ ساخت واحدهای قرنطینه و بازپروری گونه های آسیب دیده در کشور، بررسی و شناسایی فون مهره داران ایران، تعیین ظرفیت برد و ارزیابی زیستگاه ها، دستیابی به شیوه های آماربرداری صحیح و ارزیابی جمعیت گونه های شاخص، بازتولید(احیا) گونه های در معرض آسیب و از همه مهمتر مطالعه و تهیه برنامه عمل برای حفاظت گونه های در حال انقراض و گونه هایی که به عنوان گونه های آسیب رسان به مردم مانند خرس، گراز، تشی، خرگوش و ... هستند.

ایجاد کارگاه های آموزشی مانند سایت های پرنده نگری، برآورد جمعیت گونه ها، مدل سازی مطلوبیت زیستگاه، تعیین مسیرهای مهاجرت گونه ها از جمله اقداماتی است که به تازگی در کشورمان برای سلامت زیستگاه ها و حفظ عرصه های طبیعی و تنوع زیستی برنامه ریزی شده است.

حسینی همچنین با اشاره به برنامه های سازمان در روز جهانی حیات وحش گفت: برنامه های آموزشی و اطلاع رسانی به مردم در ارتباط با اهمیت حیات وحش در کشورمان از مهمترین برنامه های سازمان در این روز است و اینکه حیات وحش هیچ گاه در برابر منافع انسان و گروه های انسانی عمل نمی کند بلکه نگهداری و نگهبانی و جلوگیری از انقراض گونه های جانوری و گیاهی از بایسته های حفظ تعادل و زندگی پایدار به شمار می رود.

بالابردن سطح آگاهی های همگانی در زمینه محیط زیست و آشنا ساختن مردم با اهمیت گونه های جانوری و گیاهی وظیفه ای همگانی و بر عهده مردم، سازمان ها و به طور ویژه سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان های مردمی دوستدار محیط زیست است و به تازگی و با تلاش هایی که از سوی سازمان های مردمی انجام گرفته، مردم کشورمان نسبت به حیوانات وحشی و جلوگیری از انقراض آنها توجه بیشتری نشان داده و زمینه های نگهداری و نگهبانی از محیط زیست را بین مردم فراهم کرده اند.

محیط زیست به دلیل اینکه بستر زندگی بخش همه ی جانداران زمین اعم از انسانی، گیاهی و جانوری به شمار می رود به توجه بسیاری نیازمند است و می توان گفت که محیط زیست و زندگی سالم رابطه ای دو سویه داشته و تصور یکی بدون دیگری امکانپذیر نخواهد بود. از این رو باید احترام به محیط زیست و پاسداشت آن از کودکی و همراه با آموزش به صورت یک فرهنگ در افراد یک جامعه درونی و نهادینه شود.

جزیره ای شدن زیستگاه به دلیل کاهش ارتباط جمعیت های حیات وحش کشور با فراجمعیت ها نیز موضوع دیگری است که کارشناسان محیط زیست و تنوع زیستی در مورد آن بسیار هشدار داده و بر این باورند که به دلیل فشارهای درون آمیزی و درون گروهی، تنوع ژنی گونه ها کاهش یافته و به مرور زمان مقاومت گونه ها در برابر تغییرات اقلیمی و بیماری ها کاهش یافته و در بلند مدت با کاستن از مقاومت و ایمنی حیوانات وحشی آن ها را آسیب پذیر می سازد و باید برای آن چاره اندیشی صورت گیرد.

https://zistonline.com/vdcaamn6.49noa15kk4.html